افت تحصیلی کودکان، علل و راه‌حل

هفته نامه سلامت: چندی پیش مسئولان مقطع ابتدایی وزارت آموزش و پرورش اعلام کردند بیشترین افت تحصیلی در این دوران مربوط به پایه اول ابتدایی است! علت این امر ناآشنایی دانش‌آموزان با فضای مدرسه و کلاس درس عنوان شده و تاکید شده است کودکانی که پیش از کلاس اول، دوره پیش‌دبستانی را گذرانده‌اند، افت تحصیلی کمتری دارند. دکتر میترا حکیم شوشتری اما نظر دیگری در این زمینه دارد. برای آشنایی بیشتر با مفهوم افت تحصیلی در دانش‌آموزان و علل و راه‌حل آن با او که فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران است، گفتگو کرده‌ایم.

خانم دکتر! افت تحصیلی یک دانش‌آموز را در مقایسه با خودش باید سنجید یا در مقایسه با سایر همکلاسی‌هایش؟

قطعا هر دانش‌آموزی باید با خودش سنجیده شود نه با سایر دانش‌آموزان. به‌عنوان نمونه اگر دانش‌آموزی معدل 18 داشته و حالا معدل او 16 شده است، این را افت تحصیلی می‌نامیم. چون هر چه سن کودک بیشتر می‌شود، قاعدتا باید توانایی بیشتری کسب ‌کند و مهارت‌های درس خواندنش بیشتر شود. به همین دلیل با وجود پیچیده‌تر شدن درس‌ها دانش‌آموز نباید نمرات کمتری کسب کند.

چه علت‌هایی برای افت تحصیلی وجود دارند؟

این امر به علل و عوامل مختلفی بستگی دارد. اما در مجموع ضریب هوشی کودک، میزان یادگیری او را تعیین می‌کند. عوامل مهم دیگری مانند محیط خانوادگی، نظارت در مدرسه، توانایی معلم، تعداد دانش‌آموزان کلاس و علل روانی هم می‌توانند سبب بروز افت تحصیلی در دانش‌آموز شوند. به عنوان نمونه زیاد بودن تعداد دانش‌آموزان در کلاس سبب می‌شود معلم نتواند به همه دانش‌آموزان توجه کافی نشان دهد. در نتیجه دانش‌آموز نمی‌تواند توانایی خود را نشان دهد و همین امر منجر به افت تحصیلی او می‌شود.

علل روانی موثر در افت تحصیلی شامل چه مواردی است؟

علل روانی از مهمترین علت‌های بروز افت تحصیلی در دانش‌آموزان است. به‌عنوان نمونه اضطراب سبب می‌شود دانش‌آموز درس را خوب فرا بگیرد، اما به علت اضطراب تمرکز کمی داشته باشد و در نتیجه بازدهی‌اش کم شود. گاهی هم اختلال در یادگیری به ویژه اختلال در خواندن و نوشتن باعث می‌شود که کودک دچار افت تحصیلی شود. اگر به چنین کودکی زود رسیدگی نشود، احتمال دارد باعث ایجاد ترس از مدرسه و مشکلات بعدی شود.

آیا مشکلات خانوادگی هم می‌تواند سبب بروز افت تحصیلی شود؟

بله! آشفتگی در خانه ، بروز تضادها و درگیری در خانواده سبب می‌شود که کودک آرامش ذهنی نداشته باشد و افت تحصیلی رخ دهد. گاهی هم افسردگی (به‌ویژه در نوجوانان) اتفاق می‌افتد که باید هرچه سریع‌تر به آن رسیدگی شود و درغیر این صورت به افت تحصیلی شدید در دانش‌آموز می‌انجامد.

این‌که اخیرا از سوی برخی مقام‌های رسمی آموزش و پروش اعلام شده افت تحصیلی در کلاس اول ابتدایی بیشتر است به‌نظر شما صحیح است؟

نه چندان! در این مقطع، افت تحصیلی چندان مشخص نمی‌شود چون افت تحصیلی یک دانش‌آموز را باید در مقایسه با مقاطع پیشین سنجید. البته احتمال دارد که این افت را در مقایسه با مقطع پیش‌دبستانی اعلام کرده باشند. اما معمولا کودکانی که پیش‌دبستانی می‌روند در کلاس اول هم خوب هستند و در این سطح نمی‌توان تصور کرد که افت تحصیلی زیادی وجود داشته باشد. اما در پایه چهارم دبستان بسیاری از دانش‌آموزان به ویژه در درس ریاضی دچار افت تحصیلی می‌شوند. حجم آموخته‌های ریاضی در این پایه زیاد است و البته مشکل گاهی به روش تدریس بعضی معلم‌ها برمی‌گردد.

عده‌ای از معلمان هنوز از روش‌های جدید در تدریس درس ریاضی استفاده نمی‌کنند و همین امر سبب می‌شود آموختن این درس برای دانش‌آموزان به‌ویژه در پایه چهارم دشوار باشد.

به جز ابتدایی افت تحصیلی در چه مقطعی بیشتر دیده می‌شود؟

در مجموع افت تحصیلی با تغییر مقطع بیشتر دیده می‌شود. چه تغییر مقطع از دوره ابتدایی به راهنمایی و چه از مقطع راهنمایی به دبیرستان. البته طرح جدیدی که در دبستان‌ها اجرا می‌شود این است که در کلاس‌های چهارم و پنجم، 3 یا 4 معلم در کلاس تدریس می‌کنند. از این طرح به‌عنوان طرح «شناور شدن معلم» نام برده می‌شود که سبب می‌شود دانش‌آموزان برای مقطع بالاتر (که تعداد معلم‌ها زیاد می‌شود) آماده شوند. به این ترتیب دانش‌آموزان یاد می‌گیرند خود را با خلق‌وخوها و روش‌های تدریس مختلف تطبیق دهند و تا حدی افت تحصیلی آن‌ها در مقطع راهنمایی کم شود.

آیا خانواده‌ها می‌توانند با نظارت بر فرزندان خود این افت را کاهش دهند؟

دانش‌آموزان از حدود پایه دوم و سوم دبستان به تدریج خودکفا می‌شوند و نیاز چندانی ندارند که والدین مدام و از نزدیک روی تکالیف آن‌ها نظارت کنند. اما در بعضی کودکان به‌ویژه کودکان بیش‌فعال، لازم است که حتی تا سنین و مقاطع بالاتر هم والدین از راه دور روی انجام تکالیف دانش‌آموز نظارت داشته باشند. اگر والدین گمان می‌کنند که این کودکان بزرگ شده‌اند و دیگر نیازی به نظارت ندارند، در اشتباه هستند.

گاهی دیده می‌شود که برخی دانش‌آموزان در مقطع دبیرستان یا حتی در دانشگاه تحصیل را رها می‌کنند، چرا؟

این امر معمولا به علت نگرشی است که پدر و مادر ایجاد کرده‌اند (البته به‌صورت غیرمستقیم.) گفتگوهای ضمنی پدر و مادر (مثلا بحث این‌که فلانی با 2 کلاس سواد سوار چه ماشینی شده است!) سبب می‌شود به تدریج فرزندشان خط‌مشی فکری آن‌ها را بگیرد و به جای تحصیل به دنبال پول و درآمد باشد. این اتفاق به‌ویژه در پسران بیشتر از دختران رخ می‌دهد.