سلامت روان کودکان، چطور تشخیص دهیم؟

عضو انجمن علمی روانپزشکان: خوردن و خوابیدن،‌ راه رفتن، شستشو و مسواک زدن از اصول یادگیری جسمانی و مهارت خودمراقبتی،‌ حل مساله، گفت و گو،‌ بازی، تفریح و داشتن استقلال در حد متعارف از جمله نشانه های سلامت روان کودکان به شمار می رود.
مهشید رابطیان با بیان اینکه والدین همان مقدار که در یادگیری کارهایی مانند دستشویی رفتن، خوردن، خوابیدن، تغذیه سالم، ورزش کردن و مسواک زدن فرزندشان وقت صرف می کنند، آیا برای آموزش سلامت روان آنها به همان میزان زمان صرف می کنند؟ اظهار داشت: اگر چه در حال حاضر نسبت به سلامت روان کودکان بسیار پرداخته می شود ولی تعداد کمی از خانواده ها هستند که نسبت به اهمیت این موضوع و جایگاه سلامت روان کودکان اطلاعات دقیق و مناسبی دارند.
وی افزود: با اینکه تعریفی مشخص از سلامت روان و مشخصه‌های آن نمی توان ارایه داد و از طرفی تا پیش از این، سلامت جسمانی یک فرد فقط با ابتلا به بیماری، سنجیده می‌شد، اما اکنون، سلامتی افراد جامعه به خصوص کودکان به عنوان سرمایه های انسانی به معنی ارتقای سطح بهزیستی با انجام اقدامات خودمراقبتی مناسب مانند تغذیه سالم و ورزش منظم معرفی می شود.
این متخصص روانپزشک کودک و نوجوان گفت: امروز اگر آموزش‌های گوناگون به بهبود و ارتقای سلامت جسمانی کودکان کمک می‌کند، بهه طور حتم آموزش‌هایی در حوزه ارتقای سلامت روان این کودکان اعم از لذت بردن، نشاط و سرزندگی،‌ بازی و سرگرمی،‌ مهارت کنترل هیجان،‌ خلاقیت و نوآوری،‌ حل مساله،‌ مراقبت،‌ حفظ سلامتی،‌ استقلال، ایجاد رابطه و گفت و گو وجود دارد.

کنترل هیجان
رابطیان با بیان اینکه تنظیم هیجان در حقیقت کلید سلامت روان، سرزندگی و نشاط است، اظهار داشت: وقتی نوزاد گریه می کند، والدین از این طریق متوجه می شوند که کودک از نظر هیجانی و جسمانی در وضعیت خوبی نیست پس شرایطی را فراهم می کنند تا نیاز او برطرف شود.
وی تصریح کرد: زمانی که کودک زبان یاد گرفت و توانست حرف بزند، پدر و مادر می توانند به فرزندشان آموزش دهند تا برای رفع نیازهای های خود اقدام کند برای نمونه کودک به مرور یاد می گیرد حس ناراحتی خود را تشخیص و چگونه و بدون ایجاد حتی ناراحتی برای دیگران بیان کند. از این طریق کودک با آموزش پدر و مادر، مهارت کنترل هیجان را آموخته و برای تأمین نیاز خود و برطرف کردن ناراحتی‌اش تلاش می‌کند.
این روانپزشک کودک و نوجوان اظهار داشت: والدینی که امکان خودآگاهی، درک و مواجهه با احساسات ناخوشایند را برای کودک ایجاد نمی‌کنند موجب می‌شوند کودک یاد نگیرد چگونه در مواجهه با احساسات مختلف آن‌ها را تشخیص دهد و برای تأمین نیازهای خود کاری کند.

مهارت حل مساله
وی افزود: بر اساس بخشی از مهارت حل مساله، کودکی که در جهت درست کسب اطلاعات از سوی پدر و مادر آموزش دیده می‌داند، در صورت لزوم چه زمانی و چگونه می‌تواند از دیگران کمک گیرد. در واقع، بخشی از فرآیند حل مساله به کمک‌ گرفتن از دیگران مربوط می‌شود. بنابراین این فرد که از نظر روانی سالم است می‌داند که توانایی حل مشکلات خود را دارد، ولی نه به این میزان که او قادر خواهد بود تمام مشکلات خود را به‌ تنهایی حل کند.
رابطیان تصریح کرد: خانواده ها توجه داشته باشند بهتر است برای رشد و ارتقای سلامت روان کودک موقعیت‌هایی فراهم کنند که با توجه به شرایط سنی و روحی‌، بعضی از مشکلات خود را حل کند. برای نمونه مهارت حل مساله برای یک کودک دو ساله یافتن اسباب بازی گم شده، کودک هفت ساله مرتب کردن کتاب‌های کتابخانه و یک کودک ۱۴ ساله برنامه‌ ریزی روزانه و پرداختن به تمام برنامه‌های آن است.
این متخصص روانپزشک کودک و نوجوان با بیان اینکه مهارت حل مساله احساس نیاز به قدرت و آزادی را در کودکان برآورده می‌کند،‌ ادامه داد: با این روش پدر و مادر به کودک آموزش می‌دهد حتی به چه نحو از یک متخصص یا فرد آگاه کمک گیرد. در عین حال، می‌آموزد که توانایی حل چالش‌های خود را دارد. به مرور و طی مواجهه با چالش‌های متعدد، کودک مهارت حل مساله را هم خواهد آموخت.

مهارت خودمراقبتی
وی افزود: والدین مطمئن شوند برای ارتقاء سلامت روان کودک خود فضا و زمان مناسبی برای مراقبت از خود را فراهم کرده اند تا مهارت های مقابله ای را در خود افزایش دهد. فرزند را حمایت کنید تا مهارت هایی از جمله حل مساله و تفکر چالشی را بیاموزد.

فعالیت ورزشی و استراحت
رابطیان افزود: به کودک خود بیاموزید تا استراحت کافی داشته و از این طریق راههای کسب مهارت خواب از جمله تنفس عمیق را بیاموزید. با ایجاد سرگرمی و تشویق به مصرف خوراکی های سالم، ضمن ایجاد تحرک در فعالیت های بدنی، با تمرینات ورزشی که به عنوان ابزاری برای تقویت روحیه و کاهش استرس و نگرانی به شمار می رود،‌ کودک خود را در راستای سلامت روان هدایت کنید.

استقلال و گفت و گو
وی گفت: والدین برای اینکه سطح روان کودک خود را مورد سنجش قرار دهد نیاز است که اجازه دهد او در برخی امور تصمیم گیری کند. این کار به انعطاف پذیری کودک کمک خواهد کرد. در عین حال والدین فرزند را در ایجاد روابط مثبت با دوستان و خانواده و همچنین بازی های که در زمینه خلاقیت و نوآوری آن تاثیرگذار خواهد بود، کمک کند.

الگو و سرمشق
این متخصص روانپزشک کودک و نوجوان از پدر و مادرها خواست برای کودک خود الگوی مثبت سلامت روان بوده و رفتارهای مثبتی را که او می تواند از بزرگترها بیاموزد، بروز دهند و همچنین راجع به مسائل و اینکه چه حسی دارند، با آنان صحبت کند.