آزمایش اسپرم چطوری گرفته میشه؟

آزمایش اسپرم یکی از روش های تشخیص ناباروری مردان است. باروری مردان به علل و عوامل مختلفی بستگی دارد اما مهم ترین عامل باروری در مردان، وجود اسپرم است. بدون وجود اسپرم ، باروری در مردان وجود نخواهد داشت و به همین علت ، آزمایش اسپرم می تواند بارور بودن یا نابارور بودن مردان را تا حد خیلی زیادی تشخیص دهد.

باروری و ناباروری مردان
زمانی که زوجی تصمیم به بچه دار شدن می گیرند اما در این راه موفق نمی شوند و از آن جایی که یکی از طرفین این موضوع ، مردان هستند ، معمولا سعی می شود که باروری مردان مورد سنجس قرار بگیرد تا بارور بودن یا بارور نبودن مرد مشخص شود. باروری مرد نقش حیاتی در بارداری زن دارد و اگر مردی عقیم بوده و قدرت حامله کردن همسر خود را نداشته باشد نمی تواند صاحب بچه شود. ناباروری مرد می تواند مشکلات زیادی در زندگی مشترک آن ها ایجاد کند. ناباروری در مردان ممکن است یک مساله مادر زادی باشد یا اینکه ممکن است مشکلات ثانویه باعث ناباروری مردان شوند. در هر صورت ، استفاده از روش های تشخیص ناباروری مردان می تواند وجود یا عدم وجود باروری در مردان و میزان باروری آن ها را تا حد زیادی مشخص کند.

روش های تشخیص ناباروری در مردان
بررسی وضعیت ظاهری مردان از جمله تست وضعیت ظاهری بیضه ها تا حدودی می تواند مشخص کند که یک مرد ، عقیم بوده یا دارای قدرت باروری می باشد. هرچند که معاینه و بررسی ظاهری بیضه ها می تواند کمک زیادی در تشخیص باروری مردان داشته باشد اما این روش ، دقیق نیست و برای اطمینان از بارور یا نابارور بودن مرد ، استفاده از روش های دقیق تر ، یک نیاز محسوب می شود. در حال حاضر دقیق ترین روش برای بررسی باروری مردان ، تست اسپرم یا اسپرموگرام می باشد. معمولا آزمایش آنالیز اسپرم برای مردان تجویز می شود تا احتمال وجود ناباروری در مرد مشخص شود. آزمایش آنالیز مایع منی که در ایران اصطلاحا به آزمایش اسپرم معروف است روشی است که تا حد زیادی می تواند ناباروری مردان را تشخیص دهد.

آزمایش اسپرم چیست؟
آزمایش اسپرم یک تست مردانه است که طی آن و از طریق بررسی خصوصیات مایع منی و همچنین بررسی خصوصیات اسپرم ها ، میزان باروری مردان را تشخیص می دهند. اسپرم عنصر اصلی باروری مردان محسوب می شود و از طرف دیگر ، چون مایع منی به عنوان نگهدارنده و حامل اسپرم ها محسوب می گردد ، مایع منی نیز در باروری مردان می تواند نقش داشته باشد. البته نقش اسپرم در باروری مردان یک نقش اصلی و اساسی است اما نقش مایع منی در باروری آقایان یک نقش ثانویه است. بارداری از طریق لقاح اسپرم با تخمک شکل می گیرد و مایع منی نقش مستقیمی در این کار ندارد. اما از آن جایی که اسپرم ها در داخل مایع منی به صورت شناور قرار داشته و حرکت می کنند ، وجود هر گونه مشکل در مایع منی می تواند حرکت اسپرم ها را در رسیدن به تخمک و بارور کردن آن دچار مشکل بکند. از این رو ، در تست اسپرموگرام ، علاوه بر مشخصات اسپرم مثل تعداد اسپرم ، تحرک اسپرم و شکل (مورفولوژی) اسپرم ، برخی مشخصات مربوط به مایع منی از جمله رنگ ، بو ، حجم ، وضعیت تبدیل شدن آن به مایع ، پی اچ (pH) و میزان چسبندگی آن مورد بررسی قرار می گیرد. از طریق تفسیر آزمایش اسپرم و بررسی مشخصات مربوط به اسپرم ها و مایع منی ، می توان مشکل ناباروری در مرد را تا حد زیادی تشخیص داد.
اصلی ترین آزمایش اسپرم در آزمایشگاه یا کلینیک های مجهز انجام می شود. اما یک نوع تست اسپرم هم وجود دارد که در خانه قابل انجام است. این نوع تست در بخش های بعدی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. آزمایش اسپرم یک تست حساس است که عوامل زیادی در صحت و سقم آن دخالت دارند و اختلال در هریک از این عوامل می تواند نتیجه این تست را دچار اشتباه بکند. به دلیل حساسیت این تست و برای اطمینان از صحت و سقم نتیجه آن ، معمولا ممکن است آزمایش آنالیز منی را در دو نوبت مجزا یا حتی ترجیحا در سه نوبت مجزا و به فاصله های زمانی از یک هفته تا سه ماه انجام دهند تا نتیجه به دست آمده تا حد زیادی قابل قبول ، دقیق و مطمئن باشد.

تست اسپرم در خانه
همانطور که در قسمت قبل اشاره شد ، یک نوع تست اسپرم وجود دارد که در خانه انجام می شود. البته منظور از آزمایش اسپرم در خانه ، استفاده از کیت های مخصوصی همانند بی بی چک است که به جای تست بارداری ، باروری مرد مورد تست قرار می گیرد. به این کیت ها ، اسپرم چک هم گفته می شود. یک کیت تست اسپرم خانگی میزان نرمال بودن یا پایین بودن تعداد اسپرم ها را مشخص کرده و از این طریق می تواند ناباروری یا باروری را در مردان تشخیص دهد. تصویر زیر یک کیت تست اسپرم در خانه برای تشخیص باروری مرد را نشان می دهد.
برای انجام تست اسپرم توسط این کیت ها می توانید به راهنمای آن ها مراجعه کنید. البته کیت های تست خانگی اسپرم فقط برای تشخیص باروری مرد نیست بلکه نوعی از این تست ها هم وجود دارند که برای تست اسپرم بعد از عمل وازکتومی مورد استفاده قرار می گیرند.
البته یک نوع آزمایش اسپرم در خانه به روش بسیار ساده وجود دارد که در مطلب آزمایش اسپرم با آب در منزل به آن پرداخته شده است و می توانید آن را مطالعه نمایید.

تست اسپرم چگونه انجام می شود؟
برای افرادی که علاقمند هستند شاید این پرسش مطرح شود که تست اسپرم چگونه انجام می شود. در پاسخ به این پرسش باید گفت که تست آنالیز اسپرم در حالت کلی شامل دو مرحله اساسی و اصلی می باشد:
جمع آوری نمونه مایع منی
آنالیز مایع منی در آزمایشگاه (یا تست اسپرم در خانه با کیت مخصوص)
در مورد جمع آوری نمونه مایع منی در بخش های بعدی توضیح لازم داده شده است که می توانید اطلاعات لازم در مورد نحوه جمع آوری مایع منی و انتقال آن به آزمایشگاه را در آن جا بیابید. نقش مرد در تست اسپرم ، همان جمع آوری نمونه مایع منی و تحویل آن در اسرع وقت به مرکز آزمایش است. در مورد پروسه آنالیز مایع منی برای تشخیص باروری ، یک مرد نقشی ندارد و فقط بایستی منتظر بماند تا جواب آزمایش حاضر شود. جواب آزمایش اسپرم پس از آماده شدن در اختیار مرد قرار می گیرد و در این زمان می توان این آزمایش را تفسیر کرد.
در مورد تست خانگی اسپرم هم پس از جمع آوری مایع منی و قرار دادن مقداری از آن در کیت تشخیص باروری ، نتیجه را می توانیم از روی کیت تست اسپرم بخوانیم.

نحوه جمع آوری نمونه اسپرم (مایع منی)
شاید بیراه نباشد که بگوییم یکی از مهم ترین و حساس ترین بخش های مربوط به آنالیز اسپرم ، جمع آوری نمونه مایع منی می باشد. بدون نمونه خوب از مایع منی نبایستی انتظار نتیجه قابل قبول از تست اسپرم داشته باشید. عوامل خارجی و محیطی می توانند بر کیفیت اسپرم ها و در نتیجه بر جواب آزمایش اسپرم تاثیر بگذارند. پس لازم است تا دقت لازم در جمع آوری نمونه از مایع منی به کار گرفته شود. حال ببینیم چگونه می توانیم نمونه مایع منی را برای آزمایش ، تهیه کنیم.
نمونه گیری مایع منی می تواند یا در خانه و یا در آزمایشگاه (کلینیک) انجام شود. البته ظاهرا برخی آزمایشگاه ها یک اتاق مجزا در مجاورت ساختمان اصلی آزمایشگاه دارند تا مردان بتوانند در آن اتاق ، نمونه منی را جمع کنند. جمع آوری مایع منی در کلینیک یا آزمایشگاه ، عمدتا از طریق استمناء انجام می شود. برای این کار یک ظرف مخصوص و استریل شده در اختیار مرد قرار داده می شود تا با عمل استمناء ، منی از آلت خود خارج کرده و در ظرف نگهدارنده منی که از طرف آزمایشگاه در اختیار او قرار داده شده است بریزد. پس از آن هم که با تحویل ظرف محتوی مایع منی به مسئول مربوطه ، عملیات آنالیز مایع منی آغاز می شود.
اما روش جمع آوری مایع منی در خانه می تواند به طرق مختلف انجام شود. یکی از همان روش کلینیکی و از طریق استمناء و جمع آوری آن در ظرف. البته در این زمینه هم بهتر است که از ظرفی که کلینیک در اختیار مرد می گذارد استفاده شود تا عوامل مخرب محیطی تاثیر منفی بر نمونه نگذارند. روش دیگر جمع آوری نمونه مایع منی در خانه از طریق انجام عمل نزدیکی می باشد. در این روش هم با دو حالت در جمع آوری مواجه هستیم ؛ استفاده از ظرف مخصوص برای جمع آوری مایع منی یا استفاده از کاندوم مخصوص جهت جمع آوری مایع منی.
استفاده از ظرف مخصوص جهت نمونه گیری با انجام عمل نزدیکی کردن ، استفاده از روش نزدیکی منقطع می باشد. در این روش و پس از انجام عمل نزدیکی و قبل از انزال ، مرد آلت خود را خارج کرده و منی خود را در ظرف مخصوص نمونه گیری که توسط آزمایشگاه در اختیار او گذاشته می شود می ریزد. در این روش به دلیل تماس آلت مرد با کانال واژن و احتمال تاثیر عفونت و پی اچ (pH) کانال واژن در آلت منی و انتقال احتمالی آن به مایع منی ، احتمال بروز خطا در نتیجه آزمایش اسپرم وجود دارد.
روش دیگر جمع آوری مایع منی در خانه از طریق عمل مقاربت ، استفاده از کاندوم مخصوص جمع آوری نمونه مایع منی است. در این روش ، عمل مجامعت با استفاده از کاندوم صورت می گیرد و انزال به داخل کاندوم انجام می شود. باید توجه داشت که کاندوم های معمولی که در بازار وجود دارند به دلیل آغشته بودن به مواد اسپرم کش برای این کار مناسب نیستند و جمع آوری نمونه بایستی در یک کاندوم مخصوص این کار که معمولا از طرف کلینیک یا مرکز ناباروری در اختیار مرد قرار داده می شود انجام شود.
پس از جمع آوری نمونه مایع منی در خانه ، این نمونه بایستی در اسرع وقت و تا نیم ساعت بعد از انزال ، به آزمایشگاه یا مرکز ناباروری مورد نظر انتقال داده شده و به مسئول مربوطه تحویل داده شود. سعی کنید زمان انزال را یادداشت کرده و هنگام تحویل نمونه به اطلاع مسئول مربوطه برسانید. در حالت کلی توجه داشته باشید که آزمایش مایع منی تا حداکثر یک ساعت پس از انزال ، معتبر بوده و پس از آن تقریبا ارزشی ندارد و نتیجه آن نمی تواند قابل استناد باشد.
در پایان توجه داشته باشید که عمل استمناء یا خودارضایی از نظر شرعی ، حرام است و بهتر است که از روش نزدیکی کردن برای جمع آوری نمونه اسپرم استفاده گردد. اما اگر به هر دلیل مجبور به انجام عمل استمناء بودید برای جلوگیری از شبهه شرعی آن ، با یک عالم دینی مشورت نمایید. در هر حال سعی کنیم مرتکب معصیت خدا نشویم.

بهترین زمان برای نمونه گیری اسپرم
بهترین زمان نمونه گیری اسپرم کدام است؟ اگر شما نیز برای آزمایش اسپرم اقدام می کنید این سؤال برای شما هم می تواند مطرح باشد. یکی از نکات بسیار هم در مورد آزمایش اسپرم ، زمان نمونه گیری اسپرم می باشد. البته منظور از زمان نمونه گیری اسپرم ، در نظر گرفتن فاصله زمانی بین نمونه گیری مایع منی از زمان آخرین انزال و خروج منی از مرد می باشد. رعایت فاصله زمانی بین آخرین انزال مرد یا خروج مایع منی از آلت مرد به هر دلیل تا زمان نمونه گیری اسپرم بسیار اهمیت دارد. این زمان اگر خیلی زیاد باشد به دلیل افت کیفیت اسپرم ها نمی تواند نتیجه درستی در بر داشته باشد و اگر این زمان خیلی کم باشد به دلیل حجم پایین اسپرم ها بازهم نتیجه آنالیز اسپرم نمی تواند دقیق باشد. پس نمونه گیری اسپرم بایستی در زمان مناسب انجام شود. این زمان که معمولا توسط دکتر شما یا از طرف مرکز آزمایش یا مرکز ناباروری هم می تواند به شما اعلام شود ، در حدود ۲ تا ۳ روز می باشد. یعنی بهترین زمان برای نمونه گیری اسپرم ، ۲ تا ۳ روز پس از آخرین زمان انزال یا خروج مایع منی از آلت مرد به هر علت مثلا احتلام می باشد.

نمونه گیری اسپرم برای آی وی اف
یک مورد نمونه گیری اسپرم هم برای لقاح مصنوعی یا همان لقاح آزمایشگاهی (IVF) می باشد. از آن جایی که در عمل آی وی اف ، اسپرم مرد با تخمک زن در محیط کشت در آزمایشگاه جنین شناسی با یکدیگر تماس داده می شوند (در مجاورت یکدیگر قرار داده می شوند) تا اسپرم ، خودش وارد تخمک شده و آن را بارور کند ، اخذ تخمک از زن و اسپرم از مرد ، لازم است. نمونه گیری از اسپرم مرد برای لقاح آزمایشگاهی در همان روز عمل انجام می شود. اخذ تخمک از زن هم در همان روز و تحت یک عمل بیهوشی کوتاه و موقت انجام می شود. همانطور که ذکر شد ، عمل لقاح اسپرم با تخمک به صورت مصنوعی در محیط کشت آزمایشگاه انجام می شود.

نتیجه آزمایش اسپرم چقدر قابل قبول است؟
سؤال مهمی که وجود دارد این است که نتیجه آزمایش اسپرم چقدر دقیق است؟ آیا نتایج حاصل از آنالیز اسپرم قابل اعتماد است؟ از آن جایی که تست اسپرم یک پروسه حساس بوده و عوامل مختلفی می توانند در نتیجه آن تاثیر بگذارند ، از این رو با قاطعیت نمی توان گفت که نتیجه این آزمایش چقدر دقیق است. اما یک حقیقت وجود دارد و آن این است که هر چقدر تلاش شود که نمونه گیری اسپرم و انجام تست منی با لحاظ شرایط مناسب انجام شود به همان اندازه نتیجه آزمایش از دقت بالایی برخوردار بوده و قابل اعتمادتر خواهد بود. اگر پزشکان به دقت آزمایش اسپرم اطمینان کافی داشتند ، فقط یک آزمایش کافی بود. اما معمولا پیشنهاد می شود که آزمایش اسپرم علاوه بر مرحله اولیه ، در یک نوبت یا ترجیحا در دو نوبت مجزای دیگر نیز تکرار شود تا با مقایسه نتایج بتوان قضاوت صحیحی در مورد باروری مردان یا میزان موفقیت عمل وازکتومی داشت. شاید بشود گفت که نتیجه آزمایش اسپرم فقط در یک مورد کاملا دقیق است و آن زمانی است که اصلا اسپرمی در مایع منی وجود ندارد. به غیر از حالت اسپرم صفر در جواب آزمایش اسپرم ، حالت های دیگر تقریبا نسبی هستند و یک حالت مطلق دقیق وجود ندارد. در هر صورت ، آزمایش اسپرم مردان در حال حاضر بهترین روشی است که می توان طی آن احتمال ناباروری مردان را تشخیص داد.

نکات مهم در رابطه با آزمایش اسپرم
در اینجا به چند نکته مهم در ارتباط با آزمایش آنالیز اسپرم و مایع منی اشاره می کنیم که رعایت آن ها تا حد زیادی می تواند در دقت نتیجه آزمایش مؤثر باشد. این نکات مهم عبارتند از:
اول از همه به خدا توکل کنید و از او یاری بطلبید تا انشاء الله آزمایش شما با موفقیت توأم باشد.
اگر داروهای خاصی مصرف می کنید حتما پزشک خود را در جریان بگذارید زیرا مصرف برخی از داروها ممکن است در نتیجه تست اسپرم ، اختلال ایجاد کند.
می توانید در وهله اول از تست خانگی اسپرم استفاده کنید و در صورت مشاهده مشخصات ناباروری ، برای آزمایش دقیق تر از روش آزمایشگاهی استفاده کنید.
به دستورالعمل هایی که به شما چه از طرف پزشک و چه از طرف مرکز آزمایش داده می شود به دقت توجه کنید.
در جمع آوری نمونه اسپرم (نمونه مایع منی) و انتقال به موقع آن به آزمایشگاه ، دقت بیشتری به خرج دهید.
از ظرف های مخصوص جمع آوری اسپرم که از طرف آزمایشگاه در اختیار شما قرار داده می شود برای نمونه گیری اسپرم استفاده کنید.
همه مایع منی حاصل از انزال بایستی در داخل ظرف مخصوص ریخته شود.
در صورت ریختن مایع منی به زمین یا خارج از ظرف ، سعی نکنید آن را مجددا به داخل ظرف برگردانید و مسئولین آزمایشگاه را در جریان این امر قرار دهید.
سعی نکنید داخل ظرف مخصوص جمع آوری اسپرم را لمس کنید.
قبل از گرفتن نمونه مایع منی ، دست ها و آلت تناسلی خود را بشویید.
در زمان مناسب برای جمع آوری نمونه اسپرم ها اقدام کنید و اگر نیاز بود در این زمینه با پزشک خود مشورت نمایید.
از آنجایی که استنمناء از نظر شرعی حرام است سعی کنید تا جایی که برایتان مقدور است از روش های دیگر جهت جمع آوری نمونه اسپرم (جمع آوری نمونه مایع منی) استفاده کنید.
برای گرفتن نتیجه بهتر ، سعی کنید همکاری لازم را با پزشک خود و با مسئولین آزمایشگاه داشته باشید.
امید است با رعایت نکات بالا بتوانید نتیجه درست و قابل قبولی از آزمایش آنالیز اسپرم های خود بگیرید. اگر پس از رؤیت جواب آزمایش تست اسپرم های خود متوجه ضعف اسپرم شدید می توانید به تقویت اسپرم و درمان کمبود اسپرم اقدام کنید.