فیبروم رحم زنان، نکات مختصر و مفید

فیبروم رحم یا فیبروئید (Uterine fibroids) تومورهای غیر سرطانی هستند که در لایه‌های ماهیچه‌ای رحم رشد می‌کنند. این تومورهای خوش‌خیم ماهیچه‌ای نرم می‌توانند به کوچکی یک لوبیا و به بزرگی یک ملون باشند. فیبروم رحم با نام‌های فیبروئید، لیومیوم رحمی و میوم رحم نیز شناخته می‌شود. فیبروم حدود ۳۰ درصد از تمام زنان را تا ۳۵ سالگی، و ۲۰ الی ۸۰ درصد از زنان را تا ۵۰ سالگی مبتلا می‌کند.
فیبروم معمولا در سنین ۱۶ الی ۵۰ به سراغ زنان می‌آید. در طول این سنین - که به عنوان سنین باروری شناخته می‌شوند - سطوح استروژن در بدن زنان بسیار بالاتر از مواقع دیگر است.
در این مقاله، به انواع فیبروم، اثرات‌شان بر بدن، علت‌های بروز فیبروم، نحوه‌ی تشخیص، و روش‌های درمانی آن اشاره می‌کنیم.
در این بخش، به چند نکته‌ی کلیدی درباره‌ی فیبروم رحم یا فیبروئید اشاره می‌کنیم. اطلاعات کامل‌تر را می‌توانید در متن اصلی مطالعه کنید.
الف. ابتلا به فیبروم رحم در طول سنین باروری شایع‌تر از مواقع دیگر است.
ب. علت ایجاد فیبروم هنوز به طور دقیق مشخص نیست، ولی به نظر می‌رسد این تومورهای خوش‌خیم هنگامی ایجاد می‌شوند که سطح استروژن بالاتر باشد.
پ. بیش‌تر آدم‌ها علائمی را از این وضعیت احساس نمی‌کنند؛ ولی به طور کلی، علائم فیبروم رحم شامل احساس درد در ناحیه‌ی پایین کمر، یبوست، و خونریزی شدید یا دردناک از رحم هستند که به کم خونی منجر می‌شود.
ت. عوارض این وضعیت نادر هستند ولی ممکن است بسیار خطرناک باشند.

۱. انواع فیبروئید یا فیبروم رحم
چهار نوع فیبروم رحم وجود دارند:
الف. اینترامورال (داخل دیواره‌ی رحم) - فیبروم رحم اینترامورال شایع‌ترین نوع فیبروم رحم است که در دیواره‌ی ماهیچه‌ای داخل رحم ایجاد می‌شود.
ب. ساب‌سروزال - این نوع از فیبروئید رحمی در خارج به دیواره‌ی رحم گسترش می‌یابند و در اطراف لایه‌ی بافت خارجی رحم رشد می‌کند. این فیبروم ساقه‌دار می‌تواند به اندازه‌های بسیار بزرگی رشد کند.
پ. ساب‌موکوزال - این نوع از فیبروم داخل حفره‌ی رحم تشکیل می‌شود. فیبروم رحمی ساب‌موکوزال معمولا در ماهیچه‌ی زیرین پوشش داخل دیواره‌ی رحم ایجاد می‌شود.
ت. فیبروم دهانه‌ی رحم - این نوع از فیبروم در دهانه‌ی رحم ایجاد می‌شود که به آن ناحیه، سرویکس یا گردن رحم نیز می‌گویند.
دسته‌بندی انواع فیبروم رحم به مکان تشکیل آن در رحم بستگی دارد.

۲. علائم
از هر ۳ زن مبتلا به فیبروئید یا فیبروم رحم، یک نفر دچار علائم این وضعیت می‌شود.
این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:
الف. خونریزی شدید و سنگین در دوره‌ی قاعدگی که به نام منوراژی نیز شناخته می‌شود
ب. کم ‌خونی ناشی از دوره‌های قاعدگی سنگین
پ. درد در ناحیه‌ی پایین کمر یا امتداد پا
ت. یبوست
ث. احساس ناراحتی در پایین شکم، به خصوص در موارد بروز فیبروم بسیار بزرگ
ج. تکرر ادرار
چ. رابطه‌ی جنسی دردناک - که به این وضعیت دردآمیزش یا دیسپارونیا نیز گفته می‌شود
سایر علائم احتمالی این وضعیت عبارت هستند از:
الف. مشکلات زایمان
ب. مشکلات بارداری
پ. مشکلات باروری
ت. سقط جنین مکرر
چنان‌چه فیبروم رحم بسیار بزرگ باشد، ممکن است باعث افزایش وزن و ایجاد تورم در ناحیه‌ی پایین شکم شود.
هنگامی که فیبروئید یا فیبروم رحم تشکیل می‌شود، ممکن است تا دوره‌ی یائسگی نیز به رشد خود ادامه دهد. با کاهش سطوح استروژن بعد از شروع یائسگی، فیبروم رحم معمولا کوچک‌تر می‌شود.

۳. علت‌ها
علت اصلی ایجاد فیبروئید یا فیبروم رحم به طور دقیق مشخص نیست. این وضعیت ممکن است با سطوح استروژن در بدن ارتباط داشته باشد.
در طول سنین باروری، سطوح استروژن و پروژسترون بالاتر از مواقع دیگر است.
هنگامی که سطوح استروژن افزایش می‌یابد - به ویژه در طول دوره‌ی بارداری، فیبروم‌های رحم معمولا متورم می‌شوند. هم‌چنین، احتمال تشکیل فیبروم هنگام مصرف قرص‌های ضد بارداری که حاوی استروژن هستند، افزایش می‌یابد.
کاهش سطوح استروژن می‌تواند باعث کوچک‌ شدن فیبروئید یا فیبروم رحم شود - مثلا در شروع یائسگی یا بعد از آن.
به گمان برخی از متخصصان، عوامل ژنتیکی نیز می‌توانند بر تشکیل فیبروم رحم تاثیرگذار باشند. ابتلای یکی از خویشاوندان نزدیک به فیبروم ممکن است باعث افزایش احتمال بروز آن شود.
هم‌چنین، شواهد نشان می‌دهند مصرف گوشت قرمز،‌ الکل، و کافئین می‌تواند خطر ابتلا به فیبروئید یا فیبروم رحم را افزایش، و از سویی دیگر، مصرف بیش‌تر میوه‌ها و سبزی‌ها نیز ممکن است خطر ابتلا به آن را کاهش دهد.
اضافه وزن و چاقی مفرط نیز می‌توانند خطر ابتلا به فیبروم رحم را افزایش دهد.
بچه‌دار شدن خطر ایجاد فیبروئید یا فیبروم رحم را کاهش می‌دهد. با هر زایمان، خطر بروز فیبروم کم‌تر می‌شود.

۴. تشخیص
از آن‌جا که فیبروم غالبا علائمی به همراه ندارد، معمولا پزشک در حین انجام معاینه‌های عادی لگنی آن را تشخیص می‌دهد.
آزمایش‌های تشخیصی زیر می‌توانند به شناسایی فیبروم رحم و حذف احتمال بروز سایر وضعیت‌ها کمک کنند:
الف. پزشک می‌تواند با استفاده از تصاویر سونوگرافی از شکم یا قرار دادن پروب یا کاوشگر سونوگرافی داخل واژن به تشخیص این بیماری بپردازد. گاهی اوقات، هر دو روش نیاز می‌شود.
ب. ام‌آرآی می‌تواند اندازه و تعداد فیبروئید‌ها یا فیبروم‌ها را مشخص کند.
پ. در آزمایش هیستروسکوپی، با استفاده از دستگاه کوچکی که یک دوربین به انتهای آن متصل است، داخل رحم را معاینه می‌کنند. این دستگاه را از طریق واژن و سپس دهانه‌ی رحم وارد رحم می‌کنند. در صورت نیاز، پزشک می‌تواند هم‌زمان نمونه‌ای را از بافت بردارد تا احتمال وجود سلول‌های سرطانی را در آن ناحیه بررسی کند.
ت. ممکن است به انجام لاپاروسکوپی نیز نیاز باشد. در لاپاروسکوپی، پزشک منفذ کوچکی را در پوست شکم باز می‌کند و لوله‌ی کوچکی را به همراه یک دوربین نورانی وارد لایه‌های دیواره‌ی شکمی می‌کند. این دوربین وارد حفره‌ی شکم و لگن می‌شود و به پزشک در معاینه‌ی بخش خارجی رحم و ساختارهای اطراف آن کمک می‌کند. در صورت نیاز، پزشک می‌تواند از لایه‌ی خارجی نمونه‌برداری نیز انجام دهد.

۵. درمان
انجام اقدامات درمانی فقط برای آن دسته از زنان توصیه می‌شود که دچار علائم فیبروم رحم شده‌ باشند. چنان‌چه فیبروئید یا فیبروم رحم بر کیفیت زندگی تاثیر نگذاشته باشد، نیازی به انجام اقدامات درمانی وجود ندارد.
فیبروم رحم می‌تواند به دوره‌های قاعدگی سنگین و خونریزی شدید منجر شود، ولی اگر این مسئله مشکلات عمده‌ای را ایجاد نکند، شاید بهتر باشد اقدامات درمانی صورت نگیرد.
فیبروم رحم در دوره‌ی یائسگی معمولا کوچک می‌شود، و علائم آن نیز معمولا کم‌رنگ‌تر و حتی به طور کامل برطرف می‌شوند.
چنان‌چه نیاز به درمان فیبروم باشد، این کار را می‌توان با کمک دارو یا جراحی انجام داد. مکان ایجاد فیبروم در رحم، شدت علائم، و هر گونه تصمیمی در خصوص بچه‌دار شدن در آینده می‌توانند بر انتخاب گزینه‌ی درمانی تاثیر داشته باشند.
دارو
نخستین اقدام درمانی برای فیبروم رحم استفاده از دارو است.
دارویی به نام آگونیست هورمون آزادکننده‌ی گنادوتروپین‌ها (GnRHa) باعث کاهش تولید استروژن و پروژسترون در بدن می‌شود. این مسئله به کوچک شدن فیبروم رحمی منجر می‌شود. GnRHa چرخه‌ی قاعدگی را به گونه‌ای متوقف می‌کند که پس از پایان دوره‌ی درمانی آسیب به توانایی باروری بیمار وارد نکند.
GnRHa می‌تواند علائمی شبیه یائسگی از جمله گر گرفتگی، تعریق زیاد، خشکی واژن، و در برخی موارد، افزایش خطر ابتلا به پوکی استخوان ایجاد کند.
پزشک معالج ممکن است پیش از انجام جراحی، از این دارو برای کوچک کردن فیبروم رحم استفاده کند. تجویز GnRHa فقط برای مصرف کوتاه مدت خواهد بود.
گزینه‌ی دیگر استفاده از آنتاگونیست GnRH است؛ این دارو از تولید هورمون محرکه فولیکولی (FSH) و هورمون لوتئینه کننده (LH) توسط غده‌ی هیپوفیز جلوگیری می‌کند. هنگامی که بیمار از آنتاگونیست GnRH استفاده کند، تخمدان‌های وی استروژن و پروژسترون تولید نخواهند کرد.
داروهای دیگری نیز برای کنترل این بیماری وجود دارند، ولی آن‌ها ممکن است برای درمان فیبروم‌های بزرگ‌تر در رحم اثربخش نباشند.
این داروها عبارت هستند از:
الف. داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی - این داروها شامل مفنامیک اسید و ایبوپروفن هستند که می‌توانید بدون نیاز به نسخه‌ی پزشک از داروخانه تهیه کنید. داروهای ضد التهابی باعث کاهش تولید ترکیبات لیپیدی شبه هورمونی می‌شوند که پروستاگلاندین نام دارند. پروستاگلاندین‌ها باعث ایجاد گرفتگی ماهیچه در دوران قاعدگی می‌شوند، و به اعتقاد برخی از متخصصان، این ترکیبات با خونریزی‌های شدید در این دوره نیز در ارتباط هستند. با این‌که داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی ممکن است بتوانند در کاهش درد فیبروم رحم موثر باشند، و قادر نیستند خونریزی ناشی از فیبروم را کاهش دهند، و تاثیری بر باروری نیز نمی‌گذارند.
ب. قرص‌های ضد بارداری - داروهای ضد بارداری خوراکی به تنظیم چرخه‌ی تخمک‌گذاری کمک می‌کنند، و ممکن است در کاهش میزان درد یا خونریزی در طور دوران قاعدگی نیز موثر باشند.
پ. دستگاه آی‌یودی رها کننده‌ی لوونورژسترول - این وسیله‌ی پلاستیکی را داخل رحم قرار می‌دهند. سپس این دستگاه در یک بازه‌ی زمانی طولانی، هورمونی را به نام لوونورژسترول ترشح می‌کند. این هورمون باعث جلوگیری از رشد سریع پوشش داخلی رحم می‌شود؛ این کار خونریزی قاعدگی را کاهش می‌دهد. عوارض جانبی این روش شامل بی‌نظمی در خونریزی تا ۶ ماه یا بیش‌تر، سر درد، حساس شدن پستان‌ها، و آکنه هستند. در برخی موارد، این روش درمانی می‌تواند باعث توقف دوره‌های قاعدگی شود.
جراحی
فیبروئید یا فیبروم رحمی شدید ممکن است به گزینه‌های دارویی واکنش مثبت نشان ندهد؛ در این موارد، باید از گزینه‌ی جراحی استفاده کرد.
پزشک معالج ممکن است عمل‌های جراحی زیر را مد نظر قرار دهد:
الف. هیسترکتومی یا زهدان‌برداری - این عمل جراحی شامل برداشتن قسمتی از رحم یا کل آن است. این روش جراحی برای درمان فیبروم‌های بسیار بزرگ یا خونریزی شدید کاربرد دارد. هیسترکتومی کامل می‌تواند از بازگشت فیبروم پیشگیری کند. هم‌چنین، چنان‌چه پزشک جراح تخمدان‌ها و لوله رحم یا لوله فالوپ را خارج کند، میل جنسی بیمار ممکن است کاهش یابد و زودتر از موعد دچار یائسگی شود.
ب. میومکتومی - در این عمل جراحی، فیبروم‌های موجود در دیواره‌ی ماهیچه‌ای رحم برداشته می‌شوند. این عمل جراحی به زنانی که هم‌چنان به فرزندآوری تمایل دارند، کمک می‌کند. از این عمل جراحی برای زنانی که دچار فیبروم‌های بزرگ هستند، یا فیبروم‌های که در نقاط خاصی از رحم ایجاد شده‌اند، نمی‌توان استفاده کرد.
پ. از بین بردن پوشش داخلی رحم (اندومتریال ابلیشن) - اگر فیبروم در کنار سطح داخلی رحم ایجاد شود، برداشتن دیواره‌ی داخلی رحم می‌تواند برای بیمار کارساز باشد. این عمل جراحی ممکن است جایگزین موثری برای هیسترکتومی در برخی از زنان مبتلا به فیبروم باشد.
ت. آمبولوتراپی یا رگ‌بندی سرخرگ رحمی (UAE)، به طور خاص آمبولوتراپی فیبروم رحمی (UFE) - طی این عمل جراحی، از تامین خون به فیبروم جلوگیری می‌شود تا به تدریج کوچک‌تر شود. در این روش که با کمک تصویربرداری با فلوئوروسکوپی اشعه‌ی ایکس انجام می‌شود، ماده‌ای شیمیایی را از طریق کاتتر وارد سرخرگ تامین کننده‌ی خون فیبروم‌های رحمی می‌کنند. این عمل جراحی می‌تواند علائم این بیماری را در بیش از ۹۰ درصد از مبتلایان به فیبروئید یا فیبروم رحمی کاهش دهد یا به طور کلی از بین ببرد؛ ولی برای زنان باردار یا آن‌هایی که هم‌چنان تمایل به فرزندآوری دارند، مناسب نیست.
ث. سوزاندن و کندن (ابلیشن) لیزری با روش جراحی زیر پوستی با کمک ام‌آرآی - با اسکن ام‌آرآی مکان دقیق فیبروم داخل رحم مشخص می‌شود. سپس، سوزن‌های نازکی از پوست و بافت‌های بدن بیمار عبور می‌دهند تا به نواحی مورد نظر (فیبروم رحمی) برسند. به همراه سوزن‌ها یک دستگاه لیزر فیبری نیز وارد بدن می‌شود؛ با استفاده از نور لیزر فیبروم‌های رحم را کوچک می‌کنند.
ج. جراحی با امواج فراصوت متمرکز با کمک ام‌آرآی - با اسکن ام‌آرآی مکان دقیق فیبروم داخل رحم مشخص می‌شود و سپس، امواج فراصوت پر انرژی به سمت فیبروم‌ها فرستاده می‌شوند تا آن‌ها را کوچک کنند.
درمان های طبیعی
هیچ درمان طبیعی تایید شده‌ای برای فیبروم رحم وجود ندارد. با وجود این، پایین نگه داشتن وزن بدن با کمک ورزش و رعایت یک رژیم غذایی سالم ممکن است به تعادل سطوح استروژن در بدن کمک کنند.

۶. عوارض بیماری
فیبروم رحمی معمولا عوارضی به همراه ندارند؛ ولی در برخی موارد، عوارض فیبروم رحمی می‌توانند خطرناک و حتی کشنده باشند.
عوارض این وضعیت ممکن است شامل موارد زیر باشند:
الف. منوراژی یا خونریزی شدید و سنگین در دوره‌ی قاعدگی - این وضعیت، گاهی اوقات، باعث می‌شود دوره‌ی قاعدگی بیمار طبیعی نباشد؛ این مسئله ممکن است به بروز افسردگی، کم خونی، و خستگی مفرط منجر شود.
ب. درد شکمی - اگر فیبروم‌ها بزرگ باشند، بیمار ممکن است در بخش پایین شکم‌اش دچار تورم و ناراحتی شود. هم‌چنین، فیبروم‌های بزرگ ممکن است باعث یبوست و ایجاد درد هنگام اجابت مزاج نیز بشوند.
پ. مشکلات بارداری - فیبروم ممکن است باعث زایمان زودرس، مشکلات زایمان، و سقط جنین شود؛‌ زیرا در طول دوره‌ی بارداری سطوح استروژن به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابند.
ت. ناباروری - در برخی موارد، فیبروم‌ها باعث می‌شوند تخمک بارور شده برای چسبیدن به دیواره‌ی رحم دچار مشکل شود. فیبروم ساب‌موکوزال که داخل حفره‌ی رحم ایجاد می‌شود، ممکن است شکل رحم را تغییر دهد، و لقاح را با مشکل مواجه کند.
ث. لیومیوسارکوم - به اعتقاد برخی از متخصصان، این شکل نادر از سرطان قادر است در موارد بسیار نادر داخل فیبروم رحم ایجاد شود.
از جمله سایر عوارض جدی فیبروم رحم می‌توان به ترومبولی حاد، ترومبوز سیاهرگی عمقی، نارسایی کلیوی حاد، و خونریزی داخلی اشاره کرد.
زنان مبتلا به فیبروم، در صورت احساس درد ناگهانی و شدید در ناحیه‌ی شکم، باید فورا به پزشک مراجعه کنند.