سرطان تخمدان زنان، دلایل ابتلا به آن

دستگاه تولید مثل زنان شامل دو غده تولید مثل است که به آن تخمدان گفته می‌شود. تخمدان‌ها که دردو طرف رحم قرار دارند هر کدام به اندازه یک بادام بوده و وظیفه‌ی تولید تخمک و همچنین تولید هورمون‌های زنانه استروژن و پروژسترون را بر عهده دارند. هنگامی که سلول‌های غیر طبیعی در تخمدان شروع به رشد بیش از حد می‌کنند سرطان تخمدان ایجاد می‌شود. سرطان تخمدان اغلب در مراحل انتهایی و تا زمانی که ‌در لگن و شکم گسترش یابد تشخیص داده نمی‌شود. و در این مراحل انتهایی، درمان مشکل‌تر است در حالی که در مراحل اولیه، که در آن بیماری به تخمدان‌ها محدود است، احتمال موفقیت در درمان بیش‌تر است. درمان سرطان تخمدان معمولا جراحی و شیمی درمانی است.

علائم سرطان تخمدان چیست؟
سرطان تخمدان در مراحل اولیه به ندرت باعث ایجاد علایم می‌شود و در مراحل پیشرفته ممکن است باعث ایجاد علائم کم و غیر اختصاصی نیز شود که اغلب ممکن است با بیماری‌های شایع تر و خوش خیم اشتباه شود. اکثر سرطان‌های تخمدان اپیتلیوم یا پوشش خارجی تخمدان را درگیر می‌کنند. علائم سرطان تخمدان ممکن است شبیه به بیماری‌های دیگری مانند سندرم پیش از قاعدگی (PMS)، سندرم روده تحریک پذیر (IBS) یا مشکلات موقت مثانه باشد. با این حال تفاوت اصلی سرطان تخمدان و سایر اختلالات ممکن است پایداری و بدتر شدن علائم باشد.
علائم اولیه سرطان تخمدان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درد درناحیه لگن، پایین شکم یا اندام‌های تحتانی
- کمر درد
- نفخ یا ورم شکم
- سوء هاضمه یا سوزش سر دل
- احساس سیری سریع هنگام خوردن
- تکرر ادرار و فوریت در ادرار
- درد در هنگام مقاربت
- تغییرات در عادات روده، مانند یبوست
با پیشرفت سرطان نیز ممکن است علائم زیر دیده شود:
- حالت تهوع
- کاهش وزن
- تنگی نفس
- خستگی
- بی اشتهایی

علل ایجاد سرطان تخمدان چیست؟
گرچه علت سرطان تخمدان به طور دقیق مشخص نیست، اما پزشکان عواملی را شناسایی کرده اند که می‌تواند خطر ابتلا به تخمدان سرطان را افزایش دهد. به طور کلی، سرطان زمانی ایجاد می شود که DNA سلول دچار جهش شود. در واقع جهش‌ها باعث می‌شوند که سلول‌ها به سرعت رشد کنند و توموری از سلول‌های غیر طبیعی ایجاد شود. سلول‌های غیر طبیعی همچنان به زندگی ادامه می‌دهند درحالی‌که سلول‌های سالم از بین می‌روند و می‌میرند. این سلول‌ها همچنین می‌توانند به بافت‌های اطراف حمله کنند و به نواحی دیگر بدن نیز گسترش یابند که در اصطلاح به آن متاستاز گفته می‌شود.

عوامل خطر
فاکتورهایی که خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش می‌دهند عبارتند از:
افزایش سن
سرطان تخمدان در هر سنی ممکن است رخ دهد، اما در اغلب موارد پس از یائسگی و به ویژه در زنان ۵۰ تا ۶۰ ساله شایع‌تر است. سرطان تخمدان پیش از ۴۰ سالگی نادر است.
سابقه خانوادگی
افرادی که بستگان نزدیک مبتلا به سرطان تخمدان یا پستان دارند، در مقایسه با سایر زنان با احتمال بیش‌تری در معرض خطر ابتلا به سرطان تخمدان هستند. غربالگری‌های ژنتیکی می‌تواند تعیین کند که
آیا فرد ژن‌های خاصی را که همراه با افزایش خطر ابتلا به سرطان تخمدان است را دارد یا خیر.
سرطان پستان
افراد مبتلا به سرطان سینه شانس بیشتری برای ابتلا به سرطان تخمدان دارند. به همین علت، زنانی که سرطان پستان در آن‌ها تشخیص داده شده و ژن BRCA1 یا BRCA2 در آن‌ها مثبت است ممکن است به عنوان درمان پیشگیرانه از اوفورکتوم( عمل جراحی برداشتن تخمدان) استفاده کنند.
هورمون درمانی(HRT )
به ویژه در استفاده طولانی مدت و در دوزهای زیاد خطر ابتلا به سرطان تخمدان را کمی افزایش می‌دهد. به نظر می‌رسد که به محض اینکه درمان متوقف شود، به حالت طبیعی باز می‌گردد. آندروژن درمانی، مانند استفاده از دارو، دانازول، همچنین ممکن است خطرابتلا را افزایش دهد.
اندومتریوز
زنانی که اندومتریوز دارند، خطر ابتلا به سرطان تخمدان در آن ها حدود ۳۰ درصد بیشتر از زنان دیگر است.
چاقی و اضافه وزن: به نظر می‌رسد چاقی و اضافه وزن خطر ابتلا به بسیاری از سرطان‌ها را افزایش می‌دهد. سرطان تخمدان نیز در زنان با شاخص توده بدنی (BMI) بیش از ۳۰ رایج‌تر است.
درمان ناباروری یا باروری
داروهای باروری با افزایش خطر ابتلا به سرطان تخمدان مرتبط است، به خصوص در زنان که بیش از یک سال بدون بارداری استفاده می‌کنند. کسانی که در معرض ناباروری هستند ممکن است خطر بیش‌تری نسبت به کسانی که در معرض باروری قرار دارند، داشته باشند.
جراحی زنان و زایمان
به نظر می‌رسد داشتن جراحی در اندام‌های تولید مثل خطر ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش می‌دهد. به عنوان مثال در زنانی که عمل بستن لوله انجام داده اند، این خطر ممکن است تا دو سوم کاهش یابد. هیسترکتومی(عمل جراحی برداشتن رحم) نیز ممکن است تا یک سوم خطر ابتلا را کاهش دهد.
سابقه بارداری
زنانی که یک یا چند حاملگی، بویژه قبل از سن ۲۶ سالگی داشته‌اند خطر کم‌تری برای ابتلا به سرطان تخمدان دارند. در واقع هر چه تعداد حاملگی‌های فرد بیش‌تر باشد، خطر ابتلا کم‌تر است. تغذیه با شیر مادر نیز ممکن است خطر ابتلا به سرطان تخمدان را برای مادر کاهش دهد.
قاعدگی
شروع قاعدگی در سنین پایین یا یائسگی در سن بالاتر یا هر دو، ممکن است خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش دهد.
کنترل بارداری
استفاده از قرص‌های ضد بارداری برای حداقل ۳ تا ۶ ماه به نظر می‌رسد که خطر ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش می‌دهد. هرچقدرمصرف قرص طولانی‌ترباشد، خطر ابتلا نیز کم‌تر می‌شود. استفاده از داروهای ضد بارداری تزریقی، مانند مدروکسی پروژسترون استات (DMPA یا Depo-Provera CI) مخصوصا برای ۳ سال یا بیشتر، خطرابتلا را بیشتر کاهش می‌دهد.

انواع سرطان تخمدان
با توجه به نوع سلول ومحلی که درگیر می‌شود، نوع سرطان تخمدان را می‌توان تعیین کرد. انواع سرطان تخمدان عبارتند از:
تومورهای اپیتلیال
لایه نازک بافتی که خارج از تخمدان قرار دارد را درگیر می‌کند. حدود ۹۰ درصد سرطان تخمدان از نوع تومورهای اپیتلیال است.
تومور استروما
از بافت تخمدانی تشکیل شده که حاوی سلول‌های تولید کننده هورمون است. این نوع تومور نسبت به بقیه تومورها در مراحل اولیه تشخیص داده شده می‌شود. حدود ۷ درصد از تومورهای تخمدان، از این نوع هستند.
تومور سلول‌های جنینی
این نوع سرطان نادر بوده و بیش‌تردر زنان جوان‌تر دیده می‌دهد

پیشگیری
روشی مطمئن برای جلوگیری از سرطان تخمدان وجود ندارد. اما ممکن است راه‌هایی برای کاهش خطر ابتلا وجود داشته باشد:
مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری
از پزشکتان بپرسید که آیا مصرف قرص‌های ضدبارداری برای شما مناسب باشد یا خیر. زنانی که ‌قرص‌های ضد بارداری مصرف می‌کنند ممکن است خطر ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش دهند. اما پیشگیری از بارداری با این داروهای خوراکی خود نیز دارای خطراتی است.
در مورد فاکتورهای خطری که دارید با پزشک خود صحبت کنید
اگر سابقه خانوادگی سرطان‌های پستان و تخمدان داشته اید، با پزشک خود دراین مورد صحبت کرده و مشورت کنید. پزشک شما می‌تواند تعیین کند که این به معنای خطر ابتلای شما به سرطان است یا خیر. در برخی موارد، پزشک ممکن است مشاور ژنتیکی را به شما توصیه کند و اگر شما در معرض جهش ژنی باشید خطر ابتلا به سرطان تخمدان در شما افزایش می‌یابد. در این حالت ممکن است جراحی برای برداشتن تخمدان‌ها به منظور پیشگیری از سرطان تخمدان انجام شود.

تشخیص
آزمایشات و روش‌های مورد استفاده برای تشخیص سرطان تخمدان عبارتند از:
معاینه لگن
به دنبال معاینه لگن، پزشک پس از پوشیدن دستکش انگشتان خود را به واژن شما وارد کرده و به طور همزمان دست خود را روی شکم شما فشار می‌دهد تا اندام های لگن شما را لمس کند. پزشک همچنین به صورت بصری، دستگاه تناسلی خارجی، مهبل و دهانه رحم را نیز بررسی می‌کند.
روش‌های تصویربرداری
تست‌هایی نظیر سونوگرافی ترانس واژینال یا CT اسکن شکم و لگن و همچنین MRI ممکن است به تعیین اندازه، شکل و ساختار تخمدان‌ها کمک کند.
آزمایش خون
آزمایش خون ممکن است شامل تست عملکرد تخمدان‌ها باشد که می‌تواند به تعیین سلامت کلی شما کمک کند.
پزشک همچنین ممکن است با کمک آزمایش خون شما، تومور مارکرها که نشان دهنده سرطان تخمدان است را شناسایی کند. به عنوان مثال، با کمک تست آنتی ژن سرطانی ۱۲۵(CA125) می توان پروتئینی را که اغلب در سطح سلول‌های سرطانی تخمدان یافت می‌شود را شناسایی کرد. این آزمایش‌ها نمی توانند به پزشک شما بگویند که شما مبتلا به سرطان هستید یا خیر، اما می تواند در مورد تشخیص و پیش آگهی کمک کننده باشد.
لاپاراسکوپی
روشی است که با کمک یک لوله نازک با دوربینی که در انتهای آن قرار دارد از طریق یک برش کوچک در پایین شکم وارد بدن شده و به پزشک اجازه می‌دهد که تخمدان‌ها را ببیند و در صورت لزوم نمونه‌ای از بافت تخمدان بگیرد.
کولونوسکوپی
اگر مریض یبوست یا خونریزی از رکتوم داشته باشد، ممکن است نیاز به کولونوسکوپی برای بررسی روده بزرگ( کولون) باشد.
آسپیراسیون مایع شکم
ممکن است به دلیل تشکیل مایع، شکم بیمار متورم شده باشد، که در این حالت می توان با استفاده از یک سوزن کوچک برای برداشتن مایع از داخل شکم و بررسی آن مورد استفاده قرار گیرد.
بیوپسی
روش معمول برای تشخیص سرطان تخمدان برداشتن تومور یا بخشی از تومور برای بررسی وجود سلول‌های سرطانی است.
هنگامی که تشخیص سرطان تخمدان در شما مورد تایید پزشک قرار گیرد، پزشک شما با استفاده از تست‌ها و روش ‌ای دیگر مرحله ی سرطان را مشخص می‌کند. مراحل سرطان تخمدان با استفاده از اعداد رومی از I تا IV مشخص می‌شود، که کمترین مرحله نشان می‌دهد که سرطان به تخمدان محدود است و در مرحله IV، سرطان به مناطق دور بدن گسترش یافته است. در واقع مرحله سرطان به گسترش سرطان اشاره دارد که در ادامه به صورت خلاصه به آن اشاره می کنیم:
مرحله ۱
سلول‌های سرطانی فقط یک تخمدان یا هر دو را تحت تاثیر قرار می‌دهند و به مناطق دیگر گسترش نیافته است.
مرحله ۲
در این مرحله سرطان علاوه بر اینکه یک یا هر دو تخمدان را درگیر کرده سایر ارگان‌های داخل لگن مانند رحم، لوله های فالوپ، مثانه یا رکتوم را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.
مرحله ۳
سرطان در این مرحله یک یا هر دو تخمدان و همچنین لایه‌های شکم یا گره‌های لنفاوی در پشت شکم را تحت تاثیر قرار می دهد.
مرحله ۴
سرطان به قسمت های دیگر بدن، خارج از حفره صفاقی گسترش یافته است. این حفره شامل شکم و لگن است. مناطقی که ممکن است در حال حاضر تحت تاثیر قرار گیرد شامل کبد، طحال و مایع اطراف ریه‌ها است.

درمان
درمان سرطان تخمدان ممکن است شامل جراحی، شیمی درمانی، پرتودرمانی، هورمون درمانی یا درمان هدفمند می‌باشد که اغلب بیش از یک درمان مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین نوع درمان به بسیاری از عوامل، از جمله نوع سرطان تخمدان، مرحله آن، و همچنین حال عمومی بیمار بستگی دارد.
عمل جراحی
جراحی برای درمان سرطان تخمدان شامل موارد زیر است:
- جراحی برای برداشتن یک تخمدان: در موارد بسیار زودرس سرطان که تنها یک تخمدان را درگیر کرده و به سایر نواحی نیز گسترش نیافته است، جراحی ممکن است شامل برداشتن تخمدان درگیر و لوله فالوپ آن باشد. این روش می‌تواند توانایی شما برای بارداری و بچه دار شدن را حفظ کند.
- جراحی برای برداشتن هر دو تخمدان: اگر سرطان هر دو تخمدان شما را درگیر کرده باشد اما نشانه‌های دیگری وجود نداشته باشد، جراح ممکن است هر دو تخمدان و هر دو لوله فالوپ را با کمک جراحی بردارد. در این روش رحم شما را دست نخورده باقی می ماند، بنابراین شما همچنان می‌توانید با استفاده از جنین یا تخمک های فریز شده خود یا تخمک اهدایی باردار شوید.
- جراحی برای برداشتن هر دو تخمدان و رحم: در شرایطی که سرطان شما در مرحله پیشرفته تری قرار دارد یا اینکه شما دیگر تمایلی برای بارداری و بچه دار شدن نداشته باشید، جراح تخمدان ها، لوله های رحم، رحم، گره های لنفاوی مجاور و بافت چربی اطراف شکم(امنتوم) را برمی‌دارد.
- جراحی Cytoreductive یا debulking: اگر سرطان در خارج از ناحیه لگن گسترش یافته باشد، جراح بافت سرطانی را تا حد ممکن برمی‌دارد که ممکن است شامل بافت کیسه صفرا و ارگان های دیگر باشد. این روش می‌تواند به کاهش علائم کمک کرده و شیمی درمانی را موثرتر کند.
شیمی درمانی
شیمی درمانی یک درمان دارویی است که از مواد شیمیایی برای از بین بردن سلول‌ایی که سریع رشد می کنند، از جمله سلول های سرطانی مورد استفاده قرار گرفته و از رشد و تقسیم آن ها جلوگیری می‌کند. داروهای شیمی درمانی به صورت تزریقی یا خوراکی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. گاهی اوقات نیز داروها به طور مستقیم به داخل شکم تزریق می‌شوند (شیمی درمانی داخل صفاقی). شیمی درمانی اغلب پس از عمل جراحی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی که ممکن است باقی مانده باشند استفاده می‌شود با این وجود می‌تواند قبل از عمل جراحی نیز مورد استفاده قرار گیرد. شیمی درمانی معمولا شامل ۳ تا ۶ جلسه است. سپس ۳ تا ۴ هفته بین جلسات وقفه ایجاد خواهد شد تا بدن بتواند بهبودی خود را بدست بیاورد. اگر سرطان بر گردد یا دوباره شروع به رشد کند، ممکن است دوباره شیمی درمانی انجام شود.
- شیمی درمانی هدفمند: در این روش از داروهایی استفاده می‌شود که آسیب پذیری‌های خاص موجود در سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهند. این روش معمولا زمانی که سرطان بعد از درمان اولیه بازگشته یا به درمان های دیگر پاسخ ندهد مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش نسبت به شیمی درمانی مرسوم، صدمه به سلول‌های سالم را به حداقل می‌رساند و اثرات جانبی را نیز کاهش خواهد داد.
عوارض جانبی شیمی درمانی
شیمی درمانی در واقع سلول‌های در حال تقسیم سریع را هدف قرار می‌دهد. متاسفانه، سلولهای در حال تقسیم سریع همانند گلبولهای سفید و قرمز و فولیکول‌های مو نیز تحت تاثیر این روش درمانی قرار خواهند گرفت. شدت و نوع عوارض جانبی به نوع دارو، تعداد درمانها و وضعیت سلامت کلی بیمار بستگی دارد. سلول‌های سالم آسیب دیده معمولا پس از پایان دوره درمان، خود به خود ترمیم شده و عوارض جانبی نیز خیلی زود برطرف می‌شود. عوارض جانبی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تهوع و استفراغ
- اسهال
- ریزش مو
- کاهش اشتها
- زخم‌های دهانی
- کم خونی
عفونت‌هایی که به دنبال کاهش گلبول‌های سفید خون به وجود می‌آیند.
پیگیری شیمی درمانی
آزمایش‌های پیگیری همچون آزمایش خون و اسکن تصویری، مشخص خواهد کرد که درمان تا چه مرحله‌ای پیش رفته است. اگر سرطان پس از شیمی درمانی هنوز وجود داشته باشد، پزشکان درمان‌های دیگری را جایگزین خواهند کرد.
هورمون درمانی
این روش ممکن است به منظور جلوگیری از رسیدن استروژن به سلول‌های سرطانی به برنامه درمان اضافه شود. قطع استروژن، رشد سلول‌های سرطانی را کاهش خواهد داد. هورمون درمانی ممکن است شامل گزرلین (زولودکس)، لوپرولید (لوپرون) یا مهارکننده آروماتاز باشد.
پرتو درمانی
پرتو درمانی معمولا کم‌تر برای درمان سرطان تخمدان استفاده می‌شود. این روش درمانی معمولا در صورت وجود حتی مقدار ناچیزی از سرطان در سیستم تناسلی یا درمان علائم سرطان پیشرفته استفاده می‌شود.

چه موقع برای درمان به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورتی که علائم یا نشانه هایی را که باعث نگرانی شما می‌شود، با پزشک خود مراجعه کنید. اگر نفخ شکم، احساس فشار یا درد در شکم و لگن بیش از چند هفته طول کشید، باید سریعا به پزشک مراجعه کنید. اگر سابقه خانوادگی سرطان تخمدان یا سرطان سینه دارید، با پزشک خود در مورد خطر ابتلا به سرطان تخمدان صحبت کنید. پزشک شما ممکن است شما را به یک مشاور ژنتیکی راهنمایی کند تا درباره جهش‌های خاصی که احتمال ابتلا به سرطان سینه و تخمدان را افزایش می‌دهند، را مورد بررسی قرار دهد.