تولد نوزاد سالم، توسط مادران مبتلا به ایدز

آغوش گرم جامعه، حسرتی که مبتلایان به ایدز آرزوی آن را دارند اما به دلیل انگ بیماری و نبود آگاهی لازم در مورد راه‌های انتقال و پیشگیری، بسیاری از این بیماران از آن بی‌بهره‌اند، عدم آگاهی کافی در مورد ایدز، تصور غلط در مورد شیوه‌های انتقال این بیماری، عدم اطلاع رسانی و آگاه سازی عمومی، دسترسی نداشتن به خدمات درمانی و احساس درمان ناپذیر بودن ایدز، از جمله مواردی است که نگرانی‌های زیادی را برای مبتلایان ایجاد کرده است.
اما با پیشرفت علم پزشکی امروز دیگر بیماران می‌توانند مانند سایرین زندگی کنند، مادران می‌توانند فرزندان سالم به دنیا بیاورند و حتی پزشکان ایرانی این توانایی را دارند که عمل پیوند مغز استخوان را برای مبتلایان به ایدز انجام دهند.
برای شناخت بیشتر این بیماری و دلایل ابتلا، علائم بیماری و نحوه شناسایی بیماران مبتلا به «اچ آی وی» با علی دهقان منشادی متخصص بیماری‌های عفونی و عضو شورای پژوهشی مرکز تحقیقات ایدز ایران به گفت‌ و گو نشستیم که در ادامه مشروح این گفت‌ و گو را می‌خوانید:
دهقان منشادی: بیماری ایدز در واقع بیماری HIV است که از طریق ویروس نقص ایمنی به بدن افراد انتقال پیدا می‌کند وقتی این ویروس به بدن فرد انتقال یافت می‌تواند باعث کاهش مقاومت سیستم ایمنی بدن شود و در نهایت بدن را برای ابتلا به بیماری‌ها و مشکلات مختلف مستعد کند. ایدز در حقیقت فاز انتهایی بیماری است و وقتی عفونت HIV در بدن منتشر می‌شود و سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند در مراحل نهایی به عنوان بیماری ایدز شناخته می‌شود.
بحث مراقبت و شناسایی بیماران مبتلا و تشخیص و درمان این بیماران از چندین سال قبل توسط مرکز تحقیقات ایدز ایران و معاونت درمان وزارت بهداشت مورد توجه قرار گرفت و در حال حاضر نیز در حال اجرایی شدن است.

سه راه اصلی انتقال ایدز
دهقان منشادی: در اصل سه راه انتقال اصلی برای این بیماری به بدن وجود دارد که اولین راه بحث استفاده از سرنگ‌های مشترک در بین معتادان تزریقی است که این سوزن‌ها را به صورت شراکتی استفاده می‌کنند که ویروس از فرد آلوده به فرد سالم انتقال داده می‌شود.
راه دوم؛ تماس جنسی محافظت نشده است که می‌تواند باعث انتقال بیماری شود و در نهایت راه سوم؛ انتقال بیماری از مادر آلوده باردار به نوزاد است که در این مورد مادر تحت درمان‌های لازم قرار نگرفته است.
البته گاهی تماس‌های شغلی نیز ممکن است باعث آلودگی شود به طور مثال پزشک درمانگر ممکن است ویروس را از طریق خون‌گیری و انجام آزمایش‌ها دریافت کند به این صورت که از یک سوزن برای گرفتن خون از بیمار استفاده کرده باشد و به طور ناگهانی سوزن به دست پزشک وارد شود که احتمال انتقال بیماری از این طریق بسیار جزئی است.
دهقان منشادی: در حال حاضر تقریباً از 2 الی 3 سال گذشته اصلی‌ترین راه انتقال در کشور ما از طریق تماس‌های جنسی محافظت‌نشده است که قبل از آن بیشتر شاهد ابتلای افراد به این بیماری از طریق استفاده از سرنگ مشترک بودیم که متأسفانه در سه سال گذشته تماس جنسی ناایمن باعث افزایش این بیماری شده است.

نقش اعتیاد در ابتلا به ایدز
دهقان منشادی: این موضوع باید از دو قسمت بررسی شود در معتادان تزریقی به دلیل استفاده از سرنگ‌های مشترک احتمال ابتلا به این بیماری افزایش پیدا می‌کند که یکی از راه‌های اصلی انتقال است و از سوی دیگر فردی که اعتیاد دارد ممکن است به دلیل شرایط روحی نامناسب دست به رفتارهای پرخطر بزند یا درگیر روابط جنسی ناسالم شود که از این جنبه می‌توان گفت اعتیاد عاملی برای انتقال ویروس است.
دهقان منشادی: بیماری HIV درمان نشده را می‌توان به سه مرحله تقسیم کرد مرحله اول بازه زمانی سال اولی است که ویروس وارد بدن فرد شده است، ویروس به مرور زمان سلول‌های ایمنی را هدف قرار می‌دهد، ویروس ایدز در محل سلول‌ةای ایمنی بدن تکثیر پیدا می‌کند،با گذشت دو الی سه هفته از ابتلای اولیه، بدن به شناسایی این ویروس می‌پردازد و آنتی‌بادی‌هایی را تولید می‌کند که تا حدودی می‌توانند ویروس را کنترل کنند، اما سیستم ایمنی ما با ترشح آنتی‌بادی‌ها قادر به پاک کردن ویروس به صورت کامل نیست. در یک سال اولیه ممکن است فرد هیچ گونه علایمی از خود نشان ندهد یا اینکه ممکن است پس از گذشت 6 هفته از ابتلا به بیماری نشانه‌هایی مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا، بدن‌درد و سردرد را از خود نشان دهد که این علایم غیراختصاصی هستند.
پس از گذشت فاز اولیه بیماری وارد مرحله دوم می‌شود که اصطلاحاً به آن خاموشی بالینی می‌گوییم، به تدریج در فاز دوم تأثیر ویروس بیشتر می‌شود و سیستم ایمنی بدن را تخریب می‌کند اما ممکن است نشانگان بالینی یا علایم تشخیصی نداشته باشد.
طول دوره خاموشی بالینی به طور متوسط حدود 9 تا 10 سال است در طی این بازه فرد نشانه‌ای ندارد و ویروس در بدن فرد در حال تکثیر است و فرد از بیماری خود اطلاعی ندارد که در همین بازه زمانی ممکن است با انجام رفتارهای پرخطر بیماری را به سایرین انتقال دهد.
پس از گذشت ۶ هفته از ابتلا به بیماری نشانه‌هایی مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا، بدن‌درد و سردرد را از خود نشان دهد که این علایم غیراختصاصی هستند
در فاز سوم بیماری که از عفونت HIV به عنوان بیماری ایدز یاد می‌شود آنقدر سیستم ایمنی بدن فرد ضعیف شده است و تعداد سلول‌های لنفوسیت کم شده است که فرد در این مرحله مستعد ابتلا به عفونت‌های خاص مانند عفونت سل و عفونت ریوی می‌شود. همچنین در این دوره بیمار استعداد ابتلا به برخی سرطان‌ها مانند سرطان غدد لنفاوی را پیدا می‌کند که در این مرحله اگر تحت درمان قرار نگیرند جان خود را از دست می‌دهند اما باید توجه داشته باشیم اگر در همین مرحله نیز بیماری تشخیص داده شود و تحت درمان قرار گیرد داروهای موجود توان ترمیم سیستم ایمنی بدن فرد را خواهد داشت و در نهایت سیستم ایمنی تقویت می‌شود و بیمار می‌تواند زندگی معمولی داشته باشد.
به عبارتی اگر تشخیص بیماری به موقع انجام شود و تشخیص در مراحل ابتدایی‌تر صورت گیرد مراقبت و درمان راحت‌تر خواهد بود و هر چه در فازهای انتهایی بیماری را تشخیص دهیم ارائه مراقبت و درمان سخت‌تر است.
دهقان منشادی: انتقال ویروس از طریق سوزن بسیار کم است به طوری که اگر بیماری مبتلا به بیماری اچ آی وی باشد و سوزن آلوده به دست پزشک وارد شود احتمال ابتلا به این بیماری بسیار کم است و آمار نشان می‌دهد میزان ابتلا در هزار اتفاق 3 مورد است و نمی‌توان از این راه به عنوان روش انتقال اصلی یاد کرد.
دهقان منشادی: معمولاً برای تشخیص بیماری از تست‌های خون استفاده می‌‌شود به این صورت که آنتی‌بادی‌هایی که بر علیه ویروس HIV در بدن تشکیل شده‌اند را در داخل خون با انجام آزمایش‌ها شناسایی می‌کنیم اما تشکیل آنتی‌بادی‌ها حدود ۲ تا ۳ هفته زمان می‌برد. به جز این روش با استفاده از تکنیک‌های مولکولی که در کشور ما نیز وجود دارد می‌توانیم بیماری را زودتر تشخیص دهیم به طوری که قادر هستیم پس از ۱۰ روز از انتقال ویروس به بدن فرد بیماری را شناسایی کنیم.

قادریم پس از 10 روز از انتقال ویروس به بدن بیماری را شناسایی کنیم
شناسایی بیماری از همان زمان ابتدایی وجود ندارد اما می‌توان بیماری را تا حداکثر ۱۰ روز پس از انتقال شناسایی کرد از طرف دیگر این امکان وجود دارد که اگر فردی دچار تماس جنسی محافظت‌نشده شد و به مراکز ما مراجعه کرد در همان هفته اول با ارائه خدمات درمانی مانع بروز بیماری در بدن فرد شویم که این برنامه به عنوان پیشگیری پس از تماس در کشور در حال اجرا شدن است.
دهقان منشادی: بر اساس آمار اعلام شده از سوی وزارت بهداشت تخمین زده می‌شود که حدود 60 هزار نفر در کشور ما مبتلا به این بیماری باشند که شیوع این بیماری به مراتب از استاندارد جهانی کمتر است. از این تعداد 60 هزار نفر حدود 25 هزار نفر شناسایی و به سیستم‌های مراقبتی و درمانی معرفی شدند و حدود 13 الی 14 هزار نفر از این افراد به طور مستمر به مراکز مشاوره رفتاری ما مراجعه می‌کنند که 90 درصد آنها تحت درمان قرار دارند در کشور ما در هر یک از استان‌ها حداقل یک مرکز مشاوره بیماری‌های رفتاری وجود دارد که در این مراکز بیماران خدمات مرتبط با مدیریت و تشخیص عفونت HIV را دریافت می‌کنند و این مراکز تحت‌نظر وزارت بهداشت فعالیت می‌کنند.
دهقان منشادی: در تمام مراکز خدماتی از قبیل تست‌های لازم، داروهای موردنیاز، ویزیت پزشکان، مشاوره‌های روانشناسی و خدمات مامایی و واکسیناسیون به صورت رایگان در اختیار این افراد قرار می‌گیرد.
برای درمان این بیماران راهنمای کشوری تدوین شده و بر اساس شواهد علمی به صورت مداوم بازنگری می‌شود تا بتوانیم جدیدترین روش‌های درمانی را به بیماران ارائه دهیم.
دهقان منشادی: بحث شناسایی موارد شناخته نشده یکی از بزرگترین مشکلات ما در این حوزه است به طوری که حدود دو سوم افراد مبتلا را هنوز شناسایی نکرده‌ایم این مشکل در تمام دنیا وجود دارد ما باید با اقدامات و برنامه‌ریزی‌های لازم و استفاده از روش‌های مختلف و اطلاع‌رسانی کافی میزان شناسایی را افزایش دهیم اگر این افراد شناسایی شوند و به سیستم‌های درمانی وصل شوند می‌توانند زندگی آسوده‌تری داشته باشند و خطر انتقال به سایرین نیز بسیار کاهش پیدا خواهد کرد.
دهقان منشادی: معمولاً شناسایی بیماران از طریق مراکز مشاوره رفتاری صورت می‌گیرد و همچنین وزارت بهداشت سایت STI-HIV.IR را راه‌‌اندازی کرده است که بیماران می‌توانند آدرس تمام مراکز مشاوره‌های رفتاری را در سراسر کشور در این سایت مشاهده کنند.
معمولاً شناسایی بیماران از طریق مراجعه افراد به این مراکز انجام می‌شود که باید در این زمینه اطلاع‌رسانی کافی صورت گیرد تا افرادی که احساس می‌کنند رفتار پرخطری را داشته‌اند به این مراکز مراجعه کرده و مشاوره‌های لازم را دریافت کنند.
دهقان منشادی: یکی از سه طرق اصلی انتقال ایدز بحث انتقال از مادر مبتلا به ایدز به نوزاد است که برای پیشگیری از این موضوع برنامه پیشگیری انتقال ویروس HIV به نوزاد را در کشور اجرایی کرده‌ایم که بر اساس این دستورالعمل مادر باردار شناسایی و تحت درمان قرار می‌گیرد، در این خصوص مادر اگر دارو را به موقع و به میزان کافی دریافت کند میزان ویروس در بدن مادر به حد صفر می‌رسد و بعد از آن می‌تواند فرزند خود را با زایمان طبیعی یا سزارین به دنیا بیاورد که با انجام این روش پیشگیرانه میزان انتقال بیماری به نوزاد به حد صفر خواهد رسید.
در برخی مواقع مشاهده می‌‌کنیم که کودکان ۵ الی ۶ ساله به این بیماری مبتلا هستند که بیماری ایدز در مادر آنها در دوران بارداری شناسایی نشده است و پس از گذشت چند سال بیماری در بدن کودکان مشاهده می‌شود. اگر مادر بیمار در هفته اول یا دوم بارداری شناسایی شود به راحتی می‌توانیم از انتقال بیماری به نوزاد پیشگیری کنیم.
اگر بیماری قبل از بارداری شناسایی شود برنامه‌ریزی لازم برای درمان وی صورت خواهد گرفت تا بتوانند به راحتی نوزاد سالمی را به دنیا بیاورد.
مادر اگر دارو را به موقع و به میزان کافی دریافت کند میزان ویروس در بدن مادر به حد صفر می‌رسد و بعد از آن می‌تواند فرزند خود را با زایمان طبیعی یا سزارین به دنیا بیاورد
دهقان منشادی: بله بسیاری از مواردی که به ما مراجعه کرده‌اند اکنون دارای نوزادان سالم هستند.
دهقان منشادی: به دلیل برخی مشکلات اجتماعی و اَنگ اجتماعی موجود فرد با یک سری مشکلات مواجه است اما وجود عفونت اچ آی وی منعی برای ازدواج نیست. وقتی دو نفر تصمیم به ازدواج دارند این بیماری باید به اطلاع زوجین برسد، این افراد باید به مشاوره مراجعه کرده اطلاعات کافی را دریافت کنند و برای ازدواج تصمیم بگیرند، می‌توان با کنترل بیماری و داشتن رابطه محافظت شده از انتقال بیماری پیشگیری کرد و حتی نوزاد سالمی را به دنیا آورد.
دهقان منشادی: این آزمایش اجباری نیست و اگر فردی در گذشته تماس پرخطری داشته است می‌تواند با مراجعه به پزشک آزمایشگاه لازم را انجام دهد.
دهقان منشادی: راه‌های انتقال ایدز مشخص ایت، باید برای بحث اعتیاد برنامه‌ریزی صورت گیرد هرچند اقداماتی در حال انجام است، در رابطه با تماس جنسی توصیه به خودداری شده است و تماس‌ها باید به صورت محافظت شده صورت گیرد. پرهیز از انجام رفتارهای پرخطر باید مورد توجه قرار گیرد و به افراد مبتلا نیز توصیه می‌شود که آگاهی کافی در این زمینه داشته باشند، این بیماری قابل کنترل است و این افراد باید تحت درمان و دریافت مشاوره‌های لازم قرار گیرند.
دهقان منشادی: خوشبختانه ما توانستیم برای اولین بار در ایران و خاورمیانه پیوند مغز استخوان در بیماری HIV مثبت را با موفقیت انجام دهیم. بیمار آقای ۴۴ ساله مبتلا به سرطان مغز استخوان بود که متأسفانه HIV وی مثبت اعلام شده بود. بیماری این فرد به وسیله همکاران ما کنترل و در خواست پیوند سلول بنیادین خون‌ساز برای وی اعلام شد که ما پس از مراقبت‌های اولیه، کار درمانی برای این بیمار را آغاز کردیم. با کمک همکاران تمام مراحل درمان به خوبی پیش رفت و بیمار توانست مانند سایر بیماران عادی مسیر درمانی خود را طی کند.