چگونه با کودک ترسو رفتار کنیم؟

كودكان از پدیده‌هایی می‌ترسند كه اغلب بزرگسالان آنها را ترسناك نمی‌دانند.

روزنامه شرق: برای چند دقیقه به دوران كودكی خود برگردید، به زمانی كه سایه برگ های درختان در شب، موجب ترس و وحشت شما می شد. در آن لحظه چه احساسی داشتید؟... اكنون درباره سایه درخت چه فكر می كنید؟... آیا ترس شما پوچ و بی معنی بوده است؟

احساسات، تفكرات و تصورات كودكان برای آنها كاملاً واقعی است. زمانی كه كودك ساعت ها با عروسك ها و اسباب بازی هایش بازی می كند و به هركدام از آنها نقش و شخصیتی می دهد، چرا سایه روی دیوار نباید هیولایی بزرگ باشد كه قصد دارد او را بگیرد؟ تمامی احساسات كودكان حتی آنها كه بار منفی دارند باید به عنوان واقعیت مورد پذیرش قرار گیرند.

اگر والدین قبول كنند كه ترس و دلهره بخش طبیعی زندگی كودك است و در برابر تنش ها و اضطراب های فرزندشان ملایم و صبور باشند، بهترین كمك را در رویارو شدن او با ترسش به او كرده اند، زیرا او احساس خواهد كرد كه هر اندازه هم پریشان و آشفته باشد، باز هم والدینش تعادل خود را از دست نخواهند داد و می توانند با حضور خود از او حمایت و پشتیبانی كنند.

زمانی كه والدین برای اولین بار متوجه ترس فرزند خود می شوند، ابتدا باور نمی كنند كه فرزندشان از چیزی می ترسد خواه ترس از موجودات خیالی باشد، خواه صدای جاروبرقی و ناخودآگاه می گویند: «تو نباید بترسی، این كه ترس ندارد...» اما نكته این جا است كه ترس كودك برای خودش كاملاً واقعی است.

افراد بالغ می دانند كه هیولایی وجود ندارد، اما كودكان این موضوع را نمی دانند. حتی زمانی كه والدین سعی می كنند به كودك بقبولانند كه این موجودات، خیالی هستند و وجود خارجی ندارند، آنها نمی پذیرند و مصرانه در اطراف خانه به دنبال هیولا می گردند.

از ترس نباید ترسید، زیرا ترس می تواند مقید باشد. ترس افراد را از خطر مصون نگه می دارد و به آنها كمك می كند تا بهتر تصمیم بگیرند. كودكان نباید در محیطی زندگی كنند كه عاری از مشكلات و دشواری باشد، چرا كه بزرگ شدن آنها مستلزم روبه رو شدن با وقایع و كسب تجارب گوناگون است.

اگر كودكی برای مقابله با ترس هایش همیشه وابسته به والدین و اطرافیانش باشد، انتظار دارد كه آنها همیشه مشكلات او را حل كنند. ترس دو كاربرد مهم برای فرد دارد، اول آن كه باعث تمركز فكری می شود و دوم انرژی لازم برای روبه رو شدن با موقعیت های ناشناخته را در او ایجاد می كند.

درك كردن

پذیرش احساس ترس كودك و طبیعی شمردن آن موجب می شود كه كودك خود را ضعیف، كم عقل و یا بی لیاقت به حساب نیاورد. ترس كودك را اعم از این كه «درست و بجا» باشد و یا «نادرست و نابجا»، باید پذیرفت. پدر و مادر می توانند با حمایت و اطمینان دادن به كودك و البته فراهم آوردن شرایطی كه موجب راحتی خیال وی شود، از میزان ترس او بكاهند.

زمانی كه كودكی شب هنگام از وجود هیولایی در اتاقش می ترسد والدین و نزدیكان او می توانند با در آغوش كشیدن او بگویند، «قبول دارم كه ترسیده ای، ولی تو الان پیش ما هستی.» در چنین شرایطی اگر به كودك بگویند،«نترس، شجاع باش، دیگه بزرگ شده ای و نباید بترسی...»، نه تنها مشكلی از او حل نمی شود، بلكه تنها، مشكل او نادیده گرفته می شود. در صورتی كه با پذیرش ترس كودك و حمایت های خود می توانند كودك را آرام كنند و این فرصت را به او بدهند كه بهتر با ترس خود كنار بیاید.

احترام گذاشتن

هیچ گاه كودك را برای ترسش مسخره نكنید و او را در بین دوستان و آشنایان « ترسو» و«بزدل» خطاب نكنید. با بی احترامی نسبت به ترس كودك، نه تنها كمكی به حل مشكل او نكرده اید، بلكه مشكل دیگری نیز كه همانا ضعف و كاهش اعتماد به نفس اوست، بر مشكلات او افزوده اید. كودكان برای مقابله و رویارویی با ترس های شان نیازمند حمایت و محافظت افرادی هستند كه بتوانند به آنها اطمینان كنند.

هر چه احساس اعتماد كودك قوی تر باشد، ترس خود را راحت تر بروز می دهد و بهتر می تواند با آن مقابله كند. پدر و مادر آگاه و صبوری كه خانه را تبدیل به محیطی سرشار از صمیمیت و محبت می كنند، به فرزندان شان این فرصت را می دهند كه مشكلات و مسائل خود را به راحتی با آنان در میان گذارند و از اضطراب ها و تشویش های گوناگون شان بكاهند.

برنامه ریزی

خوب است والدین طوری برنامه ریزی كنند كه كودك در موقعیت های ترسناك و هراس آور قرار نگیرد. اگر كودك از صحنه های زد و خورد و درگیری می ترسد، ترتیبی دهید كه فیلم ها و كارتون هایی كه همراه با صحنه های خشونت آمیز و درگیری است، نبیند.

در این خصوص والدین می توانند فیلم ها و نمایش های مخصوص كودكان را قبلاً ببینند و در صورت مناسب بودن، آن را در اختیار كودك قرار دهند. برای مثال اگر كودكی از ارتفاع (بلندی) می ترسد، فیلمی كه شخصیت داستانی آن بر روی صخره های بلند راه می رود، در اختیار او قرار ندهند.

گاهی نیز فیلم های مستند زندگی حیوانات موجب ترس كودكان ۵ ۴ساله می شود. برای مثال وقتی صحنه فیلم، شیر درنده ای را نشان می دهد كه به دنبال شكار خود می دود و با شقاوت تمام شكار خود را پاره می كند، موجب ترس و وحشت كودك می شود.

یكی از اقدامات موثری كه والدین می توانند برای كاهش ترس كودك شان به گونه ای هدفمند انجام دهند، این است كه برای كودك داستان بخوانند.

به طور كلی، كودكان با شنیدن داستان های ساده و كوتاه می توانند نكات آموزنده یاد بگیرند. آنها می توانند از طریق شنیدن ماجراجویی های قهرمان داستان روش حل بسیاری از مشكلات و از جمله غلبه بر ترس های خود را بیاموزند.

برای مثال وقتی آلیس در سرزمین عجایب، با شجاعت درونی خود و با خوردن شربت های گوناگون، كوچك و بزرگ می شود و با ماجراهای گوناگونی به مبارزه برمی خیزد، و یا وقتی هانسل و گرتل با شهامت و جسارت خود با جادوگر پیر مبارزه می كنند، این پیام را به كودك می دهند كه او نیز می تواند با ترس های خود، شجاعانه مبارزه كند.

در این گونه داستان ها همیشه قهرمان داستان می تواند با شجاعت بسیار خطرات را از پیش پای خود بردارد و در پایان با غلبه بر ترسش با خوشبختی و سعادت زندگی كند.

در حقیقت، موضوع اصلی داستان شهامت، نترسی، تلاش و موفقیت است و كودكان نیز با تقلید و نقش پذیری از قهرمان داستان همواره خود را جای او می گذارند و سعی می كنند بدی و فساد را نابود كنند. این گروه از كودكان ترس و پیروزی قهرمان داستان را به خوبی در خیال خود تجربه می كنند و متوجه می شوند كه او چگونه مشكلات خود را حل می كند.

پذیرش

ترس كودك را بپذیرید و سعی نكنید با انكار آن كودك را از خود برانید. كودك باید این امكان را داشته باشد كه درباره شرایطی كه موجب ترس او می شود، تامل و بررسی كند تا بتواند به كمك اطرافیان خود شیوه های مقابله با آن را فرا بگیرد.

وقتی كودكی درباره حادثه ای صحبت می كند، خوب است به جای توجه به واقعه و اظهارنظر درباره آن به احساساتی كه كودك نسبت به آن رویداد ابراز می دارد، توجه كنید.

تایید

ترس فرزندتان را تائید كنید، ولی در ترسیدن با او مشاركت نكنید. برای مثال می توانید به كودكتان بگویید: «می دانم كه تو از هیولای زیر تختخوابت ترسیده ای... ولی بیا با هم زیر تخت را نگاه كنیم و مطمئن شویم كه هیولایی زیر تخت نیست ...» این شیوه خوبی است كه می توانید برای تائید ترس كودك به كار بندید.

گاهی می توان به كودك یاد داد كه با گفتن عباراتی مثل « ای هیولا! بیا بیرون... می خواهم تو را از بین ببرم...»، سعی كند بر ترسش پیروز شود و هیولای خیالی را از بین ببرد.

در آغوش كشیدن

زمانی كه فرزندتان ترسیده است، با خم شدن و هم سطح او قرار گرفتن، كودك را در آغوش بگیرید و اجازه دهید كه از تماس فیزیكی با بدن شما و حمایتی كه از این طریق كسب می كند، احساس آرامش نماید.

با فرزند خود درباره ترس هایش صحبت كنید و با بررسی روش های مختلف رویارویی با ترس درصدد كمك به او برآیید تا رفته رفته بتواند احساس ترس و وحشت خود را تحت كنترل درآورد. برای مثال می توان از كودك پرسید: «فكر می كنی توی كمد و یا زیر تختخوابت چه چیزی مخفی شده است؟ شبیه چیست؟ آیا راه می رود؟...»

در اغلب موارد با شناخت دقیق علت ترس كودك می توان بر آن غلبه كرد. برای مثال اگر فرزند شما از بلندی می ترسد، می توان با گفتن چنین جملاتی «لزومی ندارد نگران باشی، ما هیچ گاه به برج ها و یا مكان های بلند نخواهیم رفت»، به او اطمینان دهید كه علتی برای ترس و وحشت وجود ندارد. بیشتر كودكانی كه ترس بر آنها غلبه كرده است، می خواهند مدام درباره آن حرف بزنند.

این طور به نظر می رسد كه نمی توانند از فكر كردن درباره آن خلاصی یابند. در چینی شرایطی والدین می توانند با پذیرش احساسات كودك و شنیدن حرف هایش، درصدد كمك و حمایت از كودك برآیند. گاهی نیز كودكی تمایل برای صحبت كردن درباره ترسش ندارد، در چنین مواقعی بهتر است او را وادار به این كار نكنید.

پدر و مادر می توانند با رفتار خود به كودك بفهمانند كه متوجه ترس او شده اند و هر وقت كه كودك دوست داشته باشد، می تواند درباره آن صحبت كند. نكته دیگر كه خوب است یادآور شویم آن است كه هیچگاه به زور از كودك نخواهید با ترسش مقابله كند.

برای مثال كودكی كه از آب می ترسد را به زور با خود به درون استخر نبرید، شاید او ترجیح می دهد در حالی كه روی صندلی راحتی كنار استخر نشسته است، بازی بچه های دیگر را در آب تماشا كند و به تدریج كه احساس امنیت نماید جلو بیاید و پاهای خود را در آب فرو كند و بر این تلاش باشد كه برترسش فائق آید.

كودكی كه ترس را امری عادی و طبیعی بداند، خودپنداره مثبتی نسبت به خویشتن در ذهن خواهد داشت، زیرا خود را زبون و بی كفایت نمی داند. سعی كنید این فكر را در كودك تقویت نمایید كه همه حتی پدر و مادر او تحت شرایطی خواهند ترسید. والدین و یا وابستگان نزدیك كودك می توانند با تعریف داستان و یا خاطره ای از دوران كودكی خود، ترس را برای كودك هیجانی طبیعی جلوه دهند.

برای مثال بگویند: «وقتی هم سن و سال تو بودم از حشرات و زنبورها می ترسیدم، یك بار كه یك كفشدوز را روی زمین دیدم، تصمیم گرفتم آن را به دقت دنبال كنم... بعد از مدتی متوجه شدم كه كفشدوزك نمی تواند صدمه ای به من بزند...» و از این قبیل.

با پذیرش ترس كودك، می توان به او فهماند كه بسیاری از ترس های دوران كودكی بر خلاف ترس های بزرگسالان كه اغلب پایدار و همیشگی هستند موقتی و گذرا هستند و اغلب بدون هیچ اقدامی از بین خواهند رفت.

تقویت اعتماد به نفس كودك

سعی كنید همیشه خصوصیات برجسته كودك را هر چند هم كه ناچیز و كوچك باشند تحسین كنید. با بزرگ جلوه دادن شهامت های كوچك كودك، او را در خصوص رفتن به تاریكی، تنها خوابیدن، شنا كردن در آب و... حمایت كنید و به او اعتماد به نفس ببخشید تا برای گام های بعدی در زندگی اش انگیزه و تمایل داشته باشد.

ارائه مثال ها و الگوهای رفتاری

گاهی تماشای كودكان دیگر كه سعی می كنند بر ترس های شان فائق آیند، موثرتر از هر روش دیگر برای مواجه شدن با صحنه های ترس آور است. برای مثال وقتی كودكی شاهد چیره شدن كودك دیگر بر ترس خود از آب است، بهتر می تواند از او همانندسازی كند و رفتار او را سرمشق قرار دهد.

عدم انتقال ترس های خود به كودك

طبیعی است وقتی یكی از والدین و یا نزدیكان كودك از عنكبوت، حشرات و یا حیوانات دیگر می ترسد، كودك نیز با مشاهده چنین صحنه هایی خواهد ترسید. در صورتی كه اگر آنها درصدد كنترل ترس خود باشند، كودك نیز می آموزد كه به رغم كمی ترس می توان آن را كنترل كرد.

استفاده از روش حساسیت زدایی تدریجی

برای این كه بتوانید به كودكی كه از موقعیتی و یا حیوانی ترسیده است، كمك كنید باید او را كم كم و به تدریج با آن شرایط روبه رو كنید و این كار را حتماً با تجربه ای خوشایند و دلپذیر مثل در كنار كودك بودن و یا تشویق و حمایت او همراه سازید. توجه داشته باشید، هر چه ترس كودك شدیدتر باشد، رویارویی او با عامل ترس آور باید تدریجی تر باشد.