جفت خلفی در بارداری، علائم و راه های پیشگیری

جفت خلفی، وضعیتی است که در آن جفت در قسمت عقب یا پشتی رحم قرار گرفته و این مساله باعث ایجاد کمردرد زیادی در مادر می‌شود. در این وضعیت، کمر جنین به موازات کمر مادر و سر او رو به پایین و صورتش رو به شکم مادر قرار گرفته و چون جنین قادر نیست صورت و چانه خود را پایین آورد، نمی‌تواند به راحتی از کانال زایمان عبور کند. این شرایط برای بسیاری از مادران باردار ممکن است رخ دهد، از این‌رو در ادامه به تشریح این شرایط و زایمان در این حالت می‌پردازیم.

علائم جفت خلفی چیست؟
انجام معاینه در دوران بارداری توسط پزشک و لمس شکم توسط او می‌تواند وضعیت و موقعیت قرارگیری جنین را تعیین کند. از هفته بیستم بارداری که جنین به اندازه کافی بزرگ شده است، پزشک می‌تواند اندازه و حرکت جنین را نیز از طریق لمس شکم مادر تشخیص داد.
به علاوه مادران باردار با بررسی برخی از علائم می‌توانند تا حدودی متوجه این وضعیت شوند. برخی از این علائم عبارتند از:
از هفته ۳۴ بارداری با قرار گرفتن در جلوی آینه شکم و پهلو‌های خود را به صورت روزانه کنترل کنید، اگر شکم شما از دنده‌ها تا لگن گرد باشد، جنین در وضعیت صحیحی قرار گرفته، ولی اگر قسمت زیر دنده‌ها پرتر به نظر برسد و شیب ملایمی به سمت پایین داشته باشد، نشانگر وضعیت جفت خلفی است.
داشتن کمردرد زیاد در هفته‌های پایانی بارداری و فشار به روده‌ها از دیگر علائم این وضعیت است، ولی داشتن تکرر ادرار نشان دهنده قرار گرفتن جنین در وضعیت صحیح است.

چرا جفت خلفی به وجود می‌آید؟
برخی از عوامل می‌توانند احتمال ایجاد جفت خلفی را افزایش دهند. از جمله این عوامل می‌توان اشاره کرد به:
۱. روش نشستن و دراز کشیدن مادر: وضعیت قرار گرفتن جنین در داخل رحم به سبک زندگی مادر در دوران بارداری و به خصوص در ماه‌های آخر بستگی دارد. میزان فعال بودن یا غیر فعال بودن مادر در این دوران می‌تواند عامل تعیین کننده‌ای در وضعیت جنین باشد. کم تحرکی، قرار دادن پاها زیر لگن در حالت نشسته و نشستن روی صندلی برای مدت طولانی عواملی هستند که احتمال بد قرار گرفتن جنین در رحم مادر را افزایش می‌دهند.

۲. اندازه و شکل لگن مادر: اگر لگن مادر باریک باشد، به احتمال زیاد جنین او در موقعیت خلفی قرار می‌گیرد، زیرا قسمت عقب بدن مادر فضای بیشتری دارد و جنین در وضعیت خلفی راحت‌تر بوده و جای بیشتری برای استراحت سر جنین وجود دارد.

چگونه می‌تواند از ایجاد جفت خلفی پیشگیری کرد؟
همانطور که سبک زندگی روی افزایش احتمال بد قرار گرفتن جنین تاثیر دارد، اصلاح وضعیت زندگی نیز می‌تواند از این مشکل جلوگیری کند. برخی از روش‌های موثر برای این موضوع عبارتند از:
۱. مادر باید روی صندلی بنشیند، کف پای خود را روی زمین قرار داده و زانوهایش را از هم باز کند، سپس به جلو خم شده و قسمت پایین شکم خود را بین زانو‌ها قرار دهد.
۲. نشستن روی توپ پیلاتس می‌تواند در تغییر وضعیت جنین خلفی موثر واقع شود.
۳. داشتن استراحت در بین کار‌ها و پیاده‌روی سبک روش موثری در تغییر وضعیت جنین است.
۴. قرار دادن بالشت زیر باسن مادر به هنگام نشستن می‌تواند تاحدی از بروز این وضعیت جلوگیری کند.
۵. قرار دادن بالش در زیر زانوهای مادر، ایستادن بر روی زانو‌ها و فشار دادن لگن به سمت پایین یک حرکت مناسب برای قرار گرفتن جنین در وضعیت مناسب است. البته برای انجام این حرکت حتما با پزشک مشورت خود کنید.
۶. قرار گرفتن مادر به حالت چهار دست و پا و بالا و پایین بردن لگن نیز می‌تواند موثر باشد. البته برای انجام این حرکت حتما با پزشک مشورت خود کنید.
۷. مادر به هنگام دراز کشیدن باید یک بالشت در زیر یکی از پا‌های خود قرار دهد.
۸. اجتناب مادر از تکیه بر پشتی یا صندلی نرم، انداختن پا‌ها روی هم، خم کردن زیاد زانو‌ها و خوابیدن به پشت می‌تواند به پیشگیری از بروز این مشکل کمک کند.

چگونه می‌توان وضعیت جنین را به حالت نرمال بازگرداند؟
اگر با نزدیک شدن به زمان تعیین شده زایمان، جنین همچنان در وضعیت خلفی قرار دارد با استفاده از تکنیک‌هایی می‌توان وضعیت جنین را تغییر داد. برای این منظور معمولا پزشک حرکات ورزشی خاصی را برای مادر تجویز کرده و شیوه‌هایی را برای انجام امور به او توصیه می‌کند تا علاوه بر تغییر وضعیت جنین، از کمردرد مادر نیز کاسته شود. برخی از این روش‌ها عبارتند از:
خوابیدن مادر بر روی پهلوی راست با شروع باز شدن دهانه رحم می‌تواند فضای بیشتری برای چرخش در اختیار جنین قرار داده و باعث تغییر وضعیت خلفی جنین شود در حالی‌که خوابیدن مادر به پشت ممکن است مانع جابه جایی جنین از حالت خلفی شود.
خم شدن مادر به سمت جلو در هنگام انقباضات رحمی می‌تواند در تغییر وضعیت جنین موثر باشد.
قرار گرفتن مادر به صورت چهار دست و پا بر روی زمین و بالا و پایین بردن لگن، می‌تواند روشی موثر در تغییر وضعیت خلفی جنین باشد و منجر به زایمان طبیعی شود.
راه رفتن به صورت چهار دست و پا بر روی زمین یکی دیگر از ورزش‌های موثر در تغییر وضعیت خلفی جنین است.
استفاده از بی حسی اپیدورال باعث شل شدن عضلات شده و مانع از تغییر وضعیت کودک می‌شود، بنابراین تا حد امکان از بی حسی استفاده نکنید.
اگر هیچ یک از روش‌های فوق موثر واقع نشد، نهایتا برخی از پزشکان سعی می‌کنند به صورت دستی وضعیت جنین را تغییر دهند. هنگام اتساع کامل واژن، امکان دسترسی به سر جنین ایجاد شده و پزشک می‌تواند آن را بچرخاند. در این روش ممکن است مادر مجبور شود چند انقباض رحمی را تحمل کند.

آیا جفت خلفی باعث سزارین یا افزایش درد زایمان می‌شود؟
جنینی که در موقعیت خلفی قرار دارد در پاره‌ای از موارد، ممکن است به روش زایمان طبیعی متولد شود، اما این روش هم برای جنین و هم برای مادر بسیار سخت و دردناک است. مادرانی که جنین آن‌ها در وضعیت خلفی قرار دارد و سر جنین آن‌ها در زمان تولد رو به بالاست، در هنگام زایمان فشار و درد بیشتری را باید تحمل کنند. اغلب این مادران برای تحریک انقباضات رحمی به پیتوسین نیاز داشته و زایمان آن‌ها چه به صورت واژینال و چه به صورت سزارین با خطر بیشتری همراه است. در چنین شرایطی احتمال اپیزیاتومی و پارگی شدید پرینه و در نتیجه خونریزی بعد از زایمان واژینال به شدت افزایش می‌یابد.
در حالت جفت خلفی، مدت زمان زایمان طبیعی برای مادر طولانی‌تر از حد معمول شده و در بیشتر مواقع، نوزاد به موقع متولد نمی‌شود. به علاوه احتمال پارگی کیسه آب مادر قبل از رسیدن به مرحله نهایی زایمان طبیعی وجود دارد. به علاوه اگر جنین در موقعیت خلفی قرار داشته باشد، به احتمال زیاد باید با استفاده از فورسپس و دیگر روش‌های کمکی به تولد جنین کمک شود.
گاهی هیچ یک از این روش‌هایی که برای اصلاح وضعیت قرارگرفتن جنین ذکر شد اثربخش نبوده و تلاش پزشکان متخصص زنان و زایمان هم نمی‌تواند موقعیت جنین خلفی را تغییر دهد. در این حالت سلامت جنین و مادر در معرض خطر قرار گرفته و پزشک ممکن است تصمیم بگیرد به جای انجام زایمان واژینالی از عمل سزارین استفاده کند.
گاهی جنینی که در وضعیت خلفی قرار دارد، پس از تولد باید تحت مراقبتهای ویژه قرار بگیرد. بنابراین باید مدت زمان بیشتری را در بیمارستان بماند. البته مدت زمان بستری شدن مادر در بیمارستان تا حد زیادی به وضعیت بدنی او بستگی دارد.

سخن آخر
مشکل بد قرار گرفتن جفت بیشتر در مادرانی که اولین بارداری خود را تجربه می‌کنند، به وجود می‌آید. خوشبختانه بسیاری از جنین‌ها با نزدیک شدن به زمان تولد در موقعیت طبیعی قرار می‌گیرند، با این حال ۴ الی ۱۰ درصد آن‌ها در هنگام تولد در این وضعیت باقی می‌مانند. البته اگر در زمان تولد نیز جنین در حالت طبیعی نباشد، جای نگرانی نیست و مادران می‌توانند زایمانی بدون مشکل را تجربه کنند.
پیشنهاد می‌کنیم برای آنکه استرس را در دوران بارداری از خود دور کنید، در مورد مراحل رشد جنین اطلاعاتی را کسب کنید. زیرا مقدار زیادی از استرس مادران به دلیل عدم اطلاع از روند رشد طبیعی جنین است.