غسل بعد از زایمان، چه حکمی دارد؟

خون نفاس که پس از زایمان از رحم خارج می‌شود، احکام گسترده‌ای و مهمی دارد که یکی از آنها غسل نفاس است. انجام این غسل بر فرد واجب است.
آیا با احکام شرعی خون نفاس آشنا هستید؟ در اصطلاح فقهی، به خونی که پس از زایمان تا نهایتا ده روز از رحم زن خارج می‌شود، "خون نفاس" می‌گویند. پس از اینکه زایمان انجام شد و بانوان از بند آمدن خون نفاس مطمئن شدند، باید غسلی بجا آورند با عنوان "غسل نفاس" که نیت مخصوصی هم دارد. علاوه‌ بر این، در برخی موارد خون نفاس با خون استحاضه اشتباه می‌شود، درصورتی که این دو مسئله احکام شرعی متفاوتی دارند. در این مقاله، قصد بررسی فقهی این مسائل را داریم.

خون نفاس
چنانکه گفته شد به خونی که پس از زایمان، تا نهایتا ده روز، از رحم بانوان خارج می‌شود، "خون نفاس" می‌گویند که "غسل نفاس" را بر آن شخص واجب می‌کند. هر خونی که در مدتِ ده روز پس از زایمان از رحم خارج می‌شود، حکم خون نفاس را دارد که البته باید رنگ‌ و روی خون را داشته‌باشد. با توجه به تعریف خون نفاس، خونی که قبل از زایمان از رحم خارج می‌شود، حکم خون نفاس را ندارد و طبیعتا احکام خون نفاس بر آن خون صدق نمی‌کند. ممکن است خون نفاس در کمتر از ده روز، حتی در ساعاتی بعد از زایمان بند بیاید ولی درهرحال، بیشتر از ده روز نیز ادامه نخواهد داشت و خونی که بعد از گذشت ده روز از بانوان خارج می‌شود، حکم خون نفاس را ندارد.

جاری‌ شدن دوباره‌ی خون نفاس
در برخی موارد، پس از گذشتِ چند روز (مثلا سه روز) خون بند می‌آید و افراد تصور می‌کنند که خون نفاس بند آمده و غسل نفاس انجام می‌دهند ولی یکی دو روز پس از آن، دوباره خون جاری می‌شود (و زن هم در عادت ماهانه نیست)؛ در چنین شرایطی باید خونی که دوباره جاری‌شده را خون نفاس به‌ حساب آوریم و غسل هم باطل است. باید تا بند آمدن خون، برای غسل نفاس منتظر بمانیم. اگر هم مجموع روز‌ها بیشتر از ده روز شد (باید سه روزِ گذشته راهم حساب کنیم)، خونی که جاری می‌شود "نفاس" نیست.

خون استحاضه و تفاوت آن با خون نفاس
زمانی‌که اطمینان حاصل کردیم که ده روز از زایمان گذشته ولی همچنان از رحم خون خارج می‌شود، خونی که از رحم خارج شده "خونِ استحاضه" نامیده می‌شود و احکامِ خون نفاس دیگر بر آن صدق نمی‌کند و نیازی هم به غسل نفاس ندارد. استحاضه در اصطلاح فقهی، به خون‌هایی گفته می‌شود که نفاس یا خون عادت ماهانه نباشند. شایان ذکر است که استحاضه به انواع مختلفی تقسیم می‌شود و احکام شرعیِ خود را دارد که موضوع این مقاله نیست و در این مقاله بررسی نمی‌شود.

احکام مربوط به زنانی که نفسا هستند (خون نفاس از آن‌ها درحال جاری‌شدن است)
بانویی که خون نفاس از رحمش خارج می‌شود، اجازه‌ی شرعی برای وارد شدن به مسجد یا لمس قرآن ندارد و در کل احکامی که در زمان عادت ماهانه و خون عادت ماهانه بر عهده‌ی زن است، در زمان خون نفاس هم بر عهده‌اش هست و هر آنچه بر بانوی حائض (در عادت ماهانه) حلال یا مستحب است و هر آنچه بر او حرام یا مکروه است، بر بانویی که خون نفاس از آن خارج می‌شود نیز صدق می‌کند و در پایان باید با غسل نفاس خود را پاک کند.

بندآمدن خون نفاس
بانویی که تصور می‌کند خونِ نفاسش بند آمده اما درونِ واژنش به خون آلوده است باید با استفاده از پنبه، از پاکی خود اطمینان حاصل کند و پس از آن، غسل نفاس را بجاآورد.

غسل نفاس
غسل نفاس، مانند سایر غسل‌ها به دو شیوه‌ی ارتماسی و ترتیبی انجام می‌شود و تنها تفاوت آن در نیت است. فرد موکلف باید نیت غسل نفاس داشته‌باشد.

خون‌ریزی ادامه‌دار
در برخی موارد، زن زایمانش تمام می‌شود و تا یک ماه یا بیشتر همچنان از رحمش خون خارج می‌شود. حکم شرعیِ چنین موردی مقداری پیچیده است. ما ابتدا قانون شرعی را بیان می‌کنیم و پس از آن با یک مثال، موضوع را شفاف‌تر می‌کنیم: در چنین شرایطی مطابق با میزانِ روز‌های عادت ماهانه، خون نفاس از او خارج می‌شود و پس از آن تا ده روز هر خونی که از او خارج شود، حکم "خون استحاضه" را دارد حتی اگر در زمان عادت ماهانه‌اش باشد. پس از گذشت ده روز، اگر تاریخ عادت ماهانه‌اش گذشته‌باشد و همچنان خون جاری شود، بازهم خونِ جاری را "استحاضه" می‌دانیم ولی اگر بصورت اتفاقی پس از گذشت ده روز موعد عادت ماهانه‌اش باشد، باید خونِ جاری را خون حیض (خونِ عادت ماهانه) حساب کند.
مثال: تصور کنید که زمان زایمانِ بانویی یکمِ ماه بوده‌است و عادت ماهانه‌اش هم از دهم تا هفدهمِ ماه است. این زن تا هفتم، هر خونی که ببیند "نفاس" است (مطابق با حکم شرعی، چون تعداد روز‌های عادت ماهانه‌اش هفت روز است نفاس هم هفت روز خواهد بود). از هفتم تا هفدهم، ده روز هر خونی که ببیند "استحاضه" است. (با اینکه موعد عادت ماهانه است، مطابق با دستور استحاضه محسوب می‌شود.) پس از هفدهم، اگر خونی جاری شود (چنانکه تاریخ عادت ماهانه‌اش هم گذشته) بازهم "خون استحاضه" محسوب می‌شود ولی اگر عادت ماهانه‌اش از دوازدهم تا نوزدهم باشد، دو روزی که بعد از ده روز باقی می‌ماند، حکمِ عادت ماهانه را داشته و خونی که در آن دو روز از بدن خارج می‌شود، حکم خونِ حیض را دارد

سقط جنین و خون نفاس
خونی که پس از سقطِ جنین تا نهایتا ده روز از واژن خارج می‌شود، حکم "خون نفاس" را دارد و زن بعد از بندآمدن خون، باید مطابق با دیدگاه مراجع تقلید غسل نفاس بجا آورد. به این نکته توجه داشته‌باشید که لازم نیست حتما بچه تا مرحله‌ی خاصی از رشد رسیده‌ باشد و پس از آن سقط انجام شود. حتی اگر خونِ بسته‌ای از رحم خارج شود و متخصص (در رساله‌ی توضیح المسائل آمده که چهار نفر به صحتِ این مسئله شهادت بدهند) نظر بدهد که اگر این خون در رحم می‌ماند به نوزاد تبدیل می‌شد، خونِ پس از آن "نفاس" نامیده می‌شود.
البته در این مورد، مراجع تقلید، شرطی ذکر کرده‌اند:
این حکم درصورتی صدق می‌کند که اگر سقط انجام نمی‌شد، خونِ بسته به انسان تبدیل می‌شد ولی اگر فقط درحد نطفه بوده و بانوی باردار، احتمال این را نمی‌داده که این نطفه حتما به یک نوزاد تبدیل می‌شود، حکم خون نفاس را ندارد.

شک به سقط جنین
هر گاه بانویی، به این مسئله که "خون بسته‌ای که از من خارج شد ممکن بود به انسان تبدیل شود"یا "اصلا سقطی انجام‌شده یا نشده" شک کند، احکام خونِ نفاس بر آن شخص صدق نمی‌کند و خونی که از او خارج می‌شود، خون نفاس نیست.

خون نفاس و عادت ماهانه
بنا به نظر برخی از مراجع تقلید هرگاه بانویی عادتِ ماهانه‌ی منظم داشته‌باشد. به‌طور مثال، عادت ماهانه‌اش هفت روز باشد و پس از پایان زایمان وارد زمانِ عادت ماهانه‌اش شود، باید هفت روز اول را به‌حساب عادت ماهانه قرار دهد پس از آن شایسته است که تا ده روز، خود را نفسا (شخصی که خون نفاس از رحمش درحال جاری‌شدن است) بداند و پس از ده روز، یعنی هفده روز بعد از زایمان احکام نفاس را هم بجاآورد.
توضیحات تکمیلی: طلاق‌ دادن زنی که خون نفاس از آن خارج می‌شود حرام است و همینطور نزدیکی برای هر دو طرف نیز حرام است و در صورتی که نزدیکی انجام شد، باید کفاره پرداخت شود.