افسردگی پس از زایمان، علائم و روش های درمانی

افسردگی پس از زایمان (به انگلیسی: Postpartum Depression) از اختلالات روحی بعد از زایمان است که با نوسانات شدید خلق و خو، خستگی و احساس ناامیدی همراه بوده و حدود ۱۵ درصد مادران تازه زایمان کرده را درگیر می کند.
افسردگی بعد از زایمان با احساس نگرانی، ناراحتی و خستگی طبیعی پس از زایمان که بیش از 80 درصد مادران، یک تا دو هفته بعد از زایمان آن را تجربه کرده و خود به خود از بین می رود متفاوت است. علائم این اختلال گاهی به قدری شدید و طولانی می شود که مادر در مراقبت از نوزاد خود دچار مشکل می شود و در صورت عدم درمان ممکن است شدت پیدا کند.

نشانه های افسردگی پس از زایمان از فردی به فرد دیگر و حتی از روزی به روز دیگر متفاوت است اما معمولا با برخی علائم زیر همراه است:
-غمگین بودن و گریه بی دلیل
-احساس خستگی زیاد اما فرد نمی تواند بخوابد
-خواب بیش از حد
-پرخوری یا عدم علاقه به غذا
-درد یا بیماری بدون دلیل خاص
-زودرنجی، اضطراب و عصبانیت بدون دلیل
-نوسانات ناگهانی خلق و خو
-احساس عدم کنترل روی اوضاع
-دشواری به خاطر سپردن چیزها
-عدم تمرکز برای تصمیمات ساده
-لذت نبردن از کارهای مورد علاقه
-احساس دور شدن از نوزاد
-کسل بودن، ناامیدی، حس بی ارزشی و گناه
-ترس از صحبت کردن با دیگران؛ فرد با کسی در این مورد درد دل نمی کند زیرا می ترسد آن ها گمان کنند مادر بدی است و کودک را از او بگیرند.
-تمایل به دورری و فرار کردن از دیگران
-افکار ناگهانی برای آسیب زدن به خود یا نوزاد

زمان افسردگی پس از زایمان
علائم افسردگی پس از زایمان معمولا چند هفته یا گاهی یک ماه پس از تولد نوزاد آغاز می شود.
گاهی نشانه های این اختلال یک یا دو روز کاهش پیدا کرده اما دوباره عود می کند و در صورت عدم درمان ممکن است به مرور بدتر شود.

مطالعات نشان می دهد در حدود 50 درصد زنانی که اقدامات درمانی انجام داده اند افسردگی پس از زایمان تا یک سال بعد از تولد نوزاد ادامه پیدا می کند و 30 درصد زنانی که به دنبال درمان این اختلال نبوده اند تا سه سال پس از زایمان با علائم افسردگی درگیر هستند.

در صورت عدم درمان و شدت یافتن آن ممکن است علائم خطرناک زیر در بیمار مشاهده شود:
-توهم یا دیدن، شنیدن، بوییدن یا احساس چیزهایی که واقعا وجود ندارند
-افکار غیرمنطقی یا اهمیت دادن بیش از حد به چیزهای کم اهمیت
-احساس مورد آزار و اذیت قرار گرفتن
- سردرگمی، گیجی و حرف های پوچ
-رفتار عجیب و غریب
-اقدامات خشونت آمیز
-افکار خودکشی یا اقدام به آن
-افکار آسیب رساندن به کودک
از آن جا که پیامدهای این علائم می تواند بسیار ناگوار باشد، لازم است فرد مبتلا هر چه سریع تر تحت درمان اورژانسی قرار گرفته که گاهی با بستری شدن در بیمارستان همراه است.

هر خانمی که به تازگی زایمان کرده صرف نظر از سن، نژاد یا تعداد فرزندان، ممکن است دچار افسردگی پس از زایمان شود. اگرچه علت دقیق این اختلال هنوز مشخص نشده اما عوامل متعددی در بروز آن دخیل بوده هستند، از جمله:

-هورمون ها؛ یکی از بزرگ ترین تغییرات فیزیکی پس از زایمان تغییرات هورمونی است، در دوران بارداری سطح استروژن و پروژسترون بدن به شدت بالا رفته و در عرض چند ساعت پس از زایمان به حالت طبیعی بازمی گردد. این تغییر ناگهانی ممکن است باعث بروز افسردگی شود.
-پایین بودن سطح هورومون تیروئید
-کم خوابی یا خستگی
-رژیم غذایی ناکافی
-بیماری های قبلی
-مصرف مواد مخدر یا الکل

عوامل احساسی و استرس زا
-سابقه قبلی؛ در صورتی که فرد یا اعضای خانواده دچار اختلالات خلق و خو بوده خطر ابتلا به این افسردگی پس از زایمان افزایش می یابد.
-مرگ عزیزان
-بیماری های جدی مادر یا فرزند و زایمان زودرس
-گوشه گیری اجتماعی
-مشکلات مالی
-نداشتن حامی
-بارداری ناخواسته یا سخت
-داشتن فرزند دوقلو یا چند قلو
-رابطه زناشویی خشونت آمیز
نکته: افسردگی پس از زایمان در مادران جوان بیشتر از سایرین دیده می شود.

افسردگی پس از زایمان حتی در حالت شدید با انجام اقدامات درمانی با موفقیت و به طور کامل قابل درمان است.
پس از مراجعه مادر به روانپزشک اقدامات زیر برای درمان و کاهش علائم افسردگی پس از زایمان انجام می شود:
1. دارو درمانی
پزشک ممکن است اقدام به تجویز داروهایی همچون تثبیت کننده های خلق و خو، داروهای ضد افسردگی و داروهای ضد روان پریشی داشته باشد.
از جمله این داروها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
مهارکننده های بازجذب سروتونین مانند پاروکستین، فلوکستین و سرترالین که عوارض جانبی کمتری نسبت به داروهای ضد افسردگی دارند.

داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای و مهار کننده های مونامین اکسیداز که قدیمی تر بوده و با عوارض جانبی همراه هستند و به ندرت و در مواردی که سایر داروها موثر نباشد تجویز می شوند.
هشدار: در صورت مصرف طولانی مدت یا دوزهای بالای داروهای ضد افسردگی، توقف ناگهانی دارو عوارض جانبی آن را افزایش می دهد.
2. هورمون درمانی
در صورت پایین بودن سطح استروژن در مادر از روش هورمون درمانی استفاده می شود که با عوارض جانبی زیر همراه است:
-تغییر وزن
-درد سینه یا حساسیت به لمس
-تهوع
-افزایش خطر ابتلا به سرطان های خاص
هشدار: در صورت شیر دادن به نوزاد، قبل از مصرف هرگونه دارو یا هورمون درمانی پزشک را از این مسئله آگاه کنید زیرا برخی داروها می توانند از طریق شیر مادر روی نوزاد تاثیر بگذارند.
۳. الکتروشوک
در صورت موثر نبودن روش های درمانی دیگر، از روش الکتروشوک یا ETC استفاده می شود که در این روش با جریان الکتریکی تغییرات شیمیایی در مغز ایجاده شده و علائم افسردگی درمان می شود.
۴. مشاوره
مشاوره منظم با مشاور یا روانشناش در طول دوره درمان، تاثیر مثبتی رویغلبه بر احساسات منفی و بهبود سریع افسرگی پس از زایمان دارد. همچنین در صورت ابتلا به اختلالات روانی مانند اختلال دو قطبی حتما باید برای درمان آن ها اقدام شود.

۱. مصرف ویتامین D
مصرف ویتامین D به افزایش تولید سروتونین و بهبود خلق و خوی مادر کمک کرده و برای جلوگیری و درمان افسردگی پس از زایمان مفید است.
بسیاری از زنان باردار از کمبود ویتامین D رنج می برند و همین امر خطر ابتلا به افسردگی را افزایش می دهد.
2. امگا 3
اسیدهای چرب امگا ۳ نیز به عملکرد مطلوب سروتونین کمک کرده و نقش کلیدی در بهبود عملکرد سیستم عصبی مرکزی دارند.
3. شیر دادن به نوزاد
شیر دادن با ایجاد پیوند عاطفی میان مادر و کودک باعث آزاد شدن اندروفین در بدن شده و احساس شادی و اعتماد به نفس بیشتری به مادر می بخشد. اگرچه در برخی موارد، افسردگی پس از زایمان روی میزان شیر مادر تاثیر منفی می گذارد.
4. صحبت درمانی
صحبت کردن با یک مشاور، یا یکی از افراد مورد اعتماد در خانواده یا یک دوست به فرد امکان بیان ترس ها و احساسات پنهانش را داده و تاثیر مثبتی در پذیرش نقش مادری ایجاد می کند.
5. ماساژ درمانی
ماساژ یکی از بهترین راه های تسکین دهنده برای رفع افسردگی و استرس بوده و انرژی تازه ای به بدن می بخشد. ماساژ درمانی به تنظیم هورمون ها، کاهش باد و ورم، خواب بهتر و بهبود شیردهی مادر کمک می کند.
6. طب سوزنی
طب سوزنی سنتی به تعادل هورمون های بدن، تقویت انرژی و بهبود عملکرد غده تیروئید کمک می کند.
7. دوری از انزوا
حفظ روابط با دوستان و آشنایان و شرکت در گروه مادران تازه زایمان کرده تاثیر زیادی در کاهش علائم افسردگی پس از زایمان دارد.
8. استراحت کافی
هم مادر و هم کودک به استراحت و خواب کافی نیاز دارند، در صورت نیاز از شخص مورد اعتماد مانند مادر یا خواهر برای نگهداری موقت کودک کمک بخواهید تا خواب کافی داشته باشید.

اگرچه پیشگیری کامل افسردگی پس از زایمان امکان پذیر نیست اما با رعایت برخی موارد می توان احتمال بروز آن را کاهش داد:
۱. اگر در زایمان های قبلی دچار این اختلال شده اید یا هم اکنون از افسردگی شدید یا سایر مشکلات روانی رنج می برید حتما قبل از زایمان پزشک را در جریان بگذارید.
2. رژیم غذایی سالم داشته و ورزش کنید.
۳. خواب کافی داشته باشید.
4. به دنبال کشف فعالیت های جدید مورد علاقه باشید.
۵. رابطه صمیمی با اعضای خانواده و دوستان خود را حفظ کنید.
6. قبل از زایمان برنامه ریزی کافی کنید، از مادر یا خواهر خود بخواهید بعد از زایمان تا مدتی در نگهداری کودک به شما کمک کند.
۷. ورود نوزاد به خانه باعث تغییر شرایط زندگی و الگوی خواب خواهد شد، سخت نگیرید، چون کم کم به آن عادت خواهید کرد.
8. در صورت مشاهده علائم افسردگی، سریعا به پزشک مراجعه کنید، زیرا درمان اولیه در تسریع بهبودی تاثیر زیادی دارد.

سوال رایجی که وجود دارد این است که آیا نوع زایمان در ابتلا به افسردگی پس از زایمان موثر است؟
متخصصان در این مورد نظرات مختلفی دارند، برخی معتقدند این مسئله به نوع زایمان بستگی ندارد و افسردگی پس از زایمان در هر دو نوع سزارین و طبیعی مشاهده می شود.
اما برخی دیگر بر این باورند از آن جا که در طی زایمان طبیعی مادر در روند تولد مشارکت داشته و به تدریج نوزاد از بدنش جدا می شود، دچار افسردگی ناشی از حس از دست دادن عضوی از بدن که در زایمان سزارین ایجاد می شود نخواهد شد.
آن چه همه پزشکان با هم اتفاق نظر دارند این است که سابقه افسردگی قبلی تاثیر زیادی در بروز افسردگی پس از زایمان طبیعی و سزارین خواهد داشت.