افسردگی در بارداری، حالتان سرجایش نیست؟

گاهی حتی حوصله‌ خودتان را هم ندارید چه برسد به همسرتان یک روز شاد و سرحالید اما روز بعد هیچ‌چیز حتی محبت‌های همسرتان هم خوشحال‌تان نمی‌کند. مدام از خودتان می‌پرسید اصلا من برای مادر شدن آماده هستم؟ می‌توانم برای فرزندم مادر خوبی باشم؟ اگر دختر یا پسر کوچولوی من سالم به دنیا نیاید چه....؟ سوال‌ها و نگرانی‌هایی از این دست را همه مادران در دوران بارداری تجربه کرده‌اند. گاهی رفتار و خلق‌وخوی آن‌ها آنچنان تغییر کرده که حتی برای خودشان هم غیرمنتظره و نگران‌کننده می‌شود. دکتر کتایون خوشابی، روان‌پزشک و متخصص کودکان در این گزارش در مورد این تغییرات و علت به وجود آمدنشان با شما صحبت می‌کند و به شما می‌گوید تا چه زمانی همه چیز را باید بگذارید به حساب تغییرات طبیعی و دردرسرهای شیرین مادرشدن و در چه شرایطی باید مشکلات خودتان را با پزشک در میان بگذارید. اگر شما هم منتظر آمدن دختر یا پسر کوچولو‌یتان هستید، با ما همراه باشید.

یک اتفاق کاملا طبیعی

تغییر حالت روحی و خلق و خوی مادران در دوران بارداری یک اتفاق عادی و کاملا طبیعی است، آن هم به این دلیل که از یک طرف تغییرات هورمونی بر میزان انتقال‌دهنده‌های عصبی (پیغام‌بران شیمیایی در مغز) مادران باردار تاثیر می‌گذراند و از سوی دیگر احساسات عمیق و متفاوتی که همین خانم باردار ممکن است درباره مادر شدن داشته باشد.

اما نکته قابل توجه اینجاست که هر فرد به شیوه خاص خود به این تغییرات پاسخ می‌دهد. بعضی از زنان حامله احساسات شدیدی را چه خوب و چه بد تجربه می‌کنند. در حالی که برخی دیگر بیشتر احساس اضطراب و حتی افسردگی می‌کنند. اما بد نیست همه خانم‌های باردار بدانند که این تغییرات و بدخلقی‌های ناشی از آن در حدود هفته ششم تا دهم به اوج خود می‌رسد، در سه ماهه دوم بارداری افت می‌کند، اما باز هم در اواخر حاملگی ظهور می‌کند.

چرا همه چیز تغییر می‌کند؟

بارداری و به دنبال آن زایمان یکی از مهمترین و سخت‌ترین اتفاق‌های زندگی خانم‌ها به شمار می‌رود چون علاوه بر این‌که تمام سیستم بدن، قلب، تنفس، گوارش، خون‌رسانی، رحم، پستان، پوست و .... خانم باردار تغییرات زیادی دارد، از لحاظ روحی هم دچار تغییراتی می‌شود.سه ماهه اول بارداری تقریبا مشکل آفرین‌ترین زمان بارداری است و در حقیقت زمان عادت‌پذیری برای شرایط حاصل از بارداری است.

خانم باردار به دلیل تغییرات ظاهری به ویژه چهره و اندام، تغییرات جسمی، نیازها و توانایی‌های خود، دچار احساسات متناقض و حساسیت‌های غیرمنتظره‌ای می‌شود که البته همه آن‌ها با تحمل و بردباری و خوشبین بودن کمتر می‌شود و سیر معقول و متفکرانه‌ای پیدا می‌کند، اما با نزدیک شدن به دوران زایمان این نگرانی‌ها دوباره حتی کمی ‌بیشتر از قبل ظاهر می‌شود که باز هم جای هیچ نگرانی نیست چون همه آن‌ها با تولد نوزاد و در آغوش گرفتن او جای خودشان را به احساسات مادری می‌دهند.

استرس و اضطراب‌های شما موقتی هستند

آیا نوزاد من سالم است؟ می‌توانم مادر خوبی برای او باشم؟ اصلا ورود این عضو جدید چقدر رابطه من و همسرم را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟ و... معمولا سوال‌هایی از این دست، ذهن همه خانم‌های باردار را درگیر می‌کند و زمینه ایجاد استرس و اضطراب را در آن‌ها فراهم می‌کند. این قبیل اضطراب‌ها با شدت‌های متغیر کاملا قابل پیش‌بینی هستند و یکی از نشانه‌های تغییرات ناشی از بارداری به شمار می‌روند.

اما نکته مهم این‌جاست که این اضطراب‌ها و به دنبال آن استرس‌ دائمی نیستند و گه‌گاه آن هم به صورت کاملا مقطعی به سراغ خانم‌های باردار می‌آیند. بنابراین زمانی که مادر افکاری با محتوای اضطراب برانگیز را از خودش دور میکند، از بین می‌روند.

وقتی استرس‌ها دردسرساز می‌شوند

استرس‌ و اضطراب ناشی از تغییرات هورمونی دوره بارداری تا زمانی طبیعی است که در کارکرد مادر باردار به عنوان یک فرد شاغل یا خانه‌دار اختلال ایجاد نکند. زمانی که مادر به دلیل سطح بالای استرس حتی در انجام کارهای روزمره‌ هم با مشکل مواجه شود، دیگر نمی‌توان همه چیز را به حساب تغییرات طبیعی خلق‌وخو در دوران بارداری گذاشت.

بنابراین اگر بی‌قراری تا جایی در خانم باردار افزایش پیدا کرد که احساس کرد از پس کارهای معمولش بر نمی‌آید باید نسبت به استرس و اضطراب‌هایش حساس شود. علاوه بر این حالات تپش قلب و تعریق زیاد هم از نشانه‌های دلشوره و اضطراب بالا هستند که در صورت بروز آن‌ها باید به پزشک مراجعه شود. به عبارت دیگر اگر احساس اضطراب و استرس در خانم باردار مختص به چند ساعت در روز یا یکی دو روز در هفته نبود احتمال دردسرساز شدن آن وجود دارد و ممکن است به درمان‌های فیزیکی هم نیاز باشد.

گاهی مادران باردار افسرده می‌شوند

افسردگی یکی دیگر از حالاتی است که ممکن است خانم‌های باردار را درگیر کند. با این توضیح که احتمال ایجاد افسردگی در مورد خانم‌هایی که در دوران قبل از بارداری این حالت را تجربه کرده‌اند، به مراتب بیشتر از دیگران است. به هر حال این افسردگی هم ناشی از تغییرات هورمونی است و با نشانه‌هایی مثل عصبی شدن در اغلب اوقات، احساس غمگینی و کسالت و نوسانات روحی ظاهر می‌شود.

البته اختلال دو قطبی هم یکی دیگر از نشانه‌های افسردگی دوران بارداری است. در این اختلال مادر مدام از دوره افسردگی به دوره‌ شیدایی تغییر حالت می‌دهد. اگر این نشانه‌ها در خانم باردار بروز پیدا کند این احتمال وجود دارد که یکی از ۱۰ درصد زنانی باشد که به افسردگی دوران بارداری مبتلا می‌شوند. چون طبق تحقیقات انجام شده تنها ۱۰ درصد از زنان در دوران بارداری به افسردگی دچار می‌شوند.

به هر ترتیب اگر احساس افسردگی در عادت‌های غذایی و حتی خواب مادر اختلال ایجاد کند و این تغییرات بیشتر از ۲ ماه طول بکشد، خانم باردار حتما باید این موضوع را با پزشک در میان بگذارد و درمان را شروع کند، چرا که اگر مشکلات ناشی از سلامت عاطفی مادر باردار در دوران بارداری برطرف نشود می‌تواند علاوه بر سلامت جسمی و روحی خودش بر سلامت جسمی نوازد هم تاثیر بگذارد و خطر زایمان زودرس و افسردگی بعد از زایمان را هم افزایش دهد. البته حتی در صورت بروز این حالت‌ها هم جای نگرانی نیست چون هم روان‌درمانی و هم استفاده از دارو می‌توانند در درمان این شرایط نقش بسیار موثری داشته باشند.

نگران حافظه‌تان نباشید

عدم تمرکز و فراموشی یکی دیگر از حالت‌هایی است که مادران در دوران بارداری آن را به کرات تجربه می‌کنند. فراموشی‌های زودگذر که شاید تکرارشان زمینه نگرانی مادران را فراهم کند و حتی کاهش قدرت تمرکز تا جایی که گاهی فکر کردن به یک موضوع به ظاهر ساده را برای آن‌ها بسیار دشوار می‌کند، همه در شمار تغییراتی قرار دارند که مادران در 9 ماه بارداری به ویژه سه ماه اول با آن مواجه می‌شوند.

اما همه این مادران باید بدانند این تغییرات کاملا طبیعی بوده و ناشی از تغییرات هورمونی هستند. حالت ضعف عمومی، سرگیجه و در نتیجه احساس خستگی که به خاطر تغییر ساعت خواب به ویژه در سه ماه اول بارداری اغلب با مادران باردار است هم از مواردی است که به این حالت عدم‌تمرکز دامن می‌زند. اما از آنجا که هیچ کدام از این حالت‌ها ماندگار نیستند مادران نباید از این بابت نگرانی به خود راه بدهند.

به خودتان کمک کنید

بدون شک خود مادر هم می‌تواند نقش موثری در کنترل حساسیت‌های ناشی از بارداری بازی کند. اولین و مهمترین قدم در این زمینه هم اطلاع و آگاهی کافی از تغییرات جسمی و روحی است که در طول دوران بارداری در او ایجاد می‌شود.قدم دوم رسیدن به این اطمینان و باور است که این تغییر خلقیات کاملا گذرا هستند. مادر باید بداند اگر قبل از بارداری اتفاقات اطراف و حتی نوع رفتار با همسرش در شرایط خیلی خاص به مشاجره منجر می‌شد و همه چیز کاملا در کنترل او بود حالا شرایط تغییر کرده و ممکن است یک اتفاق یا نوع رفتار خیلی ساده او را به شدت تحت تاثیر قرار دهد و این ناشی از تغییر رفتار همسر یا اتفاق‌های جاری اطراف او نیست بلکه به درون خود او برمی‌گردد. بنابراین مدام باید این موضوع را با خودش دوره کند که هیچ چیز تغییر نکرده و همه چیز می‌تواند در فاصله کوتاهی به حالت اول برگردد.مادر باید تلاش کند به خودش یادآوری کند تغییرات فاحش عاطفی و روحی او در این دوران کاملا طبیعی است و در عوض یک تلاش آگاهانه برای مراقبت از خودش می‌تواند به او کمک کند تا در این دوران پریشانی، استوار و مقاوم باقی بماند.

دختر یا پسر بودن مسئله این است

دختر یا پسر بودن جنین هیچ نقشی در کاهش یا افزایش میزان اضطراب مادر ندارد. در حقیقت جنسیت جنین نمی‌تواند تفاوت اساسی در سطح استرس مادر ایجاد کند مگر این‌که خود او یا همسرش نسبت به جنسیت کودک‌شان نگاه تبعیض‌آمیزی داشته باشند. در این شرایط مطابق نبودن جنسیت کودک با خواسته آن‌ها می‌تواند میزان اضطراب و خلق و خوی مادر و حتی پدر را البته کاملا موقتی تحت تاثیر قرار دهد.

وقتی جنسیت جنین مورد تقاضای یکی از والدین یا هردو آن‌ها نباشد، بدیهی است آن‌ها یک دوره موقتی غمگینی را طی می‌کنند. به هر ترتیب باید تاکید کرد جنسیت جنین هیچ نقشی در تغییرات هورمونی مادر ندارد و تفاوت روحیات احتمالی بیشتر ناشی از احساس بیرونی و واکنش روانشناختی مادر و پدر است نه واکنش‌های درونی.

روح‌تان را تقویت کنید

مادران باردار می‌توانند در ایجاد آرامش، دور کردن استرس و اضطراب‌های دوران بارداری به خودشان کمک کنند. این روش‌ها می‌تواند به سادگی خواب کافی، تغذیه خوب و حتی شناسایی و دور کردن منابع استرس‌آور از محیط زندگی‌شان باشد. روی آوردن به ورزش یوگای ویژه خانم‌های باردار هم روش دیگری است که می‌تواند در ارتقا بهداشت روانی و کاهش استرس آن‌ها نقش موثری داشته باشد.

این توصیه هر دو شکل یوگا یعنی یوگای جسمی و یوگای ذهنی را در برمی‌گیرد. استفاده از تمرین‌های آرام‌بخشی، موزیک‌های ملایم، سرگرم شدن با فیلم‌ها و کتاب‌های آرام‌بخش و در حقیقت ایجاد فرصت‌های روحی انبساطی نه انقباضی همه از روش‌هایی هستند که می‌توانند در به آرامش رسیدن مادر باردار نقش بسیار موثری بازی کنند. این روش‌های به ظاهر ساده به مادر کمک می‌کنند تا در برابر استرس و اضطراب‌های ناشی از بارداری از نظر روحی توان ایستادگی بیشتری داشته باشد.