رشد قد کودک، تغذیه یا ژنتیک؟

شهرزاد: پیروی از اصول تغذیه ای صحیح بر روند رشد و نمو و سلامت قدی کودک تاثیر مستقیم دارد، یعنی میتواند موجب بلند قد تر شدن کودک و رسیدن به پتانسیل قدی ناشی از ژنتیک شود. بالطبع اگر کودک برنامه غذایی بی کیفیتی داشته باشد، به طول قدی لازم نمی رسد و از استانداردهای رشدی خود عقب می ماند.

والدین باید توجه داشته باشند که اگرچه تغذیه سالم در بیان خصوصیات ژنتیک فرزندشان اثر دارد اما قد صفتی است که توسط ژن های به ارث رسیده از والدین و حتی تاثیر ویژگیهای ژنتیک یک نسل قبل تر (یعنی پدر و مادربزرگ ها) بیان میشود. اگر مادر و پدر و خانواده های آنها قدی کوتاه یا متوسط داشته باشند، نباید از عامل تغذیه معجزه بخواهند. برخی والدین تصور میکنند اگر به میزان کافی مواد پروتئینی و کلسیم دار به فرزندشان بدهند، قد فرزندشان ۲۰ - ۳۰ سانتی متر از خود آنها بلند تر می شود.

از چه زمان باید مراقب تغذیه کودک بود؟

از دوران جنینی باید مراقب تغذیه نوزاد بود. خانم باردار باید بداند شیو ه تغذیه ای او از همان ابتدای دوران بارداری بر سلامت فرزندش اثر دارد. اگر خانمی در دوران باردرای از لحاظ برخی ریز مغذیها دچار سو تغذیه باشد، ممکن است ناخواسته بر طول قد فرزندش اثر منفی بگذارد. یعنی این مسئله بر حداکثر پتانسیل رشد کودک بعد از تولد موثر است.

صفر تا 2 سالگی هم محدوده سنی بسیار مهمی برای رشد کودک محسوب میشود زیرا بنا به منحنیهای استاندارد رشد در بخشهایی از این محدوده شاهد افزایش سرعت رشد هستیم. در محدوده 4 تا ۶ سالگی هم در برهه های زمانی خاصی سرعت رشد در کودکان افزایش مییابد. بنابراین اگر کودک در این سه دوره بحرانی دچار سو تغذیه شود، رشد قدی او به شدت تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.

قد مثل وزن بر نمیگردد

کودکان در مواجهه با بیماری، مقداری وزن از دست میدهند که بعد از دوره نقاهت با پیروی از الگوی تغذیه ای سالم و صحیح میتوانند این وزن از دست رفته را جبران کنند اما اگر به دنبال سوء تغذیه در هر یک از دوره های بحرانی رشد، میزان رشد کودک از حد لازم کمتر شود، این فرصت از دست رفته رشدی، دیگر به هیچ عنوان در دوره های بعدی زندگی قابل جبران و بازگشت نیست و برای همیشه از دست رفته است.

برای رسیدن به حداکثر پتانسیل رشد به تمام مادران توصیه میشود در دوره های آموزشی مراکز بهداشت که برای شیوه تغذیه سالم کودکان در نظر گرفته شده، شرکت کنند تا مبادا خسارت جبران ناپذیری به رشد و نمو فرزندشان وارد شود. اگر والدین شرایط لازم برای مراجعه به مشاوران تغذیه را دارند بهتر است چند وقت یکبار توصیه های تغذیه ای لازم را برای فرزندشان دریافت کنند.

افزایش قد با مکمل

شرکت های تولید کننده، تبلیغاتی، فروشندگان، بازاریابها و برخی متخصصان که در زمینه تجارت فعال تر از شاخه طب هستند، نباید از دانش ناقص مردم سو استفاده کنند و با چند جمله به ظاهر صحیح و منطقی خانواده ها را مجبور به پیروی از اهداف تجاری خود کنند. انواع مکمل های غذایی که برای کودکان جذاب هم هستند در بازار وجود دارند که برخی والدین حاضرند بودجه قابل توجهی را به آنها اختصاص دهند. برای تهیه این مکملها به نسخه پزشک نیازی نیست اما بهتر است خانواده ها بدانند تهیه این مواد برای تمام کودکان لازم نیست.

یعنی در بسیاری از موارد کودک می تواند ویتامینها و مواد معدنی مورد نیازش را از طریق خوراکیهای سالم و طبیعی دریافت کند، بدون این که کوچک ترین نیازی به مکمل شیمیایی داشته باشد. مکملها حاوی مقادیر مشخصی از مواد معدنی و ویتامین ها هستند که بدن در هر دوره سنی مشخص به مقدار معینی از این مواد نیاز دارد و اگر همین مواد مورد نیاز را بیش از حد نیاز خود دریافت کند ممکن است به جای اثر مورد انتظار اثرات معکوس و خطرناکی را متحمل شود.

بنابراین وسواس افزایش قد فرزندتان را کنار بگذارید و به طور بیرویه دارو و مکمل های مختلف را به او نخورانید. گاهی کودک میزان رشدی مطابق استانداردهای محدوده سنی خود ندارد. در این زمان متخصص غدد تشخیص میدهد برخی مواد مغذی به صورت مکمل به مقدار مشخص و در دوره معین به رژیم غذایی کودک افزوده شوند.

رژیم غذایی کودک باید چگونه باشد؟

در بیان نیازهای اساسی تغذیه کودکان علاوه بر تغذیه تکمیلی، تغذیه با شیر مادر تا ۲ سالگی باید ادامه داشته باشد و از ۲ سالگی به بعد کودک باید روزانه هر یک از گروه های غذایی اصلی را با مقادیر مشخص مصرف کند.

حداقل ۲ واحد از گروه شیر و لبنیات

2 تا 5/ 2 واحد از گروه گوشت ها و پروتئین ها )هر واحد گوشت معادل ۳۰ گرم گوشت پخته، یک عدد تخم مرغ، ۸۰ تا ۱۰۰ گرم حبوبات پخته یا ۳۰ گرم پنیراست)

2 تا 5/ 2 واحد سبزی و صیفی ها

تا 5/ 2 واحد میوه

4 تا 5 واحد از گروه غالت (نان، برنج، ماکارونی یا سیب زمینی)

در این محدوده سنی روغن و چربی ها در گروه مستقلی قرار نمی گیرند اما توصیه می شود والدین مراقب باشند فرزندشان به خوردن غذاهای چرب عادت نکند.

به جای استفاده از روغنهای جامد و هیدروژنه بهتر است از روغن های مایع استفاده شود. روغن مایع را (روغن گیاهی از قبیل روغن سویا یا آفتابگردان و نه کره آب شده!) را بعد از این که برنج پخته و طبخ شد، تنها به میزان یک قاشق غذاخوری روی برنج بریزید، زیرا حرارت دیدن روغن بسیاری از مواد شیمیایی مفید آن مثل اسیدهای چرب ضروری را از بین می برد و روغن را تبدیل به ماده ای بی ارزش یا حتی خطرناک می کند.

در مورد میوه و سبزی ها توصیه میشود تنوع و نحوه سرو کردن این گروه را رعایت کنید تا کودکان به خوردن مواد غذایی این گرو ه بسیار مهم عادت و علاقه داشته باشند و به جای آنها به مصرف خوراکی های نشاسته ای، چرب یا شیرین و بی ارزش روی نیاورند.

مصرف شیرینی، شکلات، چیپس، پفک، فست فود و نوشابه های گازدار را برای فرزندتان محدود کنید و خوراکی های شیرین سالم از قبیل میوه های شیرین را هم در فواصل زمانی نزدیک به وعده اصلی به فرزندتان ندهید. در عوض آنها را با مقادیر مشخص و محدود به عنوان دسر بعد از وعده غذایی اصلی به فرزندتان بدهید. اگر کودک چنین خوراکیهایی را قبل از غذای اصلی مصرف کند، سیر می شود و دیگر نمی تواند غذای اصلی را که برایش در نظر گرفته اید، بخورد و تناوب زمانی گرسنگی، اشتها و برنامه غذایی اش بر هم می ریزد.

قد، صفتی که از چند عامل دستور میگیرد

قد کلی هر انسانی به چند عامل مهم بستگی دارد که

ژنتیک و جنس مهمترین آنها هستند اما عواملی مانند

تغذیه، میزان ورزش و تمرینات بدنی و وضعیت جسمانی

هم بر طول قد کودک موثرند.

ژنتیک

ماده ژنتیک هر فردی از پدر و مادرش به او میرسد اما اینکه فرزند هر کدام از صفات را به چه میزان از کدام والد به ارث ببرد محاسبات و احتمالات پیچیده ژنتیک است که در این صفحات نمیگنجد. باید بدانیم اینکه ژنها بخواهند به چه نحوی بیان شوند از مدتها قبل از تولد تعیین شده و به طور کلی بیشتر بچه های سالم در نهایت قدی در محدوده قدی والدین خودشان خواهند داشت.

جنس

در اکثر موارد بعد از اتمام دوره های رشدی جنس مونث کوتاهتر از جنس مذکر است اما در دوران قبل از بلوغ ممکن است دخترها نسبت به پسرهای هم سنشان رشد سریعتری داشته باشند. البته در جامعه شاهدیم برخی خانمها قد بسیار بلندتری از آقایان دارند.

میزان فعالیت بدنی

کودکان سالم به طور طبیعی برای فعالیتهای بدنی انرژی کافی دارند. تمرین بدنی روزانه کمک میکند کودک انرژی خود را مصرف کند، عضلات قویتری و وزن متعادلی داشته باشد و همچنین استخوانها و مفاصل او به نحو موثری به فعالیت و رشد خود ادامه دهند. نداشتن تحرک کافی هم ممکن است بر رشد کودک اثر منفی داشته باشد.

وضعیت جسمانی

برخی بیماریهای نادر میتوانند بر پتانسیل رشدی کودک اثر منفی بگذارند، مثلا سندرم ترنر که یک بیماری ژنتیک است.

تغذیه

تغذیه مناسب و صحیح، کودک را از قدی که ژنتیک برای او تعیین کرده بلندتر نمیکند اما تغذیه غلط و غیر اصولی او را از رسیدن به قدی که میتواند داشته باشد، باز میدارد.