شیوع سندرم پیش از قاعدگی

اکثر بانوان در روزهای پیش از عادت ماهانه، یعنی در نیمه دوم سیکل قاعدگی، با علائم متعددی مواجه می‌شوند. این علائم در تعداد قابل توجهی از بانوان به حدی شدید است که روابط و کیفیت زندگی‌شان را مختل می‌سازد. سندرم پیش از قاعدگی عارضه‌ای است که به صورت اضطراب و پریشانی جسمی، روانی و رفتاری نمود می‌یابد و به طور منظم یک هفته مانده به عادت ماهانه رخ می‌دهد. علائم معمولاً تا پایان یافتن عادت ماهانه تسکین یا به‌طور چشمگیری کاهش می‌یابد.

سیکل ماهانه قاعدگی

نخستین روز سیکل قاعدگی را نخستین روز عادت ماهانه تعریف می‌کنند. در اواسط سیکل، یعنی تقریباً چهاردهمین روز یک سیکل منظم، تخمک‌گذاری انجام می‌شود. فولیکول خالی محل بزرگ شدن تخمک، جسم زردی (کورپوس لوتئومی) را تشکیل می‌دهد که میزان بالایی از پروژسترون را تولید می‌کند و میزان استرادیول را کاهش می‌دهد تا رحم در صورت لقاح آماده بارداری باشد. اگر تخمک باردار نشود، جسم زرد شروع به متلاشی شدن می‌کند و تولید پروژسترون و استرادیول کاهش می‌یابد. این روند حدود یک هفته پیش از پریود بعدی آغاز می‌شود.

علت‌ها و دلایل بروز سندرم پیش از قاعدگی
هر چند دلیل دقیق سندرم پیش از قاعدگی مشخص نیست، اما تصور می‌شود که پس از تخمک‌گذاری و هنگام شروع متلاشی شدن جسم زرد، کاهش یافتن تدریجی میزان پروژسترون و استرادیول تا پایان سیکل قاعدگی بر مواد شیمیایی گوناگون موجود در مغز، مانند سروتونین، اثر می‌گذارد. میزان هورمون‌ها در بدن بانوان دچار سندرم پیش از قاعدگی، در حد طبیعی نیست و حساسیت نسبت به تأثیرات پروژسترون بیشتر است.

شدت تاثیرگذاری این فرایندها تابعی از رفاه اجتماعی و شرایط روانی فرد در آن مقطع زمانی مشخص است.

نشانه‌ها و علائم سندرم پیش از قاعدگی

بیش از ۱۵۰ علامت را با سندرم پیش از قاعدگی مرتبط می‌دانند. دردناک و حساس شدن سینه، نفخ، سر درد، جوش یا آکنه، درد غیرطبیعی و خستگی مزمن از شایع‌ترین علائم جسمی این سندرم است. خلق و خوی ناپایدار، تحریک‌پذیری، اضطراب، افسردگی، تمایل به گریه کردن، مضطرب و احساساتی شدن و دشواری در تمرکز نیز از متداول‌ترین علائم روانی سندرم پیش از قاعدگی به شمار می‌رود.

میزان شیوع سندرم پیش از قاعدگی

برآورد کردن اینکه هر ماه چه تعدادی از بانوان با سندرم پیش از قاعدگی دست و پنجه نرم می‌کنند، دشوار است، اما احتمالاً حدود 5 تا 25 درصد از بانوان در سنین باروری این سندرم را تجربه می‌کنند. تقریباً 5 تا 8 درصد بانوان از سندرم پیش از قاعدگی شدید (اختلالات قاعدگی دیسفوریک پیش از قاعدگی) رنج می‌برند.

بررسی ارثی بودن سندرم پیش از قاعدگی

پژوهش‌های اولیه بیانگر وجود ارتباط بین وراثت یا ژنتیک و ابتلا به سندرم پیش از قاعدگی هستند، البته تاکنون وجود چنین رابطه‌ای اثبات نشده است. بنابراین پژوهش‌های بیشتری باید به منظور تعیین ارثی بودن این سندرم انجام شود.

تشخیص سندرم پیش از قاعدگی

سندرم پیش از قاعدگی با توجه به علائم بروز یافته و زمان بروز علائم در سیکل قاعدگی تشخیص داده می‌شود. پزشک معمولاً جهت تشخیص دقیق‌تر از بیمار می‌خواهد تا علائم خود را ظرف حداقل دو ماه متوالی یادداشت کند.

درمان سندرم پیش از قاعدگی
مدیریت سندرم پیش از قاعدگی بر اساس رویکردی مرحله‌ای انجام می‌شود و هر روش درمان حدود سه ماه امتحان می‌شود تا موفقیت‌آمیز و کارآمد بودن احتمالی آن مشخص شود. در نخستین گام مدیریت سندرم از بیمار خواسته می‌شود تا حتی‌الامکان سبک زندگی سالمی را، از نظر داشتن رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم و به حداقل رساندن استرس، در پیش بگیرد.
مکمل‌های گیاهی و ویتامین‌های گوناگونی برای درمان سندرم پیش از قاعدگی پیشنهاد می‌شود. نتایج چند پژوهش بیانگر این است که مصرف مناسب ویتامین‌های B تیامین و ریبوفلاوین و همچنین کلسیم و ویتامین D احتمال بروز این سندرم را کاهش می‌دهد. مفید بودن مکمل‌های گیاه چستبری یا پنج انگشت (با نام علمی ویتکس آگنوس کاستوس) نیز در چند پژوهش کوچک تایید شده است. البته مطالعات بیشتری باید برای تایید مزایای این مواد و گیاهان انجام شود. در هر حال پس از مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه می‌توان رژیم غذایی مناسب و مکمل‌های مفید را انتخاب نمود.
سودمند بودن رفتار درمانی شناختی (گونه خاصی از مشاوره و روان‌درمانی) در مدیریت سندرم پیش از قاعدگی به اثبات رسیده است.
درمان‌های دارویی به دو دسته اصلی هورمون‌درمانی و بازدارنده‌های گزینشی بازجذب سروتونین (SSRIs) تقسیم می‌شوند.

درمان‌های هورمونی

سندرم پیش از قاعدگی برخی بانوان را می‌توان با روش‌های جلوگیری از آبستنی هورمونی متوقف‌کننده تخمک‌گذاری درمان کرد. روش‌های متعددی برای انجام این کار وجود دارد؛ استفاده از پچ استروژن در کنار قرص پروژسترون یا دستگاه درون رحمی اشباع شده با استروئید به نام میرنا از درمان‌های متداول محسوب می‌شود. گاهی قرص ضدبارداری ترکیبی به کار برده می‌شود. بیمار در صورت شدید بودن علائم به متخصص زنان معرفی می‌شود تا تحت درمان هورمونی دیگری به نام آنالوگ هورمون آزاد کننده گنادوتروپین قرار گیرد. از آنجایی که روش‌های هورمونی مورد استفاده برای تسکین علائم سندرم پیش از قاعدگی برای پیشگیری از بارداری نیز کاربرد دارد، این روش‌ها در صورت تمایل بیمار به باردار شدن مناسب نخواهد بود.

بازدارنده‌های گزینشی بازجذب سروتونین

این گروه از داروها که با توجه به افزایش دادن میزان سروتونین انتقال دهنده عصبی برای درمان افسردگی تجویز می‌شود، برای درمان سندرم پیش از قاعدگی نیز مؤثر دانسته می‌شود. اما شیوه مصرف آن بر خلاف افسردگی می‌تواند به این صورت باشد که بیمار صرفاً هنگام بروز یافتن علائم، یعنی فقط در نیمه دوم سیکل قاعدگی، دارو را مصرف کند. مصرف این گروه از ضدافسردگی‌ها در دوران بارداری مضر است، بنابراین بانوانی که در صدد باردار شدن هستند، باید در مورد گزینه درمانی مناسب با پزشک مشورت کنند.

اثرهای جانبی درمان
مصرف مکمل‌های ویتامین و درمان‌های مکمل مورد استفاده برای تسکین علائم سندرم پیش از قاعدگی گاهی عوارض گوناگونی را دنبال دارد، برای مثال مصرف مکمل کلسیم باعث سوءهاضمه می‌شود.
بانوان گاهی پس از انجام درمان‌های هورمونی به هورمون حساس می‌شوند و اثرهای جانبی مانند حالت تهوع یا دردناک و حساس شدن سینه را تحمل می‌کنند.
برخی بانوان در ابتدای مصرف بازدارنده‌های گزینشی بازجذب سروتونین حالت تهوع یا خواب‌آلودگی دارند، اما این اثرهای جانبی معمولاً برطرف می‌شود. به علاوه این دارو باعث بی‌میلی جنسی و بی‌علاقگی به برقراری رابطه می‌شود.

بانوان باید هر گونه نگرانی یا ابهام در مورد روش‌های درمان یا اثرهای جانبی اشاره شده را با پزشک معالج خود در میان بگذارند.

اثرهای دراز مدت سندرم پیش از قاعدگی
تعداد دفعات بروز و شدت سندرم پیش از قاعدگی نه تنها در افراد مختلف، بلکه برای هر شخص نیز در هر ماه متغیر است.
این سندرم بالاترین میزان شیوع را در میان بانوان ۳۰ تا ۵۰ ساله دارد، البته بانوان نزدیک به سن یائسگی نیز به دلیل نوسان‌های نامنظم در میزان هورمون‌ها در این مرحله با تشدید علائم مواجه می‌شوند. به علاوه بانوان در سنین نزدیک به یائسگی معمولاً دوران پر استرسی را برای مثال به دلیل جدا شدن از فرزندان و مستقل شدن آنان و وابسته شدن والدین سالمند به خود پشت سر می‌گذارند. هورمون‌درمانی جایگزین (HRT) که برای درمان علائم ناشی از یائسگی به کار برده می‌شود، تاثیر متغیری بر علائم مرتبط با سندرم پیش از قاعدگی دارد.
سندرم پیش از قاعدگی باید پس از یائسگی برطرف شود، چرا که پس از آن بانوان دیگر سیکل قاعدگی همراه با آزاد شدن چرخه‌ای هورمون‌های استروئیدی از تخمدان را تجربه نمی‌کنند. به همین ترتیب علائم سیکل قاعدگی در بانوان باردار نیز بروز نمی‌یابد. بااین‌حال در طول بارداری به دلیل بالا بودن میزان پروژسترون علائمی مانند نفخ شکم، دردناک و حساس شدن سینه و تغییر خلق‌وخو تجربه می‌شود.