مسئولیت دادن به کودکان، چگونه و چه موقع؟

مسئولیت دادن به فرزند، موضوعی است که امروزه دغدغه بسیاری از والدین می باشد؛ آنها به دلیل داشتن مشغله بسیار زیاد گاها دچار سردرگمی می شوند که آیا به فرزندان خود مسئولیت دهند یا صرفا موقعیت درس خواندن و بازی را برای فرزند فراهم کرده و تمامی مسئولیتها را، خود برعهده بگیرند.
آنها همچنین با این سوال مواجه می شوند اگر می بایست به فرزندان خود مسئولیت بدهند از چه زمانی و تا چه میزان می بایست این کار را انجام دهند ؟
این مقاله بر آن است که پاسخ این پرسشها را در اختیار والدین قرار دهد.

مسئولیت چیست؟
مسئولیت به معنای ضمانت و تعهد است؛ هر گاه انسان متعهد به انجام کاری می‌شود در حقیقت مسئولیت انجام آن کار را پذیرفته است.

تفاوت مسئولیت و وظیفه در چیست؟
مسئولیت ، قابلیت پذیرش کار است. زمانی که از کسی خواسته می شود مسئولیتی را بپذیرد، باید برای او کاملا مشخص شود موضوع درخواست چیست و در برابر به عهده گرفتن آن، چه چیزی به دست می آورد.
در پذیرش مسئولیت انتخابی آگاهانه رخ می دهد و اجباری وجود ندارد؛ اما وظیفه کاری است که یک نفر به دیگری محول می کند و باید حتما انجام بگیرد و به ازای آن چیزی دریافت نمی شود.

انواع مسئولیت پذیری
مسئولیت پذیری شخصی ، خانوادگی و اجتماعی سه نوع مسئولیت پذیری رایج هستند.
مسئولیت پذیری شخصی ، وظایف شخصی اولیه ای هستند مثل مسواک زدن، شستن دست ها و لباس پوشیدن ، که بیشتر کودکان خودشان انجام می دهند،.
مسئولیت پذیری خانوادگی و اجتماعی، مسئولیتی است که کودک در قبال سایر اعضای خانواده و محیط بیرون از خانه دارد ،برای آموختن مسئولیت خانوادگی و اجتماعی می بایست به کودک در خانه، مسئولیت سپرد تا علاوه بر مسئولیت پذیری شخصی، مسئولیت پذیری خانوادگی و اجتماعی را نیز بیاموزد و در مقابل دیگران احساس مسئولیت داشته باشد.

از چه زمانی به کودک مسئولیت محول کنیم ؟
کودکان ۲ ،۳ و ۴ ساله بسیار متمایل هستند به والدین خود ،کمک کنند .آنها بسیاری از کارهای والدین خود را تقلید می کنند ؛پس از رغبت آنها جهت کمک در سن کم استفاده کنید کودک ۲ ساله می تواند لباسهای تیره را از روشن جدا کند و لباسهای کثیف را در سبد بریزد همچنین می تواند اسباب بازیهایش را جمع آوری کند .
کودک سه ساله می تواند ظرفها را در ماشین ظرف شویی قرار داده ،لباسها را با هم ست کند ، به گلدانها آب بدهد و ... کودک 4 ساله می تواند سفره را پهن کرده و ظروف را بر روی آن بچیند ،همچنین می تواند در نظافت خانه کمک کرده مثلا گردگیری کند ؛
بنابراین براساس شناختی که از تواناییهای فرزندتان دارید ،می توانید به او مسئولیت محول کنید.

چگونه به کودکتان در منزل مسئولیت بدهیم؟
والدین عزیز در راستای محول کردن مسئولیت به فرزند خود می بایست به نکات زیر توجه کنند:
۱. به تواناییهای کودک خود توجه کنید و تواناییهایشان را دست کم نگیرید.
بسیاری از والدین به دلیل اینکه فکر می کنند کودکانشان با وجود داشتن توانایی، قادر به انجام بسیاری از کارها نیستند و خود این مسئولیتها را برعهده می گیرند. گاها برای اینکه فکر می کنند که وظایف می بایست به بهترین وجه انجام شود و هیچ نقصی نداشته باشند ،خودشان این مسئولیتها را برعهده می گیرند و متوجه نیستند این کمال گرایی یا اهمال کاری در سپردن مسئولیت چقدر روی اعتماد به نفس و عزت نفس کودک اثر گذار است .
۲. در سپردن مسئولیت ، سن کودک را در نظر بگیرید.
اگر مسئولیتی را به کودک محول کنید که با سن او هماهنگی نداشته باشد به عبارتی کمتر یا بیشتر از سن او باشد در هر دو صورت به اعتماد به نفس و عزت نفسش،آسیب می رسد.
۳. حتما در سپردن مسئولیت ،محدوده گذاری کنید.
اگر در سپردن مسئولیت به کودکان خردسال ،محدوده گذاری کنید هم خسته نمی شوند و هم با رغبت به انجام کار می پردازند مثلا به او بگویید اول ،طبقه پایین طبقه بندی اسباب بازیهایش را گردگیری و مرتب کند و سپس اگر این کار را به خوبی انجام داد سراغ طبقه بعدی برود.
۴. وقتی مسئولیتی به کودک می سپارید ،حتما انتظار خود را هم تشریح کنید.
مثلا کودکی قرار است سفره را بچیند باید بداند از نظر شما هر کدام از ظروف کجا می بایست قرار بگیرد.
۵. اگر کودک مسئولیت خود را به خوبی انجام نداد ،او را سرزنش نکنید.
به دلیل اینکه با سپردن مسئولیت به کودک می خواهیم به او آموزشهایی بدهیم ؛تنها به تلاش و همت او جهت تکمیل وضایفش توجه کنید و او را به خاطر اهمال کاریهایش سرزنش نکنید .
وقتی کودک را سرزنش می کنید ،او به این نتیجه می رسد که هیچ گاه نخواهد توانست از پس کاری بربیاید و شما را راضی کند و از ادامه مسیر و تلاش ،دست خواهد کشید .
۶. کاری کنید کودک عواقب اهمال کاری در انجام مسئولیت را خود بپذیرد.
مثلا اگر اسباب بازیهایش را مرتب نکرد، اسباب بازی از او گرفته شود. اگر باعث شکستن یکی از وسایل خانه شد ،در تهیه مجدد آن شرکت کند که این کار با صرف هزینه خرید اسباب بازی کودک یا پول توجیبی اش جهت خرید وسیله شکسته شده صورت می گیرد. اگر لباسهایش را مرتب نکرد ،به او لباس مرتب و تمییز ندهید.
۷. در ترغیب کودک برای انجام مسئولیت ، از عبارات مثبت استفاده کنید .
برای شکل گیری عادات صحیح رفتاری ،استفاده از جملات مثبت ،تاثیر گذاری بیشتری روی کودک دارد مثلا اگر می خواهی غذا بخوری ،اول باید دستت را بشویی بیشتر اثر گذار است تا به او بگوییم اگر دستت را نشویی ،از غذا خبری نیست.
۸. شوخ طبع باشید و خونسردی خود را حفظ کنید.
قابل توجه است تا کودکان مهارتها را یاد بگیرند ، ممکن است بارها اشتباه کنند در چنین مواقع ، بایست خونسردی خود را حفظ کنید و با شوخ طبعی اشتباهاتشان را تذکر دهیم.
۹. قاطع باشید.
اگر تصمیمی گرفتید و مسئولیتی به فرزند خود واگذار کردید ؛ درمورد انتظاراتی که از او دارید ،قاطع باشید. همچنین با همسر خود هماهنگ باشید تا در قاطعیت شما خدشه ای وارد نشود .
۱۰. الگوی مناسبی برای فرزند خود باشید.
وقتی مسئولیتی به فرزند خود می سپارید، خود همان کار را به طور صحیح انجام دهید. مثلا وقتی از کودک می خواهید اتاق خود را مرتب نگه دارد ؛خود نیز مرتب و منظم باشید.
۱۱. سپردن مسئولیت به کودک را گهگاه ،به بازی مبدل کنید.
وقتی به کودک مسئولیتهای متعدد و متوالی بدهید که همواره با اجبار توامان باشد ؛بعد از مدتی از انجام و پذیرش آن ،سرباز می زند .
بهتر است گهگاه مسئولیتها را با بازی همراه کنید. مثلا وقتی از کودک می خواهیم تخت خود را مرتب کند ،می توانید با بالشتها و ملحفه ها به دنبال هم بیفتید ؛پس از انجام این کار ،با یکدیگر به مرتب سازی تخت، مشغول شوید.
وقتی می خواهید لباسها را باهم تا کنید می توانید بازی رنگ راه بیندازید. یعنی از کودک خود بپرسید کدام رنگ کنار کدام رنگ قرار بگیرد. ترکیب جالبی می شود! یا کدام لباس روی کدام لباس گذاشته شود تا کشو لباس شکل قشنگی پیدا کند. هر سری تنوع بدهید تا بتواند انواع مدلهایی که می تواند لباس را در کمد یا کشو ،قرار دهد را بیاموزد .
همه ما دوست داریم کودکانی داشته باشیم که مسولیت پذیر باشند به طوری که این قدرت را در خود حس کنند که توانایی انجام همه کارهای خود را دارند.کودکان هم دوست دارند خودشان نیز در دنیایی که دارند کاری برای خودشان انجام دهند .بنابر این شما هستید که باید به کودک بیاموزید که چگونه مسولیت …
۱۲. مجال کمک به دیگران را برای فرزندان خود فراهم کنید.
مثلا گه گاه به کودک بزرگتر مسئولیت نگهداری از خواهر و برادر کوچکتر را بدهید. یا در بیرون از خانه از او بخواهید به هم سن و سالانش یا نیازمندان کمک کند .اگر گاهی بدون اینکه شما از او بخواهید ،به کسی کمک کرد ؛حتما با کلام او را تشویق کنید.
۱۳. به کودک خود برنامه روزانه بدهید.
برنامه ریزی و نظم ،به کودک مجال می دهد تا بتواند خود را مدیریت کند. ابتدا به کودک برنامه زمان خواب، بیداری و جمع آوری وسایل بالاخص اسباب بازی ، و سپس می توانید برنامه نظافت شخصی را بیاموزید.
۱۴. از قرار گرفتن فرزند خود در شرایط سخت ، ممانعت نکنید.
وقتی فرزندتان در شرایط سختی قرار گرفت، در دسترس او باشید و به او کمک کنید تا با ترسها و احساساتش مواجه شود و آنها را بشناسد و خود راهکار مناسب برای برخورد با آن شرایط سخت بیابد. مثلا وقتی پسر شما سر توپ بازی ، شیشه را شکست خودش راهی برای جبران بیابد و همچنین عذرخواهی کند.
۱۵. به قولهای خود عمل کنید.
اگر در راستای انجام مسئولیت به کودک خود ،قول داده اید ،حتما به قولتان عمل کنید تا کودکتان از شما ، متعهد بودن را بیاموزد .
۱۶. هیچ گاه از واژه بی مسئولیت ،استفاده نکنید.
استفاده از واژه "بی مسئولیت "،این باور را به کودک القا می کند که واقعا بی مسئولیت است و موجب خدشه دار شدن عزت نفسش می شود