بررسی پدیده کودک همسری، رویاهای شیرینی که به باد می‌رود

کودکانی که باید خاطرات خوش دوران طفولیت خود را با همسالان و دوستان سپری کنند ناگهان به مرحله خانه داری و مادر شدن گام می‌گذارند گویا یک شبه رویاهای شیرین آنها برای همیشه به باد می‌رود.
امروزه آسیب‌های اجتماعی در ابعاد مختلف زندگی انسان‌ها گسترش یافته و تهدیدات و چالش‌های جدی را پیش روی آنها قرار داده است.
کودک همسری به عنوان یکی از این آسیب‌ها است که به اعتقاد بسیاری از جامعه شناسان به دلیل فقر اقتصادی و فرهنگی، اعتیاد، موضوعات قومی و قبیله ای و مهاجرت شکل می‌گیرد.
بسیاری از کارشناسان و روانشناسان معتقدند کودک همسری نوعی کودک آزاری است زیرا عوارضی که به سبب ازدواج زود هنگام و بارداری ناشی از آن بر کودک وارد می‌شود جبران ناپذیر است.
اگرچه در ماده ۴۵ قانون حمایت از خانواده، رعایت مصلحت کودکان در کلیه دادگاه‌ها و مراجع قضایی و کلیه مراکز مرتبط با کودکان تاکید شده و حتی مجازات ۶ ماه تا ۲ سال حبس برای والدینی که کودک زیر ۱۳ سال را به ازدواج درآورند دیده شده اما باز نمونه‌های بسیاری از وقوع کودک همسری در جامعه مشاهده می‌شود.

ثبت یک هزار و ۸۹ مورد ازدواج زیر ۱۸ سال در استان قزوین
مدیر کل ثبت احوال استان قزوین در این باره گفت: در ۶ ماهه اول سال جاری تعداد چهار هزار و ۴۴۲ واقعه ازدواج به ثبت رسیده است که در مقایسه با سال قبل با چهار هزار و ۸۰۵ واقعه ازدواج ۷.۵ درصد کاهش را نشان می‌دهد.
حسن وفایی افزود: در سال جاری یک هزار و ۸۹ ازدواج زیر ۱۸ سال در سطح استان ثبت شده که از این تعداد ۱۱ مورد مرد و مابقی زن هستند، که بیشترین میانگین سنی ازدواج برای دختران در قزوین ۱۰ تا ۱۳ سال و پسران ۱۵ تا ۱۶ سال به ثبت رسید.
وی اظهار داشت: درسال‌های ۹۵ تا ۹۷ تعداد ازدواج‌های ثبت شده ۲ هزار و ۶۸۶ مورد بوده است که از این تعداد ۲ هزار و ۵۷۶ مورد زن و ۱۱۰ مورد مرد بوده اند.
وفایی در خصوص میزان طلاق گفت: همچنین در ۶ ماهه سال جاری تعداد یک هزار و ۳۶۳ واقعه طلاق به ثبت رسیده که نسبت به مدت مشابه آن با یک هزار و ۳۱۵ واقعه طلاق ثبت شده ۳.۶ درصد افزایش داشته است.
مدیر کل ثبت احوال قزوین، میانگین طول مدت زندگی مشترک زوج‌های استان در زمان طلاق را ۹ سال خواند و گفت: با وجود افزایش طلاق‌ها در سال‌های اخیر نسبت به سال ۸۴ دوام زندگی مشترک بیشتر شده است.
وفایی افزود: در زمان ازدواج و طلاق، زنان و مردان با سطح تحصیلی دیپلم یا پیش دانشگاهی، بیشترین سهم را بین گروه‌های تحصیلی داشته اند.

اجرای طرح ازدواج به هنگام برای مقابه با کودک همسری
مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری قزوین در این خصوص گفت: بحث ازدواج کودکان مسائل شرعی، قانونی و بهداشتی نهفته ای دارد که نباید مورد غفلت واقع شود.
صدیقه ربیعی افزود: تجربه‌های دوران کودکی زیربنای شخصیت و رفتار اجتماعی کودکان در دوران بزرگ‌سالی است، زیرا کودک در محیط خانواده عواطف مختلفی از جمله مهربانی، محبت، ایثار، گذشت، خشم، کینه و حسادت را تجربه می‌کند.
وی اظهار داشت: نباید از کنار مشکلات موجود در هر سطحی به ویژه کودکان غافل شویم زیرا کودکان با آینده جامعه پیوند دارند و هرچقدر توجه به آنان بیشتر باشد به فردای جامعه بیشتر توجه شده است.
ربیعی با اشاره به اهمیت دوران کودکی و ضرورت توجه به این قشر، گفت: کودک همسری مقوله ای است که در آن فرد زیر ۱۳ سال از دنیای کودکی وارد زندگی مشترک می‌شود.
این مسئول ادامه داد: یکی از دلایل وقوع این ازدواج‌ها مادرانی هستند که در سنین کودکی ازدواج کرده‌اند و تمایل دارند کودک‌شان نیز در سنین پایین ازدواج کند.
وی خاطر نشان کرد: دخترانی که خیلی زود ازدواج می‌کنند، عمدتا تحصیل رسمی را رها کرده و باردار می‌شوند و حتی در برخی مواقع بر اثر حاملگی و زایمان جان خود را از دست می‌دهند.
ربیعی افزود: در صورتی که ازدواج دختران در سن مناسب و شرایط بهتری صورت پذیرد درواقع ازدواج توام با رشد فکری و جسمی دختران همراه است و در آینده که این دختران، مادران جامعه را تشکیل می‌دهند، می‌توانند زندگی موفقی داشته باشند.
وی نشاط، سلامت خانواده و جامعه را وابسته به نشاط و سلامت مادران دانست و تصریح کرد: برای رفع چنین مشکلاتی باید در این زمینه کار فرهنگی انجام شود و در مناطقی که با ازدواج زودهنگام مواجه هستیم، ابعاد موضوع برای خانواده‌ها تشریح و تفهیم شود.
مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری قزوین با اشاره به اجرای طرح ازدواج به هنگام در سطح استان افزود: در این طرح اساتید دانشگاه علوم پزشکی و مشاوران خانواده حضور یافته و آسیب‌های اجتماعی ازدواج زودهنگام را با همکاری فرمانداری‌های به مردم اطلاع رسانی می‌کنند.
ربیعی با بیان اینکه میزان طلاق در سال ۹۷ در استان کاهش یافت، گفت:این طرح در ۶۲ منطقه که ازدواج در سن پایین اتفاق می‌افتاد اجرا شد تا مسائل بهداشتی، حقوقی، روانشناسی و جامعه شناسی ازدواج زودهنگام به افراد ارائه شود.
وی با اشاره به اجرای برنامه کاهش طلاق در استان، افزود: درصدد هستیم تا با توانمند سازی زنان در بحران‌های خانوادگی که امروزه شاهد هستیم از بروز طلاق‌ها پیشگیری کرده و شرایط زندگی را بهبود بخشیم.
ربیعی یاد آور شد: در حال حاضر ۱۰ سمن زنان و خانواده دارای مجوز در استان در بخش‌های مختلف فعالیت می‌کنند و اداره کل امور بانوان و خانواده استانداری قزوین نیز چهار طرح را از طریق آنها اجرا می‌کند.
مدیر کل امور بانوان و خانواده استانداری قزوین گفت: تقویت سمن‌های زنان و خانواده از برنامه‌های دیگر ماست و درصدد هستیم بانوانی که تمایل به فعالیت مدنی دارند را به این حوزه ترغیب کنیم.

کودک همسری در حال تبدیل شدن به یک معضل اجتماعی
معاون امور اجتماعی بهزیستی استان قزوین نیز در این باره گفت: یکی از بارزترین پیامدهای منفی ازدواج در سنین پایین خیانت است، چون در بسیاری از موارد زوج‌ها از زندگی خود راضی نیستند یا اینکه به‌دلیل تمکین نداشتن همسر به این کار روی می آورند.
هدی حقیقی با بیان اینکه افزایش آمار طلاق نیز یکی دیگر از جدی‌ترین آسیب‌های اجتماعی پدیده کودک همسری است، افزود: بنابر بررسی های صورت گرفته بیش از نیمی از ازدواج‌هایی که در سنین پایین صورت می‌گیرد محکوم به شکست و در نهایت طلاق است که البته طلاق خود بسترساز بسیاری از مشکلات اجتماعی می‌شود.
وی با اشاره به پیامدهای بارداری در سنین پایین و خطرات آن برای کودک و مادر، اضافه کرد: بنابر اظهارنظر پزشک زنان، بارداری در سنین پایین افزایش سقط جنین، بارداری‌های سخت، زایمان زودرس یا افزایش تولد نوزادان کم وزن را افزایش می‌دهد و از این‌رو بسیاری از پزشکان ازدواج در سنین پایین را به هیچ‌وجه توصیه نمی‌کنند.
حقیقی با بیان اینکه اورژانس اجتماعی مانع تبدیل مشکلات به بحران می‌شود و زمینه بررسی آسیب‌های اجتماعی را فراهم می‌کند، اظهار داشت: کودک آزاری و همسر آزاری در صدر تماس‌های اورژانس اجتماعی ۱۲۳ بهزیستی قزوین قرار دارد.
وی افزود: این اورژانس به افراد آسیب دیده و در معرض آسیب و در موضوعاتی مانند همسر آزاری، کودک آزاری، طلاق، معتادان، کودکان کار و خیابان و معلول آزاری به ارایه خدمات ارایه می پردازد.
حقیقی گفت: کودک همسری یک پدیده فردی و اجتماعی بوده که در حال تبدیل شدن به معضل اجتماعی است.
وی با اشاره به ایجاد پشیمانی در ازدواج‌های سنین پایین، افزود: نوجوانان به دلیل ازدواج در سنین پایین، پس از مدتی در جمع همسالان خود قرار می‌گیرند و دچار ناامیدی و پشیمانی می‌شوند که چرا موقعیت‌های زندگی مجردی را از دست داده‌اند.
این مسئول به عوارض بارداری در سنین پایین پرداخت و ادامه داد: دخترانی که معمولا زیر ۱۸ سال باردار می‌شوند، احتمال بروز مشکلاتی از قبیل فشار خون بالا در دوران بارداری، کم‌خونی و عوارض زایمان و به دنیا آوردن نوزاد زودرس با وزن کم یا نوزادی با بهره هوشی پایین را خواهند داشت.
حقیقی تاکید کرد: بسیار مشاهده شده که این کودکان حتی قدرت تشخیص بیماری در کودکان خود را ندارند و همین مساله سبب شده با کودکان خود همچون عروسک برخورد کنند.
وی افزود: این دختران به‌علت ناآگاهی با بارداری‌های خطرناک و زودهنگام مواجه شده و مجبور به تربیت کودکانی هستند که اختلاف سنی کمی با خودشان دارند.
این مسئول افزود: آمارهای ازدواج در جهان نشان می‌دهد که بهترین سن برای ازدواج دختران بین ۲۳ تا ۲۷ سالگی است که فرد با داشتن بلوغ عقلی و جسمی می‌تواند بخش زیادی از مسایل و مشکلات زندگی را شناسایی کرده و در راستای رفع آن اقدام کند.
وی عامل اصلی ازدواج در سنین پایین را فقر فرهنگی و اقتصادی خانواده‌ها دانست و یادآور می‌شود: پایبندی به اصول و سنن قدیمی و سنتی در خانواده‌ها باعث شده است تا ۱۷ درصد از دختران ایرانی زیر ۱۸ سال درگیر باورهای غلط خانواده باشند.

کودک همسری، تجاوزی خاموش به کودکان
یک روانشناس بالینی نیز در این خصوص به گفت: کودک همسری یکی از معضلات اجتماعی و ناهنجاری جامعه است که به نوعی تضعیف حقوق کودکان محسوب می‌شود.
الهه علیخانی با بیان اینکه مهمترین عامل این پدیده فقر فرهنگی و اقتصادی است، افزود:کودک همسری به نوعی تجاوز خاموش است چون کودک هنوز با مسایل جنسی آشنا نیست و باید به رابطه جنسی بدون آگاهی تن دهد.
این روانشناس بالینی با بیان اینکه هم اکنون سن ازدواج در جامعه بالا رفته و ۲۸ تا ۳۲ سالگی از نظر روانشناسان سن مناسب برای ازدواج است، ادامه داد:اگر بخواهیم نهاد خانواده محکم شود باید به ازدواج‌هایی که زوج‌ها به مرحله پختگی نرسیده‌اند تن نداد بلکه باید دو طرف به مرحله ای برسند که زندگی آنها منجر به طلاق عاطفی نشود.
علیخانی تاکید کرد: روانشناسان معتقدند هشت بلوغ فردی، جنسی، هیجانی، اجتماعی، فکری و توانمندی، عقلی، اقتصادی و معنوی وجود دارد که اگر فرد به این موارد برسد شرایط ازدواج را دارد.
این روانشناس بالینی گفت: روانشناسان سن بین ۲۰ تا ۳۰‌ سال را سن پختگی یک فرد معرفی می‌کنند و البته شرایط خانوادگی و بافت اجتماعی هم در این خصوص بسیار مهم است.
علیخانی با بیان اینکه مهمترین مساله در کودک همسری بالا بودن سن همسر با اختلاف زیاد است، تصریح کرد: معمولا ازدواج‌های کودک همسری بین کودک با فرد میانسال و کهنسال اتفاق می‌افتد و بیشتر رابطه آنها پدر و فرزندی است و همراه با تفاهم و گفت و گوی سالم نیست.
وی افزود: گاهی فردی با سن بالا خواهان ازدواج با یک کودک ۱۱ تا ۱۵ ساله است که باید در آن شک کرد چون این نوع افراد دچار انحرافات و اختلالات جنسی هستند.
این کارشناس روانشناسی با بیان اینکه بسیاری از قوانین این حوزه نیازمند بازنگری و اصلاح هستند، تاکید کرد: متاسفانه برای ازدواج و مادر شدن حدودی سنی مشخص نشده است در حالیکه برای حضور در انتخابات، افتتاح حساب بانکی و مالکیت اشیا سن ۱۸ سال در نظر گرفته می‌شود.
علیخانی با اشاره به آسیب‌های کودک همسری، افزود: بارداری زود هنگام حتی پیش از بلوغ بدنی، مرگ مادر و نوزاد، پذیرش خشونت جنسی و تاثیرپذیری بسیار زیاد نسبت به انتقال عفونت‌های جنسی از جمله این آسیب‌ها هستند.

کودک بیوگی، مهمترین معظل کودک همسری
علیخانی با بیان اینکه فقر اقتصادی در وقوع کودک همسری تاثیر بسیار زیادی دارد، گفت: ازدواج کودکان در سنین پایین حتی اگر به طلاق هم منجر نشود، پدیده کودک بیوگی را در پی دارد که آسیب‌های آن دامنگیر جامعه می‌شود.
وی افزود: کودکان بیوه شده که اغلب بدون هیچ سواد و مهارتی هستند در تامین معاش خود و فرزندان تن به هر کاری خواهند داد که به نوعی آسیب اجتماعی محسوب می‌شود.
علیخانی گفت:این نوع افراد ناقل انواع بیماری‌ها جنسی و جسمی بوده و جامعه را در ۱۰ سال آینده دچار بحران شدیدی خواهند کرد.
وی با اشاره به راهکارهای مقابله با این آسیب، افزود: باید شرایط زندگی را تسهیل کرد تا زوج‌ها به یک فرزند اکتفا نکنند چون در بسیاری از موارد مردان متاهل به سراغ زنان بسیار جوان برای ازدواج مجدد می‌روند.
علیخانی اضافه کرد: پایین بودن سن ازدواج گاهی منجر به طلاق‌های عاطفی و روانی خواهد شد درحالیکه ازدواج‌های در سنین بالاتر پایدارتری بیشتری دارند.

ازدواج زود هنگام حذف دوران نوجوانی
یک خانمی که در سن ۱۴ سالگی وارد زندگی مشترک شده، ازدواج را در سنین پایین اشتباه دانست و گفت: دختران در این‌گونه ازدواج‌ها سختی‌های بسیار زیادی را متحمل می‌شوند که یکی از بزرگترین آنها شبیه کردن خود به همسرشان است، به طوری‌که آنها باید همواره به گونه‌ای رفتار کنند که کودکی در وجود آنها احساس نشود.
مریم مرادی ازدواج زودهنگام را مانند حذف دوران نوجوانی از زندگی دانست و افزود:حتی اگر دختران در کنار بهترین مرد دنیا هم زندگی کنند مجبور هستند با سرعت زیادی از کودکی به دوران بزرگسالی وارد شوند و این به معنی حذف دوران نوجوانی و شیطنت‌های خاص آن هنگام است، چرا که زندگی مشترک دختران را مجبور به تغییر در رفتار، افکار و احساسات می‌کند.