بررسی پدیده کودک همسری، چه عواملی تاثیرگذار است؟

طبق آمار در شش ماهه نخست سال گذشته میزان ازدواج دختران (۱۰-۱۴ سال) ۱۷۴۸۶ مورد، یعنی حدود ۷ درصد از ازدواج‌ها بوده و در شش ماهه نخست همان سال، میزان طلاق دختران (۱۰-۱۴ سال) ۴۳۶ مورد، یعنی حدود یک درصد از طلاق‌ها بوده است. طبق آنچه آمارهای بانک مرکزی اعلام می‌کند، در شش‌ ماهه ابتدایی سال جاری ازدواج افراد زیر ۱۵ سال ۴ برابر کل سال گذشته بود و همین مساله نگرانی‌ها را در حوزه کودک‌همسری چندبرابر کرده است.

وام ۳۰ میلیون تومانی ازدواج نیز باعث شده تا ازدواج‌هایی که بعضا نامتعارف است در برخی نقاط کشور افزایش یابد. به طوری که چندی پیش محمد مهدی تندگویان، معاون ساماندهی امور جوانان وزارت ورزش و جوانان که از دادن وام ازدواج به کودکان زیر ۱۵ سال انتقاد کرده بود، از افزایش ۴ برابری کودک همسری در پی افزایش وام ازدواج خبر داد.

طبق گفته تندگویان؛ به نظر می‌رسد با شرایط کنونی افزایش رقم وام ازدواج کمکی به زیاد شدن نرخ ازدواج در کشور نکرده است و بعکس زمینه‌ساز مشکلات و آسیب‌های دیگری هم شده است. با وجود اینکه وام دو برابر سال گذشته افزایش پیدا کرده اما با این افزایش دو برابری در سال‌جاری با کاهش آمار ازدواج روبه‌رو بودیم و این امر نشان می‌دهد، نتوانستیم به آنچه مدنظرمان بوده دست پیدا کنیم و برعکس شاهد ایجاد حاشیه‌هایی هم هستیم که ازجمله مهم‌ترین و خطرناک‌ترین آن‌ها افزایش آمار ازدواج در سنین پایین است.

اما کارشناسان و نمایندگان مجلس معتقدند هیچ رابطه‌ای بین وام ازدواج و کودک همسری نیست اما نکته مهم در صحت آمار ارائه شده درباره افزایش آمار کودک همسری به دنبال افزایش رقم وام ازدواج است که سید حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران نیز اخیرا با بیان اینکه عوامل مختلفی در ایجاد کودک همسری دخیل هستند، می‌گوید: بخشی از کودک همسری به شرایط بد اقتصادی مربوط است و نمی‌توان منکر این موضوع شد و طبیعی است برای جلوگیری از این موضوع باید پویایی در حوزه اقتصاد ایجاد شود که متاسفانه اکنون اینگونه نیست و مشکلاتی که مردم در حوزه‌های مختلف دارند مربوط به اقتصاد است.

او با بیان اینکه در ارائه آمار مربوط به کودک همسری باید تردید کرد، می‌گوید: قبلا هم در کشور کودک‌همسری وجود داشته است اما اینکه بگوییم وام ازدواج عاملی برای تشویق کودک همسری است آن هم چهار برابری، نمی‌دانم حتما باید مسئولان ثبت احوال و بانک‌ها درباره این آمار اظهار نظر کنند. ممکن است به دلیل افزایش میزان وام در دو سال اخیر، افراد پشت نوبت درخواست وام کرده‌ باشند که این نکته باعث می‌شود در آمارهایی که برای افزایش کودک همسری ناشی از تقویت وام ازدواج ارائه می‌شود دچار تشکیک شویم و این مساله نیز باید از سوی مسئولان مربوطه تایید شود.

موسوی چلک ضعف آموزش را در شکل‌گیری کودک همسری در بین برخی خانواده‌ها عامل مهم عنوان کرده و می‌گوید: مهم‌ترین بخش در این حوزه آموزش خانواده‌هاست، اگر درباره پیامدهای کودک‌همسری به خانواده‌ها و افرادی که در سن ازدواج هستند آموزش‌های لازم داده شود بسیار تاثیرگذار است.

البته سال‌هاست فعالان حقوق کودک برای افزایش سن قانونی ازدواج در کشور تلاش می‌کنند و طی دو سال اخیر نیز طرح افزایش سن ازدواج دختران زیر ۱۳ سال در مجلس تدوین شد اما این طرح به سرانجام نرسید و مسکوت ماند. بر اساس این طرح ازدواج دختران کمتر از ۱۳ سال به‌ طور کلی ممنوع می‌شد و دختران بین ۱۳ تا ۱۶ ساله با قیودی مانند اجازه ولی اجازه ازدواج پیدا می‌کردند. سن ازدواج پسران هم در این طرح ۱۸ سال در نظر گرفته شده بود. موضوعی که رئیس انجمن مددکاران اجتماعی نیز آن را تایید کرده و درباره ضرورت تدوین قوانین مربوط به کودک همسری معتقد است: نکته کلیدی این است که در قوانین باید بازنگری صورت بگیرد اما متاسفانه در مجلس شاهد بودیم که طرح مربوط به افزایش سن ازدواج یا همان طرح مشهور کودک همسری مورد تأیید قرار نگرفت. بنابراین بخشی از مشکلی که اکنون وجود دارد مربوط به عرصه سیاست‌گذاری است و اگر چنین قانونی وجود داشت می‌توانست برخی فعالیت‌ها را در این زمینه محدود کند و آمار بالای کودک همسری را کاهش دهد اما سیاست‌گذاری موفقی در این حوزه نداشته‌ایم.

موسوی چلک در این باره می‌‌گوید: یکبار قانون سن ازدواج از ۹ سال به ۱۳ سال افزایش پیدا کرد و اکنون هم که قرار بود سن ازدواج افزایش یابد و گامی در این زمینه برداشته شود، در عمل تحقق پیدا نکرد. این موضوعی است که اگر تصویب می‌شد، شاید می‌توانست در بخش‌هایی کمک کننده باشد و حداقل بتواند آمار کودک‌همسری را کاهش دهد و در نهایت شرایط برای کودک‌همسری سخت‌تر شود اما از آنجا که قانونی برای آن پیش‌بینی نشده است لذا به نظر می‌رسد که کودک همسری را قانونی کرده‌ایم و خود این نشان می‌دهد کار سخت‌تر شده است.

موسوی چلک همچنین به آسیب‌هایی که از رشد کودک‌همسری متوجه جامعه است اشاره کرد و گفت: «کودکی که بخواهد در کودکی به واسطه ازدواج نقش همسر و مادر را ایفا کند، طبیعی است فشار بر روی کودک وارد می‌شود. کودکی که کودکی نکرده حالا باید مادری را هم تجربه کند و طبیعی است که نمی‌تواند وظایف حرفه‌ای خود را به درستی انجام دهد و تبعات آن به ثبات خانواده برمی‌گردد و ممکن است این نوع ازدواج‌ موجب ضعف ثبات خانواده شود و حتی ممکن است طلاق شکل بگیرد و کودکی که در این سن طلاق می‌گیرد پیامدهایی دارد که برای جامعه هزینه دارد. بنابراین نباید فراموش کرد که بلوغ روانی - اجتماعی در کنار بلوغ جسمی و جنسی در امر ازدواج مهم است و نباید مورد غفلت قرار بگیرد.»