مستقل شدن کودکان، نکاتی که باید بدانید

استقلال کودکان از جمله مسائل مهمی است که در روانشناسی کودک مطرح می‌شود. استقلال یکی از اصول مهم زندگی اجتماعی است که همۀ افراد نیاز دارند آن را تجربه کنند. استقلال در دو مرحله کودکی و نوجوانی بسیار مهم و پررنگ می‌شود؛ باعث می‌شود تا فرد مهارت‌های لازم جهت زندگی و فعالیت موثر در اجتماع را یاد بگیرد و به شیوه‌ای صیح از والدین خود مستقل شود. وابستگی بیش از حد باعث اضطراب و نگرانی در فرد می‌شود که این تنش‌ها به تدریج سرخوردگی و عدم پیشرفت در زندگی اجتماعی را در پی دارند. برای این که استقلال فرزندان به شیوه صحیحی صورت بگیرد باید به سن خاص آن و اهمیت آن در هر دوره توجه شود.

استقلال کودکان در دو سالگی
دوسالگی سنی است که مادر کودک را از شیر می‌گیرد و کودک تا حدی از مادر مستقل می‌شود. در این سن کودک رفتار‌هایی از خود نشان می‌دهد که بیانگر اعلام استقلال او است. مثلا اصرار می‌کند که خودش غذا بخورد یا خودش به تنهایی لباس‌هایش را بپوشد. ممکن است والدین این رفتار‌ها را اشتباه برداشت کنند و فکر کنند که کودک لجبازی می‌کند.
برخورد اشتباه با رفتار‌های مستقلانه کودک ممکن است باعث شود که کودک اعتماد به نفس خود را از دست بدهد و یا به تدریج واقعا رفتار‌های لجبازانه از خود نشان دهد. پیشنهاد می‌کنیم در این زمینه مقاله تربیت کودک 2 تا 3 سال را مطالعه کنید.

اضطراب جدایی و نقش آن در استقلال کودکان
وابستگی شدید کودک به والدین، باعث عدم اعتماد به نفس و اضطراب جدایی در کودک می‌شود. در صورتی که پدر و مادر به کودک اختیار ندهند و وابستگی شدید او را تقویت کنند، کودک یاد می‌گیرد که به تنهایی قادر به انجام هیچ کاری نیست و در نهایت ممکن است دچار اضطراب اجتماعی شود.

تأثیر مهرورزی و وابستگی در استقلال کودکان
محبت کردن باعث می‌شود که کودک احساس امنیت داشته باشد و اضطراب خود را کاهش دهد. پس از دو سالگی که کودک شروع به اعلام استقلال می‌کند، این محبت‌ها باید کنترل شوند به گونه‌ای که منجر به ایجاد وابستگی نشوند و استقلال کودک به خطر نیفتد. از ۳ تا ۴ سالگی، اتاق خواب کودک باید از والدین جدا شود و سپس او باید بیاموزد که کارهای شخصی خود را انجام دهد.
در صورتی که والدین بخواهند از استقلال کودک جلوگیری کنند تا به او محبت کنند، کودک مستقل نمی‌شود و در نتیجه دچار اضطراب اجتماعی و عدم اعتماد به نفس می‌شود. یادگیری و به کار گیری روش‌های صحیح فرزند پروری به شما کمک می‌کند تا با رفتارهای خود علاوه بر ابراز محبت کافی به کودک، استقلال او را نیز تقویت کنند.

استقلال طلبی در نوجوانی
دومین دوره‌ای که فرزندان اعلام استقلال می‌کنند، دورۀ نوجوانی است. ولی در این دوره اعلام استقلال کودکان فقط نسبت به مادر نیست و نوجوان می‌خواهد که از خانواده مستقل شود. در این دوره رفتار‌های مستقلانه تغییر می‌کنند و بسیار شدید می‌شوند. نوجوان در این سن وارد اجتماع شده است و به همین دلیل درگیر ارتباطات اجتماعی گستره‌تر می‌شود.
مثلا در این دوره نوجوان برای خود و خانواده یک حریم خصوصی مشخص می‌کند و نسبت به آن به شدت حساس می‌شود. در این دوره نوجوان تلاش می‌کند تا در تصمیم گیری‌های خانواده شریک شود و مسئولیت برخی کارها را به عهده بگیرد. این رفتار‌های مستقلانه به مرور پیچیده‌تر و جدی‌تر می‌شوند. نحوه برخورد والدین با فرزند خود در این دوره حساس، در تقویت استقلال او و شکل گیری هویت اهمیت بسیار زیادی دارد.

استقلال کودکان و نوجوانان از خانواده
به تدریج که نوجوان وارد اجتماع می‌شود، تعاملش با خانواده کم رنگ و با دوستان پررنگ و پراهمیت می‌شود. دوستان برای نوجوان، نماد زندگی اجتماعی هستند و او علاقه دارد که بیش‌تر زمان خود را با آن‌ها سپری کند. پس از این تعاملات، نوجوان ترجیح می‌دهد از فعالیت‌هایی که او را به خانواده وابسته می‌کند، دوری کند و دوست دارد که خانواده او را به عنوان یک فرد بالغ ببینند که می‌تواند تصمیم گیری کند.
در مقابل نوجوان خانواده هستند که ممکن است از این رفتارها و دور شدن فرزندشان از خانواده، احساس ترس کنند. ولی نگران نباشید، چرا که این رفتار‌ها طبیعی است و با رفتار صحیح و تامین نیاز‌های اجتماعی نوجوان به شیوه‌ای امن، می‌توانید روابط خود را دوباره با او محکم کنید. نوجوان در حال یافتن هویت خویش است و در این زمینه به همراهی والدین خود نیاز دارد.

توجه و اهمیت به استقلال طلبی فرزندان
استقلال طلبی یک امر بسیار مهم برای افراد است که در سنین فوق به شدت بروز پیدا می‌کند. رفتار صحیح در این دوران به خصوص در دوره‌ی نوجوانی بسیار حائز اهمیت است چرا که با رفتار اشتباه ممکن است نوجوان از خانواده دوری گزیند و به دوستان خود بیش از حد متمایل شود. چه بسیاری از انحرافات اجتماعی در همین دوران و در اثر رفتار اشتباه والدین در افراد ایجاد شده است.
بسیاری از والدین در برابر استقلال طلبی‌های بیش از حد فرزند خود مستأصل می‌شوند و نمی‌توانند روابط بهینه‌ای با او برقرار کنند. توجه داشته‌باشید که رها کردن کودک و نوجوان به حال خود نمی‌تواند راه‌حل مناسبی باشد و از طرفی اعمال محدودیت‌های افراطی شرایط را بدتر می‌کند. در این شرایط مراجعه به مشاوره کودک راهگشای ضروری است.

نکات مهم در تقویت استقلال کودکان و نوجوانان
۱_ اجازه دهید فرزندان تصمیم گیرنده باشند و به آن‌ها حق انتخاب بدهید. دادن حق انتخاب به آن‌ها باعث می‌شود تا فرصت‌هایی را برای کنترل کردن زندگی خود به دست بیاورد. از اشتباه کردن آن‌ها نترسید و راهنمایی‌های لازم را در اختیارشان قرار دهید.
2_ از دخالت کردن مستقیم در کارهای جزئی مرتبط با کودک بپرهیزید و در عوض توصیه‌ها و اطلاعات مفید را در اختیار او قرار دهید.
۳_ کودکان و نوجوانان معمولا سؤال‌های زیادی در ذهن خود دارند. به جای این که سریعا به آن‌ها پاسخ دهید و استقلال ذهنی آن‌ها را بگیرید، یافتن پاسخ‌ها را در ابتدا به خودشان واگذار کنید؛ برای مثال وقتی فرزندتان سوالی می‌پرسد به او بگویید: «خودت در این رابطه چه نظری داری؟ به نظرت چه راهکارهایی برای آن وجود دارد؟»
4_ یکی دیگر از راه‌هایی که باعث کاهش وابستگی کودک از والدین می‌شود این است که به او توضیح دهید در محیط اجتماعی بیرون از خانه نیز افرادی هستند که می‌توانند به او کمک کنند. مثلا دندانپزشک می‌تواند در مورد رشد دندان‌ها برایش توضیح دهد.
۵_ از رفتارهای وسواس گونه بپرهیزید و در مسائل خصوصی فرزندتان دخالت نکنید. برای مثال دائما به او نگویید که موهایش را از جلوی چشمش کنار بزند، لباسش را مرتب کند و یا اسباب‌بازی‌هایش را جا به جا کند. هرگز بدون اجازه وسائلش را دور نیندازید.
6_ زمانی که در مورد فرزندتان در جمع سوالی می‌پرسند اجازه دهید خودش پاسخ دهد، حتی اگر خجالتی است یا پاسخی ندارد به جای او حرف نزنید و او را برای اجتماعی شدن تشویق کنید.