دوران پس از زایمان، بدن چه تغییراتی می‌کند؟

معمولاً ۶ هفته پس از زایمان (دوره نفاس) دوره ای است که طی آن تغییرات ناشی از بارداری در اعضای مختلف بدن مانند رحم به تدریج به حالت قبل از بارداری برمی گردد. ممکن است این برگشت پذیری در برخی موارد مانند وزن بدن شما تا ماه ها به طول انجامد.

تغییرات رحم: دو روز اول پس از زایمان، رحم شروع به کوچک شدن می کند. بطوری که در هفته اول رحم پایین تر از ناف، سفت و جمع است و از هفته سوم به بعد به داخل حفره لگن بر می گردد و از روی شکم قابل لمس نیست. اندازه رحم پس از 4 هفته تقریباً برابر اندازه زمان قبل از بارداری است.
دهانه رحم نیز که در زمان زایمان به اندازه قطر سر جنین باز شده بود، به تدریج جمع شده و پس از گذشت یک هفته آنقدر تنگ می شود که به سختی یک انگشت از آن عبور می کند. پارگی هایی که در دهانه رحم ایجاد می شود دائمی است و به صورت دهانه رحم چندزا باقی می ماند.
ترشحات رحم: در چند روز اول بعد از زایمان، ترشحات رحم زیاد و خونی است. بعد از 3 یا 4 روز ترشحات خون آلود کمتر و پس از 10 روز کم رنگ تر شده و بالاخره به ترشحات سفید رنگ تبدیل می شود. معمولاً خروج ترشحات کم رنگ 4 تا 6 هفته طول می کشد.
وجود ترشحات خونی تا دو هفته پس از زایمان و در حد خونریزی قاعدگی طبیعی است ولی در صورت ادامه آن بیش از این مدت، به علت احتمال ماندن تکه هائی از جفت در رحم، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید. در برخی مواقع نیز ممکن است لکه بینی تا دو ماه ادامه یابد. بنابراین در صورت وجود خونریزی زیاد یا روشن، ترشحات بدبو و لکه بینی بیش از دو ماه، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.
نکته: شایان ذکر است که یکی از علل عمده مرگ مادران، خونریزی پس از زایمان است و باید به این موضوع بسیار توجه نمایید.
برگشت قاعدگی: معمولا شروع مجدد تخمک گذاری، با شروع قاعدگی مشخص می شود. ولی گاهی اوقات ممکن است تا یک سال قاعده نشوید، اما امکان تخمک گذاری و بارداری در شما وجود دارد. اگر به طور مرتب به فرزند خود شیر بدهید، معمولاً ۶ هفته و اگر به نوزاد خود شیر ندهید، ۳ هفته پس از زایمان، احتمال بارداری مجدد وجود دارد. پس در این زمان حتماً از یک روش مطمئن جهت پیشگیری از بارداری استفاده نمایید.
تغییرات وزن: بلافاصله پس از زایمان در اثر تخلیه رحم و خروج جنین و جفت، وزن بدنتان حدود 5 تا 6 کیلو گرم کاهش می یابد. معمولاً 6 ماه بعد از زایمان به حدود وزن قبل از بارداری بر می گردید. اگر به نوزاد خود شیر می دهید، امکان برگشت به وزن قبلی بیشتر است. فعالیت بدنی و نحوه تغذیه در میزان کاهش وزن پس از زایمان، موثر است.
تغییرات پستان: پستان ها در اواخر بارداری بزرگ و پر از شیر می شوند. پس از زایمان با مکیدن نوزاد، ترشح شیر آغاز می شود. در ۵ روز اول، ماده ای زرد رنگ به نام آغوز که حاوی پروتئین بیشتر و مواد ایمن سازی مشابه واکسن است، از پستان ها ترشح می شود. تغذیه نوزاد با آغوز در روزهای اول پس از زایمان بسیار اهمیت دارد. میزان آغوز کم است ولی همین مقدار برای تغذیه چند روز اول کفایت می کند و نباید از گرسنه ماندن نوزاد خود نگران باشید.
دیواره شکم: عضلات دیواره شکم تا 2 هفته پس از زایمان، نرم و شل باقی می ماند. تقریبا 6 هفته طول می کشد تا توانایی کشش عضلات به حالت اولیه بازگردد.
وضعیت خلق و خو: در ۳ تا ۶ روز اول بعد از زایمان، ممکن است به دلیل فشارهای روانی ناشی از ترس و هیجان بارداری و زایمان، ورود نوزاد و تغییرات ایجاد شده در خانواده، خستگی ناشی از کم خوابی اواخر بارداری و نگرانی در مورد مراقبت از نوزاد، در ساعاتی از روز اندوهگین شوید که به آن اندوه پس از زایمان می گویند.
تغییرات خلق و خو و رفتار، طیف وسیعی دارد که شامل گریه کردن خود به خود، بی علاقگی نسبت به هر فعالیت، بی خوابی یا پرخوابی، تغییرات وزن، خستگی و کاهش انرژی است. این حالات معمولاً طی هفته اول پس از زایمان مشاهده می شود و تا روز دهم بهبود می یابد. در صورتی که این علائم طولانی شود و یا علائمی مانند تمایل به خودکشی و آزار نوزاد بروز کند، به آن افسردگی شدید می گویند و باید مادر فوراً به پزشک ارجاع شود.
دفع ادرار: در مرحله دوم زایمان به علت فشار سر جنین به مثانه احتمال آسیب به مثانه، مجرای ادرار و همچنین ماندن ادرار در مثانه وجود دارد. با مشاهده و لمس قسمت زیر شکم، مثانه بصورت کیسه ای پر از مایع حس می شود که گاهی ممکن است تا نزدیک ناف نیز کشیده شود.
درد و ناراحتی ناشی از ادرار کردن در زمانی که تازه زایمان کرده اید، موجب اجتناب از تخلیه مثانه می شود. اما باید در ساعات اولیه پس از زایمان مثانه تان را خالی کنید (روی لگن یا توالت بنشینید و آب ولرم روی دستگاه تناسلی خارجی خود بریزد). گاهی اپی زیاتومی ( یک برش جراحی در ناحیه عضلانی بین واژن و مقعد که در زایمان طبیعی زمانی که نوزاد تحت استرس بوده و نیاز به تولد سریع داشته باشد، انجام می شود) نیز موجب احساس درد در هنگام ادرار کردن می شود که به تدریج بهبود می یابد. در صورت عدم خروج ادرار تا 24 ساعت اول پس از زایمان و نیز تداوم هر نوع مشکل در ادرار کردن مانند سوزش یا درد هنگام ادرار کردن و بی اختیاری ادرار، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
دفع مدفوع: عدم دفع مدفوع تا ۲ روز اول پس از زایمان به علت تخلیه احتمالی و کاهش فعالیت روده ها حین زایمان، طبیعی است.