پیچ‌خوردگی تخمدان ـ علل، ۴ علائم شایع، تشخیص و درمان
پیچ‌خوردگی تخمدان (Ovarian Torsion) یک وضعیت اورژانسی و خطرناک در زنان است که در آن تخمدان و گاهی لوله فالوپ به دور رباط‌های خود می‌چرخد و جریان خون آن قطع یا کاهش می‌یابد. این وضعیت اگر سریع تشخیص داده نشود، می‌تواند منجر به مرگ بافت تخمدان و از دست رفتن عملکرد آن شود.
فهرست مطالب
- علل پیچ‌خوردگی تخمدان
- چه کسانی بیشتر مستعد پیچ خوردگی تخمدان هستند؟
- علائم پیچ‌خوردگی تخمدان
- درد پیچ خوردگی تخمدان چگونه است؟
- تشخیص پیچ‌خوردگی تخمدان
- پیچ خوردگی تخمدان در بارداری
- پیچ خوردگی تخمدان در کودکان
- پیچ خوردگی تخمدان و کیست
- درمان پیچ‌خوردگی تخمدان
- درمان دارویی پیچ خوردگی تخمدان
- درمان پیچ خوردگی تخمدان در طب سنتی
- توصیه‌های طب سنتی برای حمایت بعد از درمان جراحی:
- آیا پیچ خوردگی تخمدان خطرناک است؟
- خطرات و عوارض پیچ خوردگی تخمدان
- پیشگیری از بروز پیچ خوردگی تخمدان
علل پیچ‌خوردگی تخمدان
پیچ‌خوردگی تخمدان معمولاً در اثر ایجاد شرایطی که باعث افزایش وزن یا تحرک تخمدان می‌شوند، رخ می‌دهد. شایع‌ترین علل عبارت‌اند از:
- کیست‌های تخمدان: کیست‌های بزرگ یا پر از مایع می‌توانند باعث چرخش تخمدان شوند.
- تومورهای تخمدان: تومورهای خوش‌خیم یا بدخیم می‌توانند وزن و تعادل تخمدان را تغییر دهند.
- بارداری: تغییرات هورمونی و بزرگ شدن رحم ممکن است خطر پیچ‌خوردگی را افزایش دهد.
- فاکتورهای مادرزادی: گاهی رباط‌های تخمدان کوتاه یا شل هستند که احتمال پیچ‌خوردگی را بالا می‌برد.
پیچ‌خوردگی تخمدان در هر سنی ممکن است رخ دهد، اما در زنان در سنین باروری بیشتر دیده می‌شود.
چه کسانی بیشتر مستعد پیچ خوردگی تخمدان هستند؟
افرادی که بیشتر مستعد پیچ‌خوردگی تخمدان هستند، معمولاً کسانی‌اند که کیست‌های تخمدان یا تومورهای خوش‌خیم دارند، زیرا وزن و حجم اضافی تخمدان باعث افزایش احتمال چرخش آن می‌شود. همچنین زنان در سنین باروری به دلیل فعالیت هورمونی بالا و تغییرات ماهانه تخمدان‌ها، بیشتر در معرض این مشکل قرار دارند. زنان باردار نیز به دلیل بزرگ شدن رحم و تغییر موقعیت تخمدان‌ها ممکن است خطر بیشتری داشته باشند. علاوه بر این، افرادی که اختلالات مادرزادی رباط‌های تخمدان یا لگن شل و انعطاف‌پذیر دارند، یا سابقه پیچ‌خوردگی تخمدان در گذشته دارند، نیز در معرض خطر بیشتری هستند.
علائم پیچ‌خوردگی تخمدان
علائم پیچ‌خوردگی تخمدان اغلب ناگهانی و شدید هستند و شامل موارد زیر است:
- درد شدید شکم یا لگن
- تهوع و استفراغ، که ناشی از درد شدید و تحریک معده است.
- تب و تعریق در برخی موارد.
- احساس تورم یا فشار در شکم.
علائم ممکن است با کیست یا مشکلات دیگر لگن اشتباه گرفته شود، بنابراین تشخیص سریع توسط پزشک اهمیت ویژه‌ای دارد.
درد پیچ خوردگی تخمدان چگونه است؟
همانطور که در بالا گفتیم درد شکمی یکی از علائم اصلی پیچ خوردگی تخمدان است. اما درد شکم می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. چگونه متوجه شویم که درد مربوط به پیچ خوردگی تخمدان است؟ زیرا اگر مربوط به این علت باشد مراجعه فوری به اورژانس ضروری است.
به نقل از my.clevelandclinic.org
The pain may feel:
Sharp and stabbing (more common) or dull and crampy.
Located throughout your lower belly (most common) or only on the side of the affected ovary (usually your right side).
Isolated to just your lower belly or radiating (spreading) to your thighs, sides (flank) and lower back.
Constant (common) or intermittent (uncommon).
درد ممکن است به صورت‌های زیر احساس شود:
تیز و خنجری (شایع‌تر) یا مبهم و به شکل گرفتگی.
در سراسر قسمت پایین شکم (شایع‌ترین) یا فقط در سمت تخمدان آسیب‌دیده (معمولاً سمت راست) قرار دارد.
فقط در قسمت پایین شکم شما محدود می‌شود یا به ران‌ها، پهلوها (پهلوها) و کمر شما منتشر می‌شود.
دائم (شایع) یا متناوب (غیرشایع).
تشخیص پیچ‌خوردگی تخمدان
تشخیص پیچ‌خوردگی تخمدان نیازمند ترکیبی از معاینه بالینی و روش‌های تصویربرداری است:
- سونوگرافی با داپلر رنگی: اصلی‌ترین روش تشخیص است که جریان خون تخمدان را بررسی می‌کند و عدم جریان خون نشانه پیچ‌خوردگی است.
- سونوگرافی معمولی یا MRI: برای مشاهده اندازه، شکل و موقعیت تخمدان و تشخیص وجود کیست یا تومور.
- معاینه بالینی: پزشک با لمس شکم و لگن به حساسیت، تورم و مکان درد پی می‌برد.
تشخیص سریع اهمیت حیاتی دارد، زیرا هر چه تخمدان مدت طولانی‌تری بدون جریان خون بماند، احتمال از بین رفتن بافت افزایش می‌یابد.
پیچ خوردگی تخمدان در بارداری
پیچ‌خوردگی تخمدان در بارداری یک وضعیت اورژانسی نادر اما جدی است که می‌تواند هم سلامت مادر و هم جنین را تهدید کند. در این حالت، تخمدان به دلیل چرخش حول رباط‌های خود دچار کاهش یا قطع جریان خون می‌شود و معمولاً با درد شدید ناگهانی در ناحیه لگن یا شکم همراه است. عوامل مؤثر شامل وجود کیست تخمدان، تغییرات هورمونی و بزرگ شدن رحم هستند.
تشخیص سریع معمولاً با سونوگرافی داپلر و معاینه بالینی انجام می‌شود و درمان اصلی، جراحی لاپاراسکوپی است تا تخمدان حفظ شود و از نکروز بافت جلوگیری شود. تأخیر در درمان می‌تواند منجر به از دست رفتن تخمدان و عوارض شدید برای مادر و جنین شود، بنابراین هر درد ناگهانی لگن در دوران بارداری باید فوراً توسط پزشک بررسی شود.
پیچ خوردگی تخمدان در کودکان
پیچ‌خوردگی تخمدان در کودکان، هرچند نسبتاً نادر است، یک اورژانس پزشکی جدی به شمار می‌رود و نیاز به تشخیص و اقدام فوری دارد. در این حالت، تخمدان به دور رباط‌های خود می‌چرخد و جریان خون آن کاهش یا قطع می‌شود که می‌تواند باعث نکروز بافت تخمدان شود. شایع‌ترین علل در کودکان شامل کیست‌های تخمدان، تومورهای خوش‌خیم، و اختلالات مادرزادی رباط‌ها است.
علائم معمولاً به صورت درد شدید ناگهانی شکم یا لگن، تهوع، استفراغ و گاهی تب بروز می‌کنند. تشخیص سریع با سونوگرافی داپلر و معاینه بالینی انجام می‌شود و درمان اصلی جراحی لاپاراسکوپی برای بازگرداندن تخمدان یا در صورت آسیب شدید برداشتن آن است. هر تاخیر در درمان می‌تواند منجر به از دست رفتن عملکرد تخمدان و مشکلات باروری در آینده شود، بنابراین والدین باید هر درد ناگهانی شکم در کودکان دختر را جدی بگیرند.
پیچ خوردگی تخمدان و کیست
پیچ‌خوردگی تخمدان اغلب با وجود کیست تخمدان رخ می‌دهد، زیرا کیست‌های بزرگ یا پر از مایع باعث افزایش وزن و تغییر تعادل تخمدان شده و احتمال چرخش آن حول رباط‌هایش را افزایش می‌دهند. این وضعیت معمولاً با درد ناگهانی و شدید لگن یا شکم، تهوع و استفراغ همراه است و اگر سریع تشخیص داده نشود، جریان خون تخمدان قطع شده و بافت آن ممکن است از بین برود.
تشخیص معمولاً با سونوگرافی داپلر و بررسی کیست تخمدان انجام می‌شود و درمان اورژانسی جراحی لاپاراسکوپی است تا تخمدان حفظ شود یا در صورت آسیب شدید برداشته شود. بنابراین وجود کیست تخمدان یک عامل مهم خطر برای پیچ‌خوردگی است و زنان باید در صورت درد شدید لگن فوراً به پزشک مراجعه کنند.
درمان پیچ‌خوردگی تخمدان
پیچ‌خوردگی تخمدان یک اورژانس جراحی است و درمان دارویی معمولاً مؤثر نیست. روش‌های درمان شامل:
- جراحی لاپاراسکوپی: روش رایج و کم‌تهاجمی برای بازگرداندن چرخش تخمدان و بررسی آسیب آن.
- حذف تخمدان یا افورکتومی: اگر تخمدان دچار نکروز (مرگ بافت) شده باشد، تخمدان آسیب‌دیده باید برداشته شود.
- حفظ تخمدان: در صورت امکان، پزشک سعی می‌کند تخمدان را بازگرداند و از عملکرد آن محافظت کند.
پس از جراحی، مراقبت‌های ویژه و پیگیری پزشکی برای بررسی سلامت تخمدان باقی‌مانده و جلوگیری از عود پیچ‌خوردگی اهمیت دارد.
درمان دارویی پیچ خوردگی تخمدان
درمان دارویی هیچ نقشی در رفع پیچ‌خوردگی تخمدان ندارد، زیرا این مشکل ناشی از چرخش تخمدان و قطع جریان خون است و تنها درمان مؤثر جراحی است. داروها می‌توانند تنها برای کنترل درد یا التهاب قبل یا بعد از عمل استفاده شوند، مانند مسکن‌ها یا داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی، اما نمی‌توانند تخمدان را بازگردانده یا جریان خون آن را اصلاح کنند. هر تأخیر در انجام جراحی می‌تواند منجر به نکروز بافت تخمدان و از دست رفتن عملکرد آن شود، بنابراین مراجعه فوری به پزشک و اقدام جراحی ضروری است.
درمان پیچ خوردگی تخمدان در طب سنتی
در طب سنتی، پیچ‌خوردگی تخمدان به عنوان یک وضعیت اورژانسی شناخته نمی‌شود، اما برخی منابع سنتی روش‌هایی برای کاهش درد و بهبود گردش خون لگن توصیه کرده‌اند. با این حال هیچ روش طب سنتی جایگزین درمان جراحی برای پیچ‌خوردگی تخمدان نمی‌شود، زیرا تأخیر در درمان می‌تواند باعث مرگ بافت تخمدان و از دست رفتن باروری شود. بنابراین توصیه اصلی این است که ابتدا فوراً به پزشک مراجعه کنید و از روش‌های طب سنتی تنها به‌عنوان کمک‌کننده در تسکین درد بعد از جراحی یا تقویت عمومی بدن استفاده شود.
توصیه‌های طب سنتی برای حمایت بعد از درمان جراحی:
دمنوشها و گیاهان ضد التهاب و تقویت‌کننده خون:
- دمنوش بابونه یا رازیانه برای کاهش التهاب و بهبود گردش خون.
- دمنوش زنجبیل به مقدار کم برای تقویت سیستم ایمنی و گردش خون.
کمپرس گرم لگن:
استفاده از کیسه آب گرم روی ناحیه لگن برای کاهش درد و بهبود جریان خون، البته فقط بعد از تأیید پزشک.
تقویت مزاج و هضم:
خوردن غذاهای سبک و گرم مزاج (مانند سوپ سبزیجات با روغن زیتون) برای کمک به بازسازی انرژی بدن.
ماساژ ملایم ناحیه شکم و کمر:
فقط با دستور پزشک و به صورت بسیار ملایم، برای کمک به بهبود جریان خون و کاهش تنش عضلات.
نکته بسیار مهم:
هیچ روش گیاهی، طب سنتی یا ماساژ نمی‌تواند پیچ‌خوردگی تخمدان را درمان کند یا جریان خون را در تخمدان برگشت دهد. جراحی سریع تنها درمان مؤثر است و هر تأخیر می‌تواند باعث نکروز تخمدان شود. طب سنتی و درمان‌های گیاهی فقط می‌توانند بعد از عمل به بهبود عمومی بدن کمک کنند و درد یا التهاب را کاهش دهند.
آیا پیچ خوردگی تخمدان خطرناک است؟
بله، پیچ‌خوردگی تخمدان یک وضعیت اورژانسی و بالقوه خطرناک است. در این حالت، تخمدان به دور رباط‌های خود می‌چرخد و جریان خون آن کاهش یا قطع می‌شود، که اگر سریع درمان نشود، بافت تخمدان دچار نکروز (مرگ بافت) می‌شود و ممکن است تخمدان کاملاً از بین برود.
این وضعیت علاوه بر از دست رفتن عملکرد باروری، می‌تواند باعث عفونت، خونریزی داخلی و حتی خطرات جدی برای سلامتی مادر شود. بنابراین تشخیص سریع و جراحی فوری اهمیت حیاتی دارد و هر درد ناگهانی و شدید لگن یا شکم باید فوراً توسط پزشک بررسی شود.
خطرات و عوارض پیچ خوردگی تخمدان
اگر پیچ‌خوردگی تخمدان سریع درمان نشود، ممکن است عوارض زیر رخ دهد:
- نکروز تخمدان و از دست دادن عملکرد باروری
- عفونت و سپسیس در صورت مرگ بافت و عدم درمان به موقع
- خونریزی داخلی
- اختلال در چرخه قاعدگی و هورمون‌ها
پیشگیری از بروز پیچ خوردگی تخمدان
پیشگیری از پیچ خوردگی تخمدان با انجام کارهای زیر ممکن است:
- پیگیری کیست‌های تخمدانی: زنان با سابقه کیست‌های تخمدان باید مرتب تحت نظر پزشک باشند.
- تشخیص سریع درد لگن ناگهانی: هر درد شدید و ناگهانی در ناحیه شکم و لگن باید سریع بررسی شود.
- آگاهی از علائم: شناخت علائم پیچ‌خوردگی به تشخیص سریع کمک می‌کند.
سخن پایانی
پیچ‌خوردگی تخمدان یک وضعیت اورژانسی است و هر تاخیر در تشخیص و درمان می‌تواند به از دست رفتن تخمدان منجر شود. بنابراین زنان باید در مواجهه با درد ناگهانی لگن یا شکم، فوراً به پزشک مراجعه کنند.
