شیوع ویروس کرونا، کاهش اضطراب کودکان

سایه سنگین بیماری کرونا و شیوع گسترده آن درشهرهای مختلف زندگی میلیون‌ها نفر را تحت شعاع خود قرار داده و اثرات گسترده‌ای را به‌دنبال داشته است؛ از مرگ و بیماری چند هزار نفر گرفته تا تعطیلی واحدهای صنفی (برای بیش از ۲ ماه)، بیکاری هزاران نفر و مشکلات اقتصادی بسیار. در این شرایط مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «چالش‌های خانواده ایرانی در مواجهه با کرونا» پرداخته و از « چالش‌های ناظر به خانواده‌های دارای افراد مبتلا به بیماری و متوفی»، « مشکلات معیشتی خانوار»، «آسیب پذیری سلامت و بهداشت روان اعضای خانواده» و « احتمال افزایش اختلافات خانوادگی» به‌عنوان بزرگ‌ترین مشکلات پساکرونایی خانواده‌های ایرانی نام برده است.
از زمان شروع بیماری کوویدـ19تاکنون بیش از 5هزار نفر در ایران جان‌شان را براثر این بیماری از دست داده‌اند و حداقل 70هزار نفر (تاکنون) به این بیماری مبتلا شده‌اند و خانواده‌های آنها درگیر این بیماری و تبعات آن شده‌اند. در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است:«آمارهای وزارت بهداشت نشان می‌دهد که درصد ابتلا و فوت مردان بیشتر از زنان است. بر این اساس محتمل است بخش عمده‌ای از افراد بیمار یا فوت شده، سرپرست خانوار خود را از دست داده باشند و زنان زیادی به سرپرست خانوار تبدیل شوند. علاوه بر این سایر اعضای خانواده فرد مبتلا یا متوفی به واسطه احتمال ناقل بودن، مجبور به رعایت قرنطینه خانگی هستند و امکان حضور در اجتماع و کسب و کار را حداقل تا مدتی نخواهند داشت. اضطراب و نگرانی ناشی از ابتلای سایر اعضای خانوار به بیماری یا احتمال از دست دادن فرد بیمار و همچنین عدم‌امکان سوگواری جمعی برای عزیز ازدست رفته، منجر به افزایش سطح تنش‌های روانی، افسردگی و دیگر تکانه‌های روانی در این قبیل خانواده‌ها می‌شود. عدم‌امکان سوگواری جمعی و تخلیه هیجانات منفی و دردناک به واسطه ایجاد محدودیت‌هایی در فرایند تدفین به شکل‌گیری فرایند «سوگ پیچیده» یا «سوگ ابراز نشده» منجر می‌شود. این افراد بیشتر از دیگران در معرض بیماری‌های جسمی و روانی قرار دارند و بازگشت به زندگی طبیعی برای بازماندگان دشوارتر از موقعیت‌های طبیعی فوت است.»
طرد اجتماعی ناشی از بیماری حتی پس از بهبود نیز به‌ویژه در محیط‌های اجتماعی کوچک مشکل دیگری است که خانواده‌ها با آن روبه‌رو می‌شوند. البته در این بین دولت تلاش کرده با اختصاص خط تلفنی ۴۰۳۰جهت مشاوره رایگان، درمان رایگان این بیماران و فراهم کردن امکان بیمه برای خانوارهای فاقد بیمه و بخشی از مسائل و دغدغه‌های پیش روی این خانواده‌ها را کاهش دهد. اما به نوشته مرکز پژوهش‌ها «همچنان فقدان مداخلات روانشناختی برای افراد بیمار به‌ویژه خانواده افراد متوفی به‌خصوص فقدان سازوکارهای چگونگی برگزاری مراسم ختم، سوگواری و عزاداری در کنار عدم‌پیش‌بینی برنامه یا بسته حمایت معیشتی از خانوارهای افراد مبتلا و متوفی ازسوی دولت خلأ جدی است و ضرورت پرداختن به آن بیش از پیش وجود دارد.»

معیشت خانواده‌ها در خطر
بحران‌های اقتصادی که به‌دنبال شیوع بیماری کرونا در جامعه ایجاد شده و خانواده‌ها را درگیر کرده، موضوع دیگری است که در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به آن پرداخته است:« با توجه به اینکه مهم‌ترین راهبرد دولت در راستای جلوگیری از افزایش تعداد بیماران در جامعه و کنترل روند شیوع آن، اجرای طرح فاصله‌گذاری اجتماعی، توصیه به ماندن در خانه و تعطیلی بخش عمده‌ای از کسب وکارها طی هفته‌های اخیر بوده است، افزایش مشکلات اقتصادی خانوارها و کاهش حجم درآمد آنها در زمان کنونی و ماه‌های آینده این موضوع را به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های خانواده‌ها تبدیل خواهد کرد. در این شرایط بسیاری از خانواده‌هایی که به مشاغل خدماتی اشتغال داشته یا در بنگاه‌های بسیار کوچک، یا به‌صورت روزمزد مشغول به فعالیت بوده‌اند یا فاقد بیمه هستند بیشترین آسیب را متحمل خواهند شد. بنابراین دولت در راستای کاهش نگرانی‌های اقتصادی پرداخت تسهیلات را مصوب کرده است؛ با این حال به‌نظر نمی‌رسد اقدامات یادشده بتواند رفع‌کننده همه نگرانی‌های اقتصادی خانوارها باشد.»

اختلافات خانوادگی بالا می‌گیرد
به اعتقاد کارشناسان، با توجه به‌احتمال بروز آسیب‌های روانی مانند استرس، افسردگی، اضطراب و پرخاشگری در شرایط پیش روی کرونا، حفظ سلامت روان اعضای خانواده در شرایط موجود به‌شدت حائز اهمیت است. « درحال حاضر با توجه به اینکه یکی از راهبردهای اصلی مواجهه با این بیماری واگیردار، کاهش خروج از خانه بوده، طی هفته‌های گذشته به‌ویژه تعطیلات عید نوروز شاهد افزایش حضور فیزیکی اعضای خانواده هسته‌ای(قرنطینه خانگی) در کنار یکدیگر بوده‌ایم. این محدودیت با وجود ایجاد فرصت‌های جدید برای ارتقای روابط خرد اجتماعی درون نهاد خانواده با توجه به تغییرات متعدد فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی که منجر به کاهش تعاملات و گفت‌وگوهای درون خانوادگی شده است، دارای ملاحظاتی است که عدم‌مدیریت درست آن، خود می‌تواند آسیب‌ها و مسائل متعددی را در کوتاه‌مدت و به‌ویژه بلندمدت دامن زند. توجه به این نکته ضروری است که درحقیقت نهاد خانواده با شیوع اپیدمی کرونا و ضرورت قرنطینه خانگی و تعطیلی مدارس و مهدکودک‌ها عملا به نهاد کانونی حفظ و استمرار ثبات شخصیتی، امید و روحیه شهروندان تبدیل شده است که این تمرکز و محوریت فارغ از چالش نبوده و برای ادامه روند پیش رو نیازمند همراهی و حمایت بخش‌های دیگر جامعه برای مدیریت و فائق آمدن بر چالش‌هاست.»
به اعتقاد کارشناسان، محبوس‌بودن افراد در بلندمدت در محیط خانه، نداشتن تماس با دیگر افراد جامعه به‌ویژه خانواده گسترده، بیماری یا از دست دادن عزیزان، نگرانی و اضطراب ناشی از جان سالم به دربردن از خود بیماری و یا حتی تحمل بلندمدت اخبار پر استرس، نگرانی از ابتلای یکی از اعضای خانواده به بیماری و اضطراب‌های ناشی از مسائل اقتصادی و تعطیلی کسب وکارهای خرد و خدماتی، تعامل با کودکان محبوس در خانه و چگونگی آموزش شیوه صحیح مواجه با بیماری برای کودکان و کاهش اضطراب و رفتارهای وسواس گونه در آنها.... در شرایطی که تاکنون هیچ آموزش همگانی برای مقابله با وضعیت‌های بحرانی به خانواده‌ها داده نشده، می‌تواند منجر به مخاطراتی برای سلامت روان خانواده شود.

نگرانی از افزایش خشونت‌های خانگی
از سوی دیگر قرنطینه خانگی در دوران کرونا در جهان، آمار خشونت خانگی را افزایش داده است. آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل در پیامی ویدئویی نسبت به افزایش خشونت علیه زنان در جریان قرنطینه خانگی هشدار داده است. در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس هم به این موضوع پرداخته شده است:« در ایران آمار منسجم و قابل استنادی جهت تحلیل وضعیت خانواده‌ها در این زمینه در دست نیست. سازمان بهزیستی کل کشور اخیراً از افزایش ۳ برابری آمار تماس‌های زوجین طی دوران قرنطینه با صدای مشاور بهزیستی یعنی شماره ۱۴۸۰سخن گفته است؛ به‌نحوی که روزانه ۴هزار تماس با صدای مشاور بهزیستی گرفته شده است. برخی از این اختلافات بر سر مسائل رعایت اصول بهداشتی و هنگام بیرون رفتن یکی از اعضای خانواده است. اختلافات والدین بر سر تربیت کودک در خانه به واسطه قرنطینه نیز یکی دیگر از عوامل یادشده است.»