سوالات رایج در مورد شیردهی، پاسخ پزشکان

شهرزاد: شیردهی تجربه‌ای جدید برای تمام زنانی است که بچه‌​دار می‌شوند. از‌‌ همان اولین روز تا پایان شیردهی معمولا سوالات زیادی در ذهن مادر شیرده به وجود می‌آید مثل این‌که آیا شیرم برای نوزادم کافی است یا این‌که چه کنم شیرم بیشتر شود. در اکثر بیمارستان‌​های دوستدار مادر و کودک ماما‌ها بعد از زایمان و حتی بعد از آن طی تماس‌​های تلفنی که خود با شما دارند به تمام سوالاتی که برای مادر پیش می‌‌آید پاسخ می‌دهند، اما اگر این طور نبوده و در یکی از این بیمارستان‌ها زایمان نکرده‌اید به طور حتم سوالاتی ذهن​تان را مشغول کرده که پاسخی درست برای آن‌ها نمی‌یابید. دکتر محمود راوری، متخصص اطفال، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اراک به برخی از سوالاتی که شما در این باره دارید پاسخ داده است.

هر بار شیرم را می‌دوشم بسیار رقیق است. اطرافیانم می‌گویند شیرم قوت ندارد و پر چرب نیست و بهتر است به فرزندم شیر خشک بدهم. این کار را بکنم؟

خیر به هیچ عنوان چنین توصیه‌ای نمی‌کنم. در هر وعده‌ای که مادر شیردهی را آغاز می‌کند بخشی از شیر که بیرون می‌آید ابتدا رقیق و حاوی پروتئین بالاست. قسمت انتهایی شیر چربی بالاتری دارد و سفید‌تر و غلیظ‌تر است. قسمت اول و رقیق شیر چون در پستان ذخیره شده به نسبت بیشتر از قسمت نهایی شیر است. هر دو قسمت شیر برای نوزاد لازم و ضروری است و در حالی که قسمت رقیق عطش او را برطرف می‌کند، قسمت غلیظ او را کاملا سیر خواهد کرد.

شیر هر مادری بهترین و کامل‌ترین غذا برای نوزادش است و نیازی به تغذیه شیرخوار با شیر خشک نیست. می‌توانید بعد از این‌که شیرتان را کمی دوشیدید اجازه بدهید شیرخوار سینه را بمکد و در ‌‌نهایت دوباره آن را بدوشید. بعد از ۴-۳ دقیقه اولیه جریان شیر پرچرب آغاز می‌شود. در اتمام هر وعده شیردهی هنوز ۲۵ سی‌سی شیر در پستان هست و امکان دوشیدن شیر وجود دارد.

بعد از گذشت چند دقیقه از شیردهی احساس می‌کنم سینه‌ام خالی شده. لازم است پستان را از دهان کودکم بکشم و سینه دیگر را به او بدهم؟

خیر. نوزاد خود سر موقع پستان را‌‌ رها می‌کند. سینه هرگز از شیر کاملا خالی نمی‌شود. وقتی شیرخوار مکیدن موثر دارد، گرچه شیر ذخیره شده در داخل پستان کاملا خالی می‌شود، اما این موضوع محرکی برای ترشح مجدد شیر در پستان است. اگر شیرخوار درست مک بزند و با فک کاملا قسمت سیاهی سینه را در دهان داشته باشد و درست شیر را بدوشد در یک وعده شیردهی پستان چند مرتبه تخلیه شده و تحریک ترشح شیر انجام می‌شود. جریان شیر تا پایان وعده شیردهی که معمولا ۱۰ تا ۲۰ دقیقه طول می‌کشد کم نشده و حتی بیشتر می‌شود.

هر وعده شیردهی چقدر باید طول بکشد؟ نوزاد من ۴۰ دقیقه سینه می‌مکد اما در ‌‌نهایت سیر نمی‌شود؟

معمولا ۱۰ تا ۲۰ دقیقه مکیدن موثر معده شیرخوار را پر می‌کند. البته در هر سنی این موضوع متفاوت است. شیرخوارانی که نیم ساعت تا ۴۰ دقیقه در حال شیر خوردن هستند در واقع تنها زیر سینه مادر وقت تلف می‌کنند. البته نوزادان نارس و نوزادانی که با وزن پایین یعنی زیر 1/5 تا ۲ کیلو هستند به دلیل فک کوچک مکیدن ضعیف دارند و طول مدت شیر خوردنشان طولانی‌تر است.

اگر نوزادی ضعیف و نارس نباشد نباید شیردهی ۴۰ دقیقه طول بکشد. اگر شیرخوار از نوزادی رد شده و نارس هم نیست و ۴۰ دقیقه شیر مک می‌زند یعنی مکیدن موثر را نیاموخته و سینه را تخلیه نمی‌کند. لازم است شیرخوار معاینه شده و توسط مشاور شیردهی مکیدن موثر شیرخوار دیده شود. حداکثر بعد از ۲۰ دقیقه شیرخوار سیر می‌شود.

نوزادم بعد از چند دقیقه شیر خوردن زیر سینه خواب می‌رود. چگونه او را تحریک کنم تا باز هم شیر بنوشد؟

معمولا نوزاد سالم با شیرخوردن خوابش می‌برد. این علامت خوبی است و نیازی به بیدارکردن شیرخوار و دادن سینه دوم به او نیست. گاهی شیرخوار بیمار است و به این دلیل خوابش می‌برد. در این حالت مادر با ماساژ ملایم پیشانی و گونه‌ها و پشت می‌تواند کودک بیمار را بیدار کند.

اگر نوزاد شما تازه متولد شده و بعد از چند دقیقه خوابش می‌برد به این دلیل است که آغوز به اندازه حجم معده نوزاد یعنی ۷سی‌سی یا یک قاشق مرباخوری پر است.

در هر بار شیردهی ۵ تا ۱۰ سی‌سی آغوز تولید می‌شود و نوزاد با خوردن آن کاملا سیر می‌شود. البته چون ممکن است نوزاد مرتبا گرسنه شود بهتر است در دو روز اول مادر به دفعات مکرر با فواصل کم مثلا هر نیم ساعت یکبار به نوزاد شیر دهد. هر چه سن شیرخوار بالا‌تر برود معده او بزرگ‌تر شده و بعد از روز سوم که آغوز تمام می‌شود جریان شیر برقرار شده و معمولا فواصل شیرخوردن شیرخوار بیشتر می‌شود.

آیا لازم است بعد از یکی دو ساعت وقتی کودکم خواب است او را برای مکیدن شیر بلند کنم؟

نه، معمولا با گرسنه شدن کودک خود بیدار می‌شود. در ۲ ماه اول نوزاد ۱۰ تا ۱۲ بار در روز و بعد از ۳ ماه حداقل ۸ بار در روز شیر می‌خورد. شاید شیر مادر صبح زیاد باشد و نوزاد ۳ ساعت بخوابد، اما بعدازظهر هر یک ساعت شیر بنوشد. نباید برای نوزاد زمان شیرخوردن تعیین کرد. تعداد دفعات شیردهی به چند عامل بستگی دارد؛ تقاضای شیرخوار و حجم پستان مادر. اگر نوزادی وزن‌گیری خوبی دارد حتی در شب هم نباید او را برای شیرخوردن بیدار کرد.

کودکم نمی‌خوابد و مرتبا گریه می‌کند ممکن است شیرم کم باشد و او سیر نشود؟

این موضوع بسیار نادر است. تنها یکی دو درصد از مادران به‌ ویژه آن‌ها که بالای ۳۵ سال دارند یا سینه‌های​شان رشد نکرده است شیر کمی تولید می‌کنند. برای آن‌که بفهمیم دلیل گریه شیرخوار گرسنگی است یا خیر بهترین روش وزن کردن اوست. اگر وزن شیرخوار مطابق نمودار رشد است یعنی مادر به اندازه کافی شیر دارد. اما اگر نمودار رشد با وزن شیرخوار جور درنمی‌آید یعنی یا شیرخوار مکیدن موثر ندارد یا شیر مادر کم است. در این شرایط ابتدا پزشک شیرخوردن شیرخوار را مشاهده می‌کند.

اگر شیرخوار مکیدن موثر دارد دلیل کم‌وزنی ترشح کم شیر مادر است. در این شرایط روش‌هایی مثل دوشیدن شیر، شیردهی مکرر و شیردهی در طول شب (۲ تا ۳ بار ۲ تا ۶ صبح) پیشنهاد می‌شود. شیردهی در طول شب می‌تواند تا حد زیادی به وزن‌گیری شیرخوار کمک کند زیرا چربی شیر بالا‌تر است و شیردهی در طول شب باعث می‌شود هورمون ترشح شیر بیشتر تولید شده و در طول روز میزان شیر مادر افزایش یابد. گریه شیرخوار دلایل بسیاری می‌تواند داشته باشد و باید مورد بررسی قرار گیرد.

چرا کودکم با این‌که شیر مادر می‌خورد در مقایسه با نوزادانی که شیر خشک می‌خورند لاغر‌تر است؟

بچه‌هایی که شیرمادرخوار هستند در ۶ ماه اول نسبت به بچه‌هایی که شیر خشک می‌خورند وزن بیشتری می‌گیرند، اما بعد از ۶ ماهگی منحنی رشد شیرخواران شیرمادرخوار متفاوت از منحنی رشد شیرخواران شیر خشک​‌خوار می‌شود. در ۶ ماهه دوم برای شیرخواران شیرمادرخوار نباید انتظار رشد سریع و افزایش وزن بالا داشت. این شیرخواران به دلیل همین کندی وزن‌گیری است که در آینده به قند و چربی خون بالا و ناراحتی‌های قلبی وعروقی مبتلا نمی‌شوند.

چرا برخی مادران شیر زیاد و پر جهشی دارند اما من شیر کمتری دارم و شیرم جهش ندارد؟

مادری که حجم پستانش بزرگ‌تر است شیر بیشتری دارد و راحت‌تر شیر می‌دوشد. میزان شیر دوشیده شده و راحتی دوشیدن به حجم پستان مربوط است و نباید خود را با دیگری مقایسه کنید. برخی مادر‌ها شیر خود را با شیر پاستوریزه مقایسه می‌کنند. شیر انسان مخصوص فرزندش است و رنگ و طعم مختص خود را دارد.

برخی مادر‌ها می‌گویند شیرم رقیق است یا جهش ندارد. قسمت اول شیر رقیق است و این موضوع طبیعی است. جهش نداشتن شیر هم به دلیل استرس است. البته در چند دسته از مادر‌ها شیر اصلا جهش ندارد ولی شیردهی​‌شان کامل است. رفلکس شدید ترشح شیر در این خانم‌ها کمتر است، اما میزان ترشح پرولاکتین و تولید شیر کافی است.

برای افزایش شیر باید رژیم خاصی داشته باشم یا دارو مصرف کنم؟

برای افزایش شیر دوشیدن شیر مهمترین اقدام است. بعد از آن‌​که شیرخوار شیر خورد بهتر است مادر باقی شیر را بدوشد. پستان تخلیه شده تولید شیر بیشتری می‌کند. شیر دوشیده شده را با قاشق و استکان یا در ‌‌نهایت سرنگ به نوزاد بدهید. به هیچ‌وجه نباید از بطری استفاده کرد زیرا وقتی شیرخواری بطری خورد دیگر سینه مادر را درست نمی‌مکد. شیر نخوردن از پستان مادر یعنی استراحت دادن به پستان و کم شدن تولید شیر.

شیر خشک عوارض بسیاری برای شیرخوار دارد و وقتی با بطری داده می‌شود باعث می‌شود شیر مادر هر روز کمتر تولید شود. برای افزایش شیر، نیازی نیست رژیم خاصی را دنبال کنید. البته مصرف برخی موادغذایی مثل سوپ جو، رازیانه و ریحان بسیار موثر است. ماساژ دادن سینه قبل از شیردهی، استفاده از کیسه آب گرم، فشاردادن سینه حین مکیدن نوزاد از بالا به پایین هم از جمله کارهای موثر است. البته برخی مادران برای افزایش شیر به دارو نیاز دارند که پزشک در صورت صلاحدید تجویز خواهد کرد.

اگر شیرم کم است و نمی‌توانم آن را با دست بدوشم می‌توانم از شیر دوش برقی استفاده کنم؟

متاسفانه در کشور ما مشاور شیردهی وجود ندارد. بسیاری از مادرانی که مراجعه می‌کنند و می‌گویند شیرشان کم است و نمی‌توانند آن را با دست بدوشند در واقعا شیردوشی بلد نیستند. لازم است به مادر بیاموزیم دستش را چگونه روی پستان بگذارد و چگونه و به چه مدت و با چه سرعتی ماساژ دهد تا بتواند شیر بدوشد. با ۲ پستان می‌توان ۳ بچه را به صورت انحصاری تا ۶ ماه شیر داد. مشکل کمی شیر نیست بلکه مادر‌ها باید دوشیدن شیر را بیاموزند.

مسلما با دست دوشیدن شیر بسیار خوب است زیرا به کانال‌های شیری کاملا فشار می‌آید و تخلیه می‌شوند. لازم نیست پمپ‌های گران‌قیمت بخرند. در بیمارستان‌ها دستگاه‌های برقی شیردوش وجود دارد اما با دست دوشیدن بهتر است. احساس کم‌بودن شیر یا زخم شدن سینه مادر به دلیل مکیدن غیرموثر شیرخوار است. باید درست بغل کردن شیرخوار و شیردادن به او را کاملا به مادر آموزش داد.

بعد از گذشت چند روز از عمل سزارین هنوز شیرم برقرار نشده چه باید بکنم؟

متاسفانه یکی از مشکلات مملکت ما سزارین است. بعداز برزیل ما بیشترین آمار سزارین را در دنیا داریم. دلیل این موضوع آن است که زایمان طبیعی را رواج نداده‌ایم و استادان با روش‌های غلط در دانشگاه سزارین را آموزش می‌دهند به طوری که متخصص زنان با دید سزارین وارد جامعه می‌شود. اکثر متخصصانی که فارغ‌التحصیل می‌شوند هرگز در اتاق زایمان، زایمان طبیعی انجام نداده‌اند. خوشبختانه امروز بیمارستان‌های دوستدار کودک داریم و از سال ۱۳۹۲ به بعد قرار است بیمارستان‌های دوستدار مادر هم تاسیس شود.

در این بیمارستان‌‌ها در صورت لزوم عمل سزارین انجام می‌شود. متاسفانه عوام در مورد خطرات سزارین اطلاعات کافی ندارند مثلا نمی‌دانند سزارین چند برابر احتمال مرگ نوزاد را در مقایسه با زایمان طبیعی بالا می‌برد. لازم است این موضوع از طریق رسانه‌ها مطرح شود. زنانی که سزارین می‌شوند اگر سزارین اورژانسی باشد که متاسفانه شیر به زودی برقرار نمی‌شود.

در سزارین با تعیین وقت قبلی نیز چون نوزاد از مادر جدا شده است شیر برقرار نمی‌شود. درحالی که در زایمان طبیعی‌‌ همان لحظه یا نهایتا یک ساعت بعد نوزاد در بغل مادر قرار می‌گیرد و جریان شیر برقرار می‌شود. در روش سزارین نوزاد ۵-۴ ساعت از مادر جدا می‌شود و متاسفانه در اتاقی دیگر با شیر مصنوعی یا آب‌قند تغذیه می‌شود. این کار جرم محسوب می‌شود و باید والدین شکایت کنند. مادر سزارین شده حتی بعد از به هوش آمدن به دلیل درد جای زخم نمی‌تواند بنشیند و به فرزندش راحت شیر دهد.

توصیه ما این است که نوزاد را حتی وقتی هنوز مادر بی‌هوش است در‌‌ همان اتاق ریکاوری از بغل تماس پوست به پوست دهند. بعد از آن‌که مادر هوشیار شد نیز از بغل نوزاد را نزدیک کنیم تا سینه را بیابد و مک بزند. مادر به روش خوابیده به پهلو می‌تواند به فرزندش شیر دهد. بعد از آن‌که مادر توانست بنشیند می‌توان نوزاد را زیر بغل مادر گذاشت تا فشاری به شکم مادر نیاید.

اگر این کار‌ها انجام شود جریان شیر برقرار می‌شود اما اگر انجام نشود شیر به جای آن‌که نهایتا روز دوم برقرار شود در روز پنجم هم برقرار نخواهد شد. ترجیحا بهتر است برای سزارین از روش بی‌حسی اپیدورال استفاده شود تا در‌‌ همان اتاق عمل در حالی که پزشک رحم مادر را می‌دوزد مادر بتواند به فرزندش شیر دهد. این سزارین عملی موفق خواهد بود.

آیا خوردن مایعات بعد از سزارین ممنوع است؟ اگر مایعات نخورم چگونه شیرم زیاد شود؟

بعد از عمل سزارین خوردن هیچ ماده غذایی ممنوع نیست. توصیه به نخوردن آب و مایعات توصیه‌های غیرعلمی است. مادران حتی در اتاق زایمان نیز اجازه دارند فعالیت کنند و مایعات نرم و صاف شده و سبک مصرف کنند. تنها خوردن غذاهای نفاخ توصیه نمی‌شود.

چه کنم در طول دوران شیردهی دچار دردهای عضلانی و کمر درد نشوم؟

اولین مسئله‌ای که در شیردهی مادر باید به آن توجه کند وضعیت نشستن اوست. شیردهی زمان‌بر است و مادر بین ۱۰ تا ۲۰ دقیقه مجبور است در یک وضعیت ثابت نشسته و شیر بدهد. این موضوع می‌تواند باعث کمردرد و پادرد او شود. لازم است روی یک صندلی راحت بنشینید زیرپایی داشته باشید و حتما همراهتان یکی دو بالش باشد تا راحت تکیه دهید. نباید با عجله شیر دهید و به سمت جلو خم شوید.