غده تیروئید در بارداری، وقتی دچار اختلال می شود

جنین برای رشد در ماه‌های اول به هورمون‌های تیروئید مادر وابستگی شدید دارد. هر مشکلی که در عملکرد غدۀ تیروئید و تولید هورمون‌های تیروئید اختلال ایجاد کند، می‌تواند مشکلاتی را برای جنین ایجاد کند. بررسی عملکرد تیروئید مادر باردار پیش از بارداری و در دوران بارداری می‌تواند نقش مهمی در رشد و سلامت جنین داشته باشد. در این مطلب با عملکرد غدۀ تیروئید، تشخیص اختلال و مشکل در تیروئید و درمان آن آشنا خواهید شد.

عملکرد تیروئید در دوران بارداری
در دوران بارداری نیاز به تولید و ترشح هورمون‌های بیشتری توسط غدۀ تیروئید است. افزایش سطح hcg و استروژن در بارداری، غدۀ تیروئید را برای تولید بیشتر هورمون‌های تیروئیدی تحریک می‌کند. همین موضوع ممکن است باعث بزرگ شدن غدۀ تیروئید در دوران بارداری شود، هرچند این تغییر در اندازه‌، معمولاً قابل تشخیص نیست. جنین در حال رشد در ۱۲ هفتۀ اول بارداری کاملاً به هورمون‌های تیروئیدی مادر وابسته است.
از این رو، مهم است که سطح این هورمون‌ها کافی باشد و غدۀ تیروئید در دوران بارداری نیز مثل همیشه عمل کند، اما در برخی از موارد، زنان باردار در این دوره دچار اختلالاتی در عملکرد تیروئید مثل کم‌کاری یا پرکاری غدۀ تیروئید می‌شوند. وجود سابقۀ خانوادگی کم‌کاری غدۀ تیروئید می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را در دوران بارداری افزایش دهد. زنان بارداری که یکی از بستگان خونی نزدیکشان مانند مادر یا خواهر آنها دچار بیماری تیروئید است، برای بررسی مشکلات تیروئید، باید غربالگری انجام دهند. توصیه می‌شود تمام زنان باردار پیش از اقدام برای بارداری و در جلسه‌های متعدد معاینات پیش از بارداری برای بررسی عملکرد غدۀ تیروئید آزمایش بدهند.

کم‌کاری غدۀ تیروئید
وقتی غدۀ تیروئید مقادیر کافی از هورمون‌های تیروئیدی را تولید نمی‌کند، منجر به بروز کم‌کاری غدۀ تیروئید یا هیپوتیروئیدی می‌شود. کم‌کاری غدۀ تیروئید می‌تواند در اثر کمبود ید یا توسط یک بیماری خودایمنی به نام تیروئیدیت ایجاد شود. وجود ید برای عملکرد تیروئید ضروری است. زنان باردار نیاز به حدوداً ۶۶ درصد ید، بیشتر از زنان غیرباردار دارند. همچنین ید برای رشد سالم مغز جنین ضروری است. علائم کم‌کاری غدۀ تیروئید اغلب ملایم و نامحسوس است. این علائم معمولاً به آرامی شروع می‌شود و ممکن است فرد طی سال‌های زیادی متوجه وجود مشکل نشود. علائم شایع این مشکل عبارتند از:
- خستگی دائم
- افزایش وزن
- یبوست
- افسردگی
- حرکت‌ها و افکار کند و آهسته
- درد عضلانی و ضعف
- گرفتگی عضلانی
- خشکی و پوسته‌پوسته شدن پوست
- موها و ناخن‌های شکننده
- از دست دادن میل جنسی
- درد، بی‌حسی یا احساس گزگز در انگشت‌ها
کم‌کاری تیروئید باعث کمبود هورمون تیروئید در دوران بارداری می‌شود. این موضوع می‌تواند تأثیر منفی بر رشد مغز و سایر اندام‌های جنین داشته باشد و ممکن است منجر به پایین بودن هوش کودک پس از تولد شود. درمان نشدن یا درمان ناقص کم‌کاری تیروئید در زنان باردار می‌تواند منجر به موارد زیر شود:
- سقط جنین
- تولد نوزاد نارس
- پره‌اکلامپسی
- تولد نوزاد مرده
با تشخیص به موقع کم‌کاری تیروئید، معمولاً پزشک می‌تواند با تجویز داروی مناسب از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری کند.

پرکاری غدۀ تیروئید
زمانی که غدۀ تیروئید بیش از حد مورد نیاز، هورمون‌های تیروئیدی تولید کند، بیماری پرکاری تیروئید یا هایپرتیروئیدی بروز می‌کند. شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید یک بیماری خودایمنی به نام تیروئیدیت است که طی آن غدۀ تیروئید به خودش حمله می‌کند. در چنین شرایطی پزشک ممکن است با تجویز برخی از داروهای بی‌خطر در بارداری، بیماری را کنترل کند. بنابراین تحت نظر قرار دادن سطح هورمون‌های تیروئیدی از طریق آزمایش خون در دوران بارداری ضروری است.
سطوح بسیار بالایی از هورمون hcg ممکن است باعث تحریک غدۀ تیروئید برای تولید هورمون‌های تیروئیدی بیشتری شود. این امر ممکن است منجر به بروز پرکاری تیروئید به طور موقت در سه ماهۀ اول شود. این شرایط که با ویار یا بیماری صبحگاهی شدید نیز همراه است، نیاز به درمان دارویی ندارد و معمولاً با کاهش سطح hcg در سه ماهۀ دوم از بین می‌رود. کم‌کاری تیروئید فرایندهای متابولیکی بدن را کند می‌کند، درحالی‌که پرکاری تیروئید به آنها سرعت می‌بخشد. به همین دلیل، کاهش وزن یکی از علائم شایع پرکاری تیروئید است. اگر به پرکاری تیروئید مبتلا باشید، ممکن است برخی از علائم زیر را مشاهده کنید، اما بعید است که همۀ آنها در یک نفر وجود داشته باشد:
- کاهش وزن بدون علت یا غیرمنتظره
- نوسان‌های خلقی مانند اضطراب، تحریک‌پذیری و عصبانیت
- مشکلات پوستی، قرمز شدن کف دست یا خارش و کهیر
- اختلالات خواب
- افزایش اشتها
- احساس خستگی دائمی
- تورم گردن
- ضعف عضلانی
- بیش‌فعالی
- اسهال و وجود چربی اضافی در مدفوع
- تحمل نکردن گرما و تعرق بیش از حد
- کاهش میل جنسی
پرکاری تیروئید در دوران بارداری اگر به خوبی مدیریت نشود، می‌تواند بر سلامت جنین تأثیر بگذارد. برخی از مشکلاتی که ممکن سلامت جنین را تهدید کند عبارتند از:
- سقط شدن جنین
- جدا شدن زودرس جفت
- زایمان پیش از موعد
- پره‌اکلامپسی
- تولد نوزاد مرده
- وزن کم هنگام تولد
- محدودیت رشد داخل رحمی یا iugr
در صورت درمان نشدن پرکاری تیرویئید یا درمان ناقص آن، ریسک نارسایی قلبی یا پرکاری تیروئید در نوزاد یا تولد نوزاد مرده افزایش پیدا می‌کند. همچنین پرکاری تیروئید می‌تواند یکی از دلایل ناباروری زنان باشد.

تشخیص اختلال در عملکرد تیروئید
پزشک در صورت وجود نشانه‌های پرکاری یا کم‌کاری تیروئید در معاینات بارداری، ممکن است برای بررسی وضعیت عملکرد غدۀ تیروئید، آزمایش خون را برای مادر تجویز کند. در آزمایش خون بررسی عملکرد تیروئید، پزشک با بررسی سطح هورمون‌های تیروئیدی در خون می‌تواند مشکلات عملکرد غدۀ تیروئید را تشخیص دهد. در این آزمایش، سطح هورمون‌های زیر در خون مادر اندازه‌گیری می‌شود:
- هورمون تحریک‌کنندۀ تیروئید یا tsh
- هورمون تیروئیدی تیروکسین یا t۴
- هورمون تیروئیدی تری‌یدوتیرونین t۳
هورمون tsh توسط غدۀ هیپوفیز ترشح می‌شود و تولید تیروکسین یا t۴ را کنترل می‌کند. هنگامی که سطح t۳ و t۴ در خون طبیعی است، هیپوفیز مقدار طبیعی هورمون tsh را ترشح خواهد کرد. هنگامی که هورمون‌های تیروئیدی بیش از حد تولید شود، غدۀ هیپوفیز تولید tsh را متوقف می‌کند. هنگامی که سطح تیروکسین یا تری‌یدوتیرونین پایین بیاید، غدۀ هیپوفیز، tsh بیشتری تولید می‌کند تا سطح آنها را بالا ببرد. بالا بودن سطح tsh و پایین بودن سطح t۴ در خون می‌تواند به معنی وجود کم‌کاری غدۀ تیروئید باشد. از طرفی بالا بودن سطح tsh در کنار سطح عادی هورمون t۴ ممکن است به منزلۀ بالا بودن احتمال ابتلا به کم‌کاری تیروئید در آیندۀ نزدیک باشد. بالا بودن سطح هورمونهای تیروئیدی t۴ و t۳ در کنار پایین بودن سطح tsh می‌تواند به معنای پرکاری تیروئید باشد.
پزشک ممکن است لازم بداند که شما در آیندۀ نیز این آزمایش را تکرار کنید تا سطح هورمون‌ها تحت نظر قرار بگیرند. اگر کم‌کاری تیروئید در شما تشخیص داده شود، باید در طول بارداری به طور منظم تحت نظارت باشید. این امر به ویژه در ۱۲ هفتۀ اول بارداری مهم است، زیرا کودک در طول این زمان به هورمون‌های تیروئیدی شما وابسته است. در مورد پرکاری تیروئید نیز، نظارت نزدیک بر سطح هورمون تیروئید از طریق آزمایش خون ضروری است.
مهم است که سطح هورمون در محدودۀ طبیعی باشد تا این اطمینان حاصل شود که کودک به طور طبیعی رشد می‌کند. پزشک ممکن است برای بررسی علت اصلی پرکاری و کم‌کاری تیروئید، آزمایش‌های دیگری را نیز برای شما تجویز کند. توجه داشته باشید که آزمایش‌هایی مانند تست ید رادیواکتیور که در برخی موارد ممکن است برای بررسی مشکلات غدۀ تیروئید تجویز شود، در دوران بارداری مناسب نیست.

تنظیم داروی تیروئید در دوران بارداری
افرادی که پیش از بارداری دچار مشکلات تیروئید بوده و برای درمان آن دارو مصرف می‌کرده‌اند، در صورت باردار شدن باید تحت نظر پزشک میزان داروی مصرفی خود را تنظیم کنند. اگر مادری پیش از بارداری دچار کم‌کاری غدۀ تیروئید باشد، ممکن است در ادامۀ بارداری نیاز به افزایش دُز داروهای تجویزشده برای این مشکل وجود داشته باشد. افزایش دز دارو توسط پزشک شما تنظیم خواهد شد، بنابراین پزشک را از شرایط خود مطلع کنید.
اگر فرد پیش از بارداری به پرکاری تیروئید خفیف مبتلا باشد، ممکن است در دوران بارداری و به خصوص در سه ماهۀ دوم و سوم، علائم به شکل موقت بهبود پیدا کند. به همین جهت، ممکن است پزشک در سه ماهۀ سوم به برخی زنان مبتلا به پرکاری تیروئید خفیف توصیه کند که مصرف دارو را قطع یا کم کنند. در مواردی که بارداری، پرکاری تیروئید را متوقف نکند، درمان باید در صورت نیاز و با انجام تنظیم‌های متناسب و لازم در دز دارو ادامه یابد.