درباره تک فرزندی، چه مزایا و معایبی دارد؟

فرقی نمی‌کند چه تعداد تحقیق درباره معایب تک فرزندی منتشر شود، در نهایت خانواده‌هایی هستند که تنها به یک فرزند بسنده می‌کنند. برخی والدین دوست دارند فرزندان بیشتری داشته باشند اما از این موضوع مطمئن نیستند. در ادامه اطلاعاتی درباره موضوع تک فرزندی در اختیار شما قرار می‌دهیم و باورها و مسائل مختلف را به صورت «صحیح» و «غلط» بررسی می‌کنیم. در ادامه همراه ما باشید.

1 - به این دلیل که تک فرزندان ، هیچ خواهر و برادری ندارند، احتمالاً افرادی خود خواه می‌شوند
غلط. تقریباً هر بچه‌ای در زمان‌های خاصی فکر می‌کند اهمیتی بسیار زیادی در این دنیا دارد و همه چیز برای او مهیا شده است. معنی صحیح خودخواهی این است «فقط به خودتان فکر کنید و دیگران را نادیده بگیرید» در کل می‌توان گفت بچه‌ای که نمی‌تواند دیدگاه دیگران را بپذیرد، خود خواه است. در برهه‌ای از زندگی، انرژی به پایین‌تر حد می‌رسد، هورمون‌ها دچار تغییرات می‌شوند یا از نظر فیزیکی دچار مشکلاتی می‌شویم و ممکن است به نحوی رفتار کنیم که خودخواهانه به نظر برسد. در دوران نوجوانی، همه والدین می‌توانند انتظار داشته باشند که چنین رفتارهایی را از سوی فرزندشان شاهد باشند.

2 - تک فرزند، پرخاشگر و حسود می‌شود
غلط. افراد حسود و پرخاشگر نوع جدیدی از افراد نیستند و در گذشته هم وجود داشته‌اند. در سال ۱۹۸۶، روان‌شناسی به نام استنلی هال (اولین رئیس جامعه روان‌شناسی آمریکا) اعلام کرد که فقط کودکان چنین ویژگی‌های دارند و نتیجه گرفت: «تک فرزند بودن، چیزی مثل یک بیماری است.» متاسفانه این باور در جامعه ماندگار شد و نسل به نسل آن را تکرار کردند و اکنون بسیاری از افراد آن را می‌پذیرند. در حالیکه این نتیجه‌گیری غلط است.

3 - اغلب تک فرزندان، نسب به افرادی که خواهر و برادر دارند، مستقل‌تر هستند
صحیح. این موضوع درست است چراکه تک فرزندان، بخاطر راهنمایی‌های والدین و عدم وابستگی به خواهر و برادر، معمولاً حس استقلال بیشتری دارند. این موضوع توسط تحقیقات فراوان در این زمینه، به اثبات رسیده است و می‌توان گفت که این بچه‌ها، در آینده مستقل‌تر خواهند بود و می‌توانند آینده خود را بسازند.

4 - تک فرزندان کمتر از بچه‌های دارای خانواده پرجمعیت، قدرت پذیرفتن دارند
غلط. خواهران و برادرانی از سه کشور ایالات متحده آمریکا، آلمان و انگلستان در یک تحقیق، مورد بررسی قرار گرفتند. بر اساس این تحقیقات مشخص شد که ترتیب به دنیا آمدن، تاثیری طولانی در ویژگی‌های شخصیتی افراد ندارد. به نظر می‌رسد که ترتیب به دنیا آمدن در خانواده‌های پرجمعیت، از نظر ثبات احساسی و خلاقیت تفاوت چندانی ندارند.

5 - تک فرزندان نسبت به بچه‌های دارای خواهر و برادر، قوه تخیل بیشتری دارند
غلط. بسیاری از افراد فکر می‌کنند، تک فرزندان بخاطر داشتن اوقات تنهایی بیشتر، از تخیلات خود استفاده می‌کنند و دوستانی خیالی (غیرواقعی) برای خود می‌سازند. اما یک متخصص در این زمینه می‌گوید که داشتن دوستان خیالی، بخشی از توسعه ذهنی طبیعی و سالم فرد است.
ماریوری تیلور، پروفسور روان‌شناسی در دانشگاه اورگان و نویسنده کتاب Imaginary Companions and the Children Who Create Them (همراهان خیالی و بچه‌هایی که آن‌ها را می‌سازند)، بچه‌های پیش دبستانی تا قبل از 7 سالگی را مورد بررسی قرار داد و متوجه شد که حدود 65 درصد از آن‌ها، برای خودشان دوستانی خیالی داشته‌اند. پروفسور تیلور همچنین درباره دیدگاه تک فرزندان و بچه‌های اول خانواده گفت: «موضوع ساختن دوستان خیالی، چیزی نیست که فقط در بچه‌های اول یا تک فرزندان دیده شود.»
او همچنین در کتابش اشاره کرده که این موضوع ضرورتاً نشانه تنهایی یا اضطراب روان‌شناسانه نیست.

6 - تک فرزندان در چند زمینه از جمله تحصیلات آکادمیک و دستاوردها برتر هستند
صحیح. در بحث تحصیلات و دستاوردها، معمولاً تک فرزندان و آن‌هایی که بچه اول خانواده محسوب می‌شوند، موفق‌تر هستند. این موضوع را می‌توان با dilution theory توضیح داد. طبق این نظریه، منابع والدین محدود هستند و وجود خواهر یا برادر باعث مصرف شدن این منابع و کاهش آن‌ها می‌شود. اگر همین منابع مالی و توجهات فقط برای یک فرزند باشد، شانس موفقیت بیشتر است.

7 - تک فرزندان دچار ضعف هستند چونکه مانند بچه‌های دیگر، فرصتی برای تعامل و یادگیری از خواهر و برادر ندارند
غلط. رابطه خواهر و برادری در برخی خانواده‌ها، بسیار مثبت است و بزرگ‌ترها می‌توانند به کوچک‌ترها در تحصیل و یادگیری کمک کنند. البته همه این روابط، مثبت و آموزنده نیستند و گاهی ممکن است به رقابت و اختلاف نظر ختم شوند. در این شرایط، والدین باید به طور مداوم دخالت کنند و از آموزش و یادگیری هم خبری نیست. فقط اینکه خواهر و برادر برای یادگیری و تعامل لازم هستند، دلیلی منطقی برای داشتن بچه‌های بیشتر محسوب نمی‌شود.

8 - تک فرزندان نسبت به بچه‌های دارای خواهر و برادر، تنهاتر هستند
غلط. امروزه همه بچه‌ها می‌توانند به راحتی وارد اجتماع شوند و با دنیای بیرون ارتباط برقرا کنند و دوستانی برای خود بیابند. آن‌ها می‌توانند در فعالیت‌های پس از کلاس و انواع بازی‌ها حضور داشته باشند. همچنین وقتی بزرگ‌تر می‌شوند، این فرصت در اختیارشان است که از طریق تکنولوژی با دوستانشان در ارتباط باشند. بنابراین والدین از این نظر نباید چندان نگران باشند.
هنگامی که محققان از 13.500 نفر از بچه‌هایی که سن آن‌ها نهایتاً 12 سال بود، خواستند نام 10 نفر از دوستانشان را بگویند، تک فرزندان به اندازه بچه‌هایی که خواهر و برادر داشتند، محبوب و اجتماعی بودند. سرانجام این تحقیق که در سال 2013 انجام شد و با نتیجه‌ای مشخص به پایان رسید: «نتایج تحقیق نشان می‌دهند که بزرگ شدن بدون خواهر و برادر، ریسک بسیار کمی دارد و شاید بتوان گفت وجود آن‌ها مزیت خاصی ندارد.»
در این تحقیق، به این نتیجه رسیدند که تک فرزندان به اندازه بچه‌های دیگر، رفیق دارند. بنابراین گفته شد که بزرگ شدن بدون خواهر و برادر، به کسب مهارت‌های اجتماعی و دوست‌یابی افراد صدمه نمی‌زند. قطعاً حضور خواهر و برادر، خوبی‌ها و مزیت‌های ویژه‌ای دارد اما نبودشان، احتمالاً نمی‌تواند باعث آسیب اجتماعی شود.

حقیقت درباره تک فرزندی چیست؟
در ادامه این موضوع را بیشتر تحلیل می‌کنیم. روان‌شناسان قرن نوزده میلادی، اصلاً با تک فرزندی موافق نبودند و آن را نوعی ناهنجاری تلقی می‌کردند. همان طور که اشاره کردیم، استنلی هال ادعا کرد که تک فرزندی مانند یک بیماری است. مدتی بعد روان‌شناسان دیگر در این زمینه اظهار نظر کردند و مشکلاتی متعددی را برای تک فرزندان عنوان کردند از جمله حساسیت بیش از حد و خود بزرگ‌بینی و موارد دیگر.
با وجود تمام این موارد، تک فرزندان یا به عبارتی بچه‌هایی که به تنهایی بزرگ شده بودند، بیش از یک قرن دوام آوردند و بر خلاف این تحقیقات که نشان از ضعف و عدم توانایی آن‌ها داشت، موفق شدند به دستاوردهای فراوانی برسند. البته از آن زمان، خانواده‌های دارای یک فرزند، بسیار بیشتر شده‌اند. این موضوع را نمی‌توان کاملاً به انتخاب والدین ربط داد چراکه مشکلات باروری، پدر و مادرهای مسن، افزایش طلاق و مشکلات مالی و اقتصادی در دنیای امروز، می‌توانند از دلایل روی آوردن خانواده‌ها به تک فرزندی باشد. همچنین طبق شواهد و داده‌ها، داشتن یک فرزند می‌تواند تاثیر مثبتی بر والدین و خود فرزند داشته باشد.
در گذشته از این موضوع با عنوان «سندرم تک فرزندی» یا «یکی تنها» یاد می‌شد اما امروزه شرایط فرق کرده است. تونی فالبو که استاد روان‌شناسی دانشگاه تگزاس است، از سال ۱۹۷۰ فعالیت‌های بسیار زیادی برای تغییر باورها درباره تک فرزندی انجام داد. او بر اساس تحقیقاتی که به همراه دمسی پیلوت انجام داد، نتیجه گرفت: «در بین تمام نتایج، تک فرزندان از بچه‎‌های اول خانواده، غیرقابل تشخیص بودند» همچنین نسبت به بچه‌هایی که در خانواده‌های بزرگ پرورش یافتند، برتری‌هایی داشتند.
گفته می‌شود که تک فرزندان، ضد اجتماعی هستند و به طرز عجیب و غریبی رفتار می‌کنند. در این رابطه هم تحقیقی در سال 2011 انجام شد، به این نتیجه رسیدند که افراد تک فرزند، در دوران بزرگسالی در رابطه اجتماعی کمتری با بستگان داشته‌اند (که البته می‌تواند به کمتر بودن تعداد بستگان مربوط شود). اما هیچ تفاوتی با افراد دیگر، در رابطه اجتماعی با دیگران (مانند دوستان و همکاران) در آن‌ها به چشم نخورد.
روانپزشکی به نام لیندا بلیر که کتاب Birth Order (ترتیب تولد) را نوشته، می‌گوید که مزایای فراوانی در ساختار خانواده‌های تک فرزندی وجود دارد. از این نظر که والدین قادر هستند تمام وقت و انرژی خود را روی یک فرزند متمرکز کنند. همچنین آن‎ها می‌توانند بیشتر به زندگی خود برسند و از دیدگاه فرزند، زندگی بهتری داشته باشند. در گذشته تک فرزندی به خوبی الان نبود. زیرا امروزه والدین سعی می‌کنند به فرزند خود ارزش دهند و او را غیرمعمولی پرورش ندهند.
البته مشکلاتی هم در این ماجرا وجود دارد. یکی از مشکلات اصلی، این است که والدین تمام تلاش خود را برای اینکه فرزندانشان با بچه‌های هم سن و سال وقت بگذرانند، به کار می‌گیرند و در نتیجه حسی عجیب و غریب به سراغشان می‌آید. بیشتر به این دلیل که مواجه شدن بچه‌ها با افراد دیگر، در شرایطی تحت نظارت بزرگ‌ترها - مثلاً در مدرسه - رخ می‌دهد. بنابراین بچه‌ها از خیلی چیزهایی که می‌توانند از خواهر یا برادر خود یاد بگیرند، محروم می‌شوند. بچه‌های دارای خواهر و برادر، در تعامل و شناختن افراد دیگر، سریع‌تر عمل می‌کنند. این موضوع برای تک فرزندان هم اتفاق می‌افتد اما اصلاً با شرایط دیگر، یکسان نیست.
یک مشکل دیگر به گفته بلیر این است که زندگی تک فرزندان، با نظارت سخت والدین همراه است و معمولاً آرام و منظم پیش می‌رود. والدین می‌توانند اجازه دهند که شرایط کمی از حالت همیشگی و معمولی خارج شود و کمی هرج و مرج در زندگی به وجود بیاید. امیدواریم این مطلب در تشخیص مزایا و معایب تک فرزندی به شما کمک کرده باشد.