تغذیه مناسب برای کودکان، چی خوبه چی بد؟

پرسش: درخواست بهترین طریقه رسیدگی به کودک قبل از یک سالگی خوراکی هی مجاز و غیر مجاز

پاسخ: شیرمادر تا پایان ۶ ماهگی به تنهایی و بدون اضافه کردن هر نوع غذای کمکی برای رشد طبیعی شیرخوار کافی است. البته از ۱۵ روزگی باید به کودک قطره مولتی ویتامین یا A+D نیز داد. بعد از ۶ ماهگی نیازهای غذایی شیر خوار به تنهایی با شیر برآورده نمی شود و لازم است علاوه بر شیر مادر، تغذیه کودک با غذاهای نیمه جامد نیز شروع شود. علاوه بر تامین انرژی، تغذیه تکمیلی، دوران بسیار حساسی برای ایجاد عادات صحیح غذایی و آمادگی برای استفاده از غذای سفره خانوار بعد از یکسالگی است. بهترین سن شروع غذای کمکی بعد از پایان ماه ششم زندگی است.
اصولا" شروع غذای کمکی قبل از پایان ۶ ماهگی به دلیل آماده نبودن کامل دستگاه گوارش شیرخوار برای پذیرش غذاهایی غیر از شیر اقدام نادرستی است، چون دستگاه گوارش کودک هنوز تکامل نیافته است، با کوچکترین آلودگی و یا حتی با رعایت کامل بهداشت و بدون هیچ آلودگی احتمال ابتلا کودک به اسهال افزایش می یابد و این سبب کاهش یا توقف رشد شیرخوار می شود. از طرف دیگر شروع زودرس تغذیه تکمیلی سبب کاهش مدت زمان مکیدن پستان مادر توسط کودک و در نتیجه کاهش تولید شیر مادر می شود، بعلاوه ممکن است غذای کمکی در مقایسه با شیر مادر انرژی و مواد مغذی کمتری به کودک برساند که موجب اختلال رشد کودک و نهایتا" سوء تغذیه او شود. همچنین زود شروع کردن تغذیه تکمیلی احتمال بروز حساسیت را در کودک افزایش می دهد.
بعد از سن ۶ ماهگی نیاز غذایی کودک تنها با خوردن شیر مادر تامین نمی شود و باید علاوه بر شیر مادر به کودک غذای کمکی داده شود در غیر این صورت ممکن است رشد کودک کند یا حتی متوقف شده و منجر به سوء تغذیه شود (البته این بدان معنی نیست که باید دفعات شیردهی را کم کرد بلکه باید مادر را ترغیب کرد که هر زمان که کودک تمایل داشت شیر خود را به او بدهد و برای پیشگیری از کاهش حجم شیر دفعات شیردهی را افزایش دهد). اگر غذای کمکی دیر شروع شود کودک تمایل خود را به خوردن غذاهای دیگر و امتحان کردن مزه و طعم های جدید از دست بدهد. همچنین تکامل عمل جویدن به تعویق می افتد و کودک غذای دیگری جز شیر مادر و یا مایعات را نمی خورد که این خود منجر به کم غذایی، اختلال رشد و سوء تغذیه می شود.
غذایی که برای کودک به عنوان غذای کمکی انتخاب می شود باید خصوصیات زیر را دارا باشد:
ـ نرم و سهل الهضم باشد.
ـ مواد اولیه آن در دسترس خانواده باشد.
ـ قیمت آن ارزان و مناسب عادات غذایی خانواده باشد.
ـ مقوی و مغذی باشد یعنی انرژی، پروتئین، املاح و ویتامینهای ضروری کودک را تامین کند.
ـ تازه، پاکیزه و بهداشتی تهیه شود.
ـ کاملا" پخته و بعد از خنک شدن مصرف شود.

اصول تغذیه تکمیلی:
ـ مواد غذایی باید از نظر مقدار و نوع بتدریج به غذای شیر خوار اضافه شود.
ابتدا از یک نوع غذای ساده شروع و بتدریج به مخلوطی از چند نوع غذا تغییر یابد.
از مقدار کم شروع و بتدریج بر مقدار آن افزوده شود.
بین اضافه کردن مواد غذایی مختلف حدود ۵ تا ۷ روز فاصله لازم است. زیرا شیرخوار باید به یک نوع غذا عادت کند و بعد غذای جدید اضافه شود. همچنین اضافه کردن یک به یک مواد غذایی سبب می شود اگر ناسازگاری و حساسیت به یک ماده غذایی وجود داشته باشد برای مادر شناخته شود. ضمنا" دستگاه گوارش کودک فرصت پیدا می کند تا به غذا عادت کند.
ابتدا باید غذا رقیق باشد مثلا" غلظت آن کمی بیشتر از شیر مادر باشد سپس به تدریج بر غلظت آن افزوده شود. سفت کردن تدریجی غذا سبب یاد گرفتن عمل جویدن می شود.
اگر در شروع غذای تکمیلی شیرخوار به غذای خاصی بی میل بود در خوردن آن نباید پافشاری کرد می توان یک تا دو هفته آن غذا را حذف و سپس دوباره به او داد.

ـ زرده تخم مرغ از ۸ ماهگی به رژیم غذایی کودک اضافه می شود. ابتدا باید تخم مرغ را در آب بجوشانید تا کاملا" سفت شود. سپس زرده سفت شده را از سفیده آن جدا نموده و روز اول به اندازه یک نخود از زرده تخم مرغ را در کمی آب جوشیده یا شیر مادر نرم و حل کرده، سپس به شیرخوار خود بدهید.
هر روز صبح همراه با فرنی به تدریج بر مقدار زرده تخم مرغ اضافه کنید تا ظرف ۱۰ روز به یک زرده کامل برسد. از آن به بعد یا هر روز نصف زرده تخم مرغ را همراه با مقدار کمی فرنی یا حریره بادام به کودک بدهید و یا یک روز یک زرده کامل تخم مرغ و روز بعدفقط فرنی یا حریره بادام به کودک بدهید و این کار را بصورت یک روز در میان تکرار کنید.
اگر کودک زرده تخم مرغ را دوست نداشت و صبح ها آن را نخورد می توانید به صورت مخلوط با غذاهای دیگر به او بدهید. مثلا" با کمی کره و آب مرغ مخلوط و نرم کنید و به او بدهید و یا به سوپ او اضافه کنید. زرده تخم مرغ را می توانید رنده کرده یا با پشت قاشق له کنید و داخل سوپ و یا پوره (هر نوع پوره ای که درست می کنید) بریزید.
ـ از اواسط ماه هشتم می توانید به کودک پوره سبزیجات هم بدهید. از سبزیهای نشاسته ای (مثل سیب زمینی و کدو حلوایی) و یا سایر سبزی ها (مانند هویج) می توان پوره تهیه کرد و به جای یک وعده فرنی صبح یا عصر به کودک پوره سبزی داد. برای تهیه پوره سیب زمینی، ابتدا آن را شسته و با پوست بپزید و بعد از پخته شدن پوست آن را جدا کرده و همراه با یک قاشق مرباخوری کره یا روغن مایع نرم کرده و کم کم به آن شیر پاستوریزه جوشیده شده اضافه کنید تا به نرمی و غلظت دلخواه برسد. پوره سایر سبزیجات نیز به همین نحو تهیه می شود.

غذاهای ممنوع زیر یک سال:
ـ بطور کلی تا یکسالگی، عسل، شیر پاستوریزه، پنیر، سفیده تخم مرغ، شکلات، بادام زمینی، میگو، فلفل و ادویه جات، ترشی ها، نمک، نوشابه های گازدار، آب میوه های صنعتی، خربزه، کیوی، انواع توت (توت سفید، توت فرنگی، تمشک)، آلبالو، گیلاس، نخود، لپه، اسفناج و کلم توصیه نمی شود. توجه داشته باشید استفاده از شیر جوشیده شده گاو فقط در تهیه فرنی بلا مانع است. زیرا با جوشانیدن شیر مقدار مواد حساسیت زای آن کمتر می شود.
برای شیرخوارانی که به برخی مواد غذایی حساسیت نشان می دهند یا خانواده آنها زمینه آلرژی دارند مواد زیر ممنوع است:
ذرت، محصولات دریایی، کیوی، خربزه، ادویه، مرکبات، آجیل، شیر گاو و گندم.
علائم حساسیت: تظاهرات تنفسی، گوارشی یا پوستی است بنابراین سرفه های خشک و پشت سر هم، عطسه های مکرر، آبریزش بینی، خس خس سینه، وجود خون در مدفوع، اگزما و کهیر.
کدام مواد غذایی سبب خفگی می شوند:
• بادام زمینی، آجیل، ذرت بوداده، سوسیس، استیک، قطعه بزرگ گوشت سفت یا جگر، کرفس، دانه انگور، دانه کشمش، نخودچی، ذرت، حبوبات نرم شده، نقل و آب نبات، قطعه بزرگ شیرینی یا میوه خام.
• در مورد میوه هایی که هسته دارند می توان این میوه ها را پس از خارج سازی هسته و نرم و له کردن به کودک داد.
تا ۱ سالگی اولویت تغذیه با شیر مادر است بعد غذای کمکی. اما در سال دوم زندگی اولویت با غذاست بعد با شیر مادر.