مادر مبتلا به ایدز، نوزادانی سالم به دنیا می آورند؟

وزارت بهداشت آخرین آمار ابتلا به ایدز در کشور را ٤٠‌ هزار و ٥٧٣ نفر اعلام کرده است. براساس گزارش منتشرشده از سوی این وزارتخانه، ٦٠,١‌درصد از مبتلایان از طریق اعتیاد تزریقی (سرنگ مشترک آلوده) و ٢٢.٢‌درصد از طریق روابط جنسی پرخطر (بدون لوازم پیشگیری) مبتلا شده‌اند.
سهم زنان ١٨‌درصد و سهم مردان ٨٢‌درصد بوده و ٥٠‌درصد این افراد در گروه سنی ٢٠ تا ٣٥‌سال قرار دارند که از میان تمام مبتلایان، ١٨‌هزار و ٩٣٨ نفرشان جان داده‌‌اند. حالا از میان تمام این آمار سهم انتقال از مادر به کودک ١.٧درصد است؛‌ درصدی که موضوع گفت‌وگو با وحید جهان ‌میری‌نژاد، فعال در حوزه پیشگیری از ایدز شد.
او رئیس باشگاه سلامت نوجوانان پسر شهر تهران و با چالش افراد درگیر این بیماری آشناست. جهان میری‌نژاد درباره مشکلات متولدان با اچ‌آی‌وی توضیح‌های بیشتری می‌دهد. چند‌ سال پیش وزارت بهداشت آمار انتقال ایدز از مادر به جنین را ١,٤‌درصد یعنی ٤٥٠ نفر اعلام کرد و حالا معاون وزیر بهداشت در روز جهانی پیشگیری از ایدز گفت که سهم انتقال از مادر به جنین ١.٧‌درصد است.
این آمار افزایش پیدا کرده است.بله، اما نکته‌ای که وجود دارد این است که نیمی از نوزادان مبتلا به اچ‌آی‌وی، زمانی که از مادران شناسایی نشده، به دنیا می‌آیند جانشان را از دست می‌دهند. هر موردی از اچ‌آی وی که تشخیص داده می‌شود، وصل به درمان می‌شود و حتی اگر آن مبتلا، مادر باردار باشد، می‌تواند با مصرف دارو و استفاده از برخی روش‌ها، نوزاد سالم به دنیا آورد.

چرا این نوزادانی که گفتید جان‌شان را از دست می‌دهند؟
به دلیل انواع عفونت‌هایی که درگیرش می‌شوند.به‌هرحال اچ‌آی‌وی به دستگاه سیستم عصبی مرکزی حمله می‌کند که می‌تواند فرد را فلج و عوارض زیادی ایجاد کند. اما اگر بیماری فرد سریع‌تر تشخیص داده شود و تحت درمان قرار گیرد، می‌توان بار ویروسی را در خون به صفر رساند، از درگیری ارگان‌های دیگر با این ویروس جلوگیری کرد و درنهایت مثل انسانی عادی به زندگی‌اش ادامه دهد.

به طور کلی،از چه زمانی می‌توان تشخیص داد نوزاد مبتلا به این بیماری است؟
پادتن از مادر مبتلا وارد بدن نوزاد می‌شود و گاهی تا ١٨ ماهگی هم در بدن نوزاد می‌ماند، اگر مبنای آزمایش‌های روتین غربالگری باشد، تا یک‌سال و نیمی نوزاد، تست اچ‌آی‌وی مثبت خواهد بود، اما این مثبت‌بودن، تقریبا کاذب است، دلیل آن هم وجود همان پادتن است.
اما در آزمایش پی‌سی‌آر که آزمایشی برای سنجش قطعات ماده ژنتیکی ویروس در مایعات بدن است، می‌توان به نتیجه دقیق‌تری رسید و ابتلا را زودتر تشخیص داد.

معمولا این نوزادان از مادران معتاد به دنیا آمده‌اند؟
یا از مادر معتاد تزریقی است یا از پدر مبتلاشده، یا از طریق رابطه پرخطری که داشته. به‌هرحال همین سه روش برای انتقال اچ‌آی‌وی وجود دارد، حتی مادر ممکن است از بیماری‌اش بی‌خبر باشد. البته با غربالگری‌هایی که روی زنان باردار انجام می‌شود، میزان انتقال از مادر به جنین به شدت پایین آمده است.

منظورتان غربالگری‌های روتین مادران باردار است؟
بله، در کشور در سه ماه نخست و سه ماه سوم بارداری غربالگری انجام می‌شود که اچ‌آی‌وی هم در این غربالگری لحاظ شده است، این غربالگری برای تمام مادرانی که مراجعه می‌کنند، انجام می‌شود. البته در این میان مادرانی هم هستند که معتاد تزریقی‌ یا کارتن‌خوابند و معمولا مراجعه نمی‌کنند، اما مابقی مادران باردار در هر جایی که باشند، این غربالگری برای آنها انجام می‌شود.
در این آزمایش، تشخیص اچ‌آی‌وی هم وجود دارد و صدها مادری که مبتلا بوده‌اند و حتی خودشان هم خبر نداشته‌اند، شناسایی شده‌‌اند. سالانه ٩٨ تا ٩٩‌درصد از مادران مبتلا، فرزند سالم به دنیا می‌آورند که اگر این غربالگری‌ها و تشخیص‌ها وجود نداشت و روش‌های درست زایمان انجام نمی‌شد، ٤٠‌درصد نوزادان، مبتلا به دنیا می‌آمدند.

بعد از تشخیص بیماری مادر چه اتفاقی می‌افتد؟
یعنی چه روندی طی می‌شود که مادر مبتلا، فرزند سالم به دنیا می‌آورد؟وقتی بیماری مادر تشخیص داده شد، درمان شروع می‌شود، حتی در دوره بارداری. مادر باید تحت مراقبت قرار گیرد، به روش سزارین فرزندش را به دنیا آورد و نباید به او شیر خودش را بدهد. پس از زایمان، به مدت یک ماه هم به نوزاد داروی پیشگیری از ابتلا داده می‌شود. با انجام این اقدامات، ریسک انتقال به زیر نیم‌درصد می‌رسد، بنابراین ابتلای مادر لزوما به معنی ابتلای نوزاد نیست.

چرا روی زایمان به روش سزارین تأکید می‌شود؟
چون وقتی مادر به‌طور طبیعی فرزندش را به دنیا ‌آورد، جنین در کانال زایمان تحت فشار قرار می‌گیرد و ممکن است در آن شرایط به دلیل پوست نازک بدنش، خون از بدن مادر وارد بدنش شود، به همین دلیل ترجیح بر این است که زایمان سزارین انجام شود. حدودا چهار‌سال پیش بود که یکی از فعالان حقوق کودک در مطالعه‌ای که انجام داده بود، اعلام کرد میزان ابتلای کودکان کار و خیابان به اچ‌آی‌وی، ٤٥ برابر جمعیت عمومی جامعه است.

شما که از نزدیک با این کودکان در ارتباط‌ هستید، به نظرتان چند‌درصد از آنها در خیابان مبتلا شده‌اند یا چند‌درصد از مادران مبتلا به دنیا آمده‌اند؟
نمی‌توان عدد درستی اعلام کرد، چون تحقیق گسترده‌ای انجام نشده، اگر کودکان مبتلا در سنین کم به سر می‌برند، قاعدتا از مادر گرفته‌اند، اگر بزرگتر باشند، ممکن است مورد کودک‌آزاری قرار گرفته باشند، کودک‌آزاری در سنین پایین به دلیل همراه‌بودن با خشونت، ریسک انتقال به اچ‌‌آی‌وی را بالا می‌برد.
اما اینکه می‌گویند میزان شیوع اچ‌آی‌وی بین کودکان کار و خیابان، ٤٥ برابر جامعه است را تأیید نمی‌کنم، چراکه بهزیستی در همین زمینه تحقیقی انجام داده بود که میزان شیوع دودهم‌درصد تا سه‌دهم‌درصد بود. ما هم در آزمایشی که روی ٧٠٠ کودک کار و خیابان و زباله‌گرد، انجام دادیم، هیچ مورد مثبتی پیدا نکردیم.

کودکان مبتلا به این بیماری چقدر می‌توانند زندگی عادی داشته باشند و چقدر می‌توان بیماری‌ و انتقال آن را کنترل‌کرد؟
گاهی ممکن است در میان کودکان عوارض دارویی دیده شود، مثلا شاید باعث کم‌خونی شود یا روی کبدشان تأثیر بگذارد، به همین دلیل هر‌سال دو بار باید آنزیم‌های کبدشان چک شود. اگر این مراقبت‌ها انجام شود، مشکلی پیش نمی‌آید.
به‌هرحال تمام داروها در دسترس است و آنها می‌توانند روند عادی رشد را طی کنند. نکته‌ای که وجود دارد این است که این ویروس در تعاملات روزمره منتقل نمی‌شود و انتقال آن تنها از سه طریق استفاده از سرنگ مشترک، رابطه پرخطر و از مادر به جنین است. البته برای کسانی که ویروس در بدن‌شان به صفر نرسیده باشد.

یعنی با داروها می‌توان میزان ویروس در خون و انتقال را به صفر رساند؟
بله، زمانی که ویروس در خون و ترشحات بدن نباشد، یعنی به صفر رسیده است. این اتفاق با مصرف روزانه یک عدد قرص صورت می‌گیرد و در کمتر از یک سال. البته فرد باید تا آخر عمر این قرص‌ها را مصرف کند. سی‌دی‌فور (CD٤) این افراد یعنی همان سطح ایمنی‌شان، باید به سطح بالایی برسد، اگر به زیر ٢٠٠ برسد، یعنی فرد وارد مرحله ایدز شده است. باید توجه کرد که ویروس اچ‌آی‌وی، همان ایدز نیست. ایدز مرحله پیشرفته بیماری است.