راه های درمان ناباروری، مراحل انجام میکرواینجکشن

ناباروری و نازایی از جمله مشکلاتی است که این روزها گریبان بسیاری از زوجهای جوان را در سراسر جهان گرفته است. امروزه برای درمان ناباروری از روش های نوین استفاده می شود. این تکنیک ها که بسته به علت ناباروری در زوجین استفاده می شوند، تنوع زیادی دارند. با توجه به اهمیت موضوع در اینباره با متخصص زنان و زایمان و فوق تخصص ناباروری ،عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری و سقط مکرر ابن سینا به گفتگو نشسته که در ادامه می خوانید.
وی در ابتدا گفت : امروزه تخمین زده می شود که به طور میانگین حدود ۱۰-۱۵ درصد زوج‌ها نابارور هستند و در اغلب موارد نیاز است که برای این افراد از روش‌های کمک باروری - که در اصطلاح علمی به آنها (Assisted Reproductive Techniques)ART می‌گویند- استفاده شود. البته روش‌های کمک باروری انواع بسیار زیاد دارند که از بسیار ساده شروع و به بسیار پیچیده ختم می‌شوند. باید دانست که برای هر زوجی باید بر اساس نیاز آنها و نوع مشکلی که منجر به نازایی شده است، نوع درمانشان مشخص شود.
دکتر جوهری با بیان این نکته که " میکرواینجکشن ( ICSI ) و( IVF ) از روش‌های کمک باروری (ART) هستند" ، ادامه داد : "IVF" یکی از پیشرفت های شگفت انگیز در علم ناباروری است که تحت عنوان باروری در محیط آزمایشگاه شناخته می شود و به معنای کشت تخمک زن و اسپرم مرد در آزمایشگاه و سپس انتقال جنین تشکیل شده از طریق دهانه رحم به داخل حفره رحم می باشد. در سال ۱۹۷۸ دختری به نام" لوئیس براون" به عنوان اولین نوزاد حاصل از عمل IVF متولد شد. هم اکنون در دنیا سالانه تعداد زیادی از زایمان ها به دنبال درمان به روشIVF است که نقش مهمی در درمان نازائی ایفا می کند.
این عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری و سقط مکرر ابن سینا خاطرنشان کرد : تکنیک میکرواینجکشن (تزریق اسپرم به داخل سیتوپلاسم تخمک) یا ICSI برای اولین باردر بلژیک در سال 1992 برای درمان ناباروری مردان استفاده شد و موفقیت ناشی از آن موجب گسترش استفاده از این روش گردید. تفاوت IVF و ICSI در نحوه لقاح یافتن تخمک است، یعنی مراحل تحریک تخمدان، جمع آوری تخمک و تهیه اسپرم صورت می گیرد و فقط در مرحله بارور کردن تخمک، برخلاف IVF که اسپرم شوهر در کنار تخمک خانم در ظرفی کنار هم ریخته می شود تا اسپرم خودش وارد تخمک شده و آن را بارور کند؛ در روش میکرواینجکشن، اسپرم به داخل تخمک تزریق شده و در پی آن لقاح انجام می گیرد. در این روش، جنین شناس با استفاده از میکروسکوپی با بزرگنمایی بالا قادر به تمایز اسپرم های طبیعی از غیر طبیعی بوده که پس از بی حرکت کردن اسپرم، به وسیله سوزنی بسیار نازک آن را به داخل تخمک تزریق می نماید و به دنبال آن لقاح، تقسیم سلولی و تشکیل جنین صورت می گیرد. برای بارور نمودن تخمک با این روش، نیازی به استفاده از تعداد زیادی اسپرم نبوده و برای هر تخمک، یک اسپرم تزریق می گردد. پس از تشکیل جنین، انتقال جنین به داخل رحم و سایر مراحل مانند روش IVF انجام می شود.
این فوق تخصص ناباروری مراحل انجام میکرواینجکشن را اینگونه تشریح کرد : مراحل انجام میکرواینجکشن به ترتیب زیر می باشد:

1- مرحله تحریک تخمک گذاری
به منظور به دست آوردن تعداد تخمک بیشتر و تشکیل چندین جنین ، داروهای افزایش شانس باروری تجویز می شوند. این داروها معمولاً از روز دوم قاعدگی و پس از انجام سونوگرافی و حصول اطمینان از سالم بودن رحم و تخمدان ها تجویز می شوند. با انجام سونوگرافی های پی در پی، روند رشد تخمک ها بررسی می شود . به همین علت ممکن است بیمار تا رسیدن به وضعیت مطلوب چندین بار با فواصل ۲ الی ۳ روزه تحت سونوگرافی قرار گیرد، وقتی در سونوگرافی سایز فولیکول ها به ۱۷ الی ۲۰ میلی متر رسید، آمپول HCG جهت بلوغ نهایی تخمک ها تجویز می شود. نکته بسیار مهم، زمان تزریق آمپول HCG است زیرا حدوداً ۳۴ الی ۳۶ ساعت پس از زمان تزریق آن تخمک گذاری انجام می شود و بنابراین عمل جراحی پانکچر تخمدان ها بایستی در همان زمان انجام شود. پس زمان آن بایستی طبق نظر پزشک معالج تعیین شود تا تخمک ها قبل از رها شدن جمع آوری شوند.

2- جمع آوری تخمک
بیمار در اتاق عمل تحت بیهوشی مختصری قرار می گیرد، تا حین روند تخمک گیری احساس ناراحتی نکند. سپس تخمک‌ها، با دید مستقیم سونوگرافی، توسط یک سوزن بسیار باریک کشیده می‌شوند و درون لوله های مخصوص جمع آوری شده و به آزمایشگاه IVF تحویل می شود. پس از بلوغ کامل تخمک ها، امکان تزریق اسپرم به داخل آن از طریق میکرواینجکشن مهیا می شود.

3- جمع آوری اسپرم
در صورتی که همسر بیمار قادر به جمع آوری مایع منی باشد در روز تخمک گیری، مایع منی تازه همسر در آزمایشگاه شستشو شده و پس از آماده سازی به آزمایشگاه IVF جهت عمل میکرواینجکشن تحویل می شود. در روش میکرواینجکشن گاهی نمونه اسپرم از طریق جراحی تهیه می شود،این عمل توسط اورولوژیست انجام می شود و در صورتی که گرفتن اسپرم زودتر از روز تخمک گیری انجام شود، اسپرم ها فریز شده و در روز تخمک گیری از انجماد خارج می شود.

4- لقاح و رشد جنین
در آزمایشگاه جنین شناسی ، جنین شناس با استفاده از میکروسکوپ با بزرگنمایی بالا اسپرم را با سوزنی بسیارنازک به داخل تخمک تزریق می کند. روز بعد از تزریق، تخمک ها از نظر باروری مورد ارزیابی قرار گرفته و در صورت بارور شدن تخمک، ۴۸ ساعت دیگر نیز داخل دستگاه انکوباتور قرار داده می شوند تا به مرحله جنین ۸ سلولی برسند.

5- انتقال یا ترانسفر جنین به داخل رحم
معمولاً جنین ها سه روز بعد از تخمک گیری به درون رحم انتقال داده می شود (در صورتی که جنین ها بلاستوسیست باشند، انتقال پنج روز بعد خواهد بود). تعداد جنین های انتقالی بر اساس سن مادر و کیفیت جنین تعیین
می شود که به داخل رحم انتقال داده می شود و مابقی جنین ها درصورت مناسب بودن با استفاده از روش ذخیره جنین به وسیله انجماد ذخیره می شوند تا در صورت عدم موفقیت یا برای فرزند بعدی در سیکل درمانی بعدی مورد استفاده قرار گیرند. ترانسفر جنین در اتاق عمل انجام می شود اما نیاز به بیهوشی ندارد. فقط بیمار روی تخت معاینه قرار گرفته و سپس جنین ها با لوله های نازک مخصوص از طریق سوراخ دهان رحم، به درون رحم فرستاده می شود. این روند بدون درد بوده اما گاهی اوقات بیمار درد خفیفی را احساس می کند. پس از برداشتن تخمک معمولا توصیه می شود که مکمل های پروژسترون به شکل قرص خوراکی مصرف نمایید تا دیواره رحم آماده لانه‌گزینی شود.
این عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری و سقط مکرر ابن سینا ادامه داد : معمولا پس از برداشتن تخمک ها مراقبت خاصی لازم نیست ولی در صورتی که دمای بدن بالاتر از ۳۸ درجه سانتیگراد باشد، حالت تهوع شدید یا استفراغ بی‌وقفه یا درد شدید شکمی یا متورم شدن شکم یا خونریزی شدید واژن (خونریزی‌های کم، طبیعی است) یا مشکل در دفع ادرار وجود داشته باشد،باید به پزشک اطلاع داده شود.بهتر است تا چند روز پس از انتقال جنین، زندگی با آرامش و بدون استرس سپری شود. حدود دو هفته بعد از انتقال جنین، یک آزمایش خون بارداری گرفته می‌شود. برای بسیاری از بیماران، این چند روز جزء طولانی‌ترین روزهای زندگی و سرشار از استرس و نگرانی است. ولی بسیار مهم است که در این دوران صبور بوده و استرس کنترل شده و آرامش حفظ شود.قطعا نقش خانواده ها در این دوران بسیار مهم است.اگر جواب آزمایش مثبت باشد حدود دو هفته بعد سونوگرافی برای تایید حاملگی انجام می شود.بعد از عمل انتقال جنین، فعالیت‌های روزانه می تواند از سر گرفته شود هر چند ممکن است تخمدان‌ها هنوز بزرگتر از اندازه معمول باشند. البته باید از انجام فعالیت‌های شدید اجتناب کرد.وی در مورد عوارض جانبی معمول درمان های ناباروی بیان کرد : عوارض جانبی معمول درمان های ناباروی عبارتند از: تورم پستان و حساسیت هنگام لمس آن،گرفتگی خفیف عضلات،یبوست،نفخ خفیف.همچنین مواردی همچون عفونت، چرخش تخمدان و سندرم تحریک بیش از حد تخمدان در صورت وجود درد متوسط یا شدید باید بررسی شوند.
این دکتر جوهری اظهار کرد : فعالیت فیزیکی اثری بر احتمال باردار شدن ندارد .بیماران باید تا جایی که ممکن است به زندگی عادی خود بازگردند. بسیاری از بیماران نگران این هستند که مثلاً انجام فعالیتهای شخصی یا با سرفه یا عطسه کردن جنین آنها بیفتد، توجه داشته باشید که این رخداد از لحاظ فیزیکی غیر ممکن است چرا که فضای رحم یک فضای بالقوه بوده و پس از قرار دادن جنین در داخل حفره رحم،دیواره های جانبی رحم بر روی همدیگر می خوابند.
وی با بیان این نکته که "یکی از موارد بسیار مهم در موفقیت ICSI ،سن زوجین و به ویژه سن خانم می باشد، ادامه داد:بر اساس مطالعات انجام شده در سال‌های اخیر بر روی زنانی که لقاح مصنوعی با استفاده از تخمک‌های خود داشته‌اند، درصد سیکل‌های IVF موفق به صورت زیر می‌باشد:
- 43-41 درصد برای زنان زیر 35 سال
- ۳۶-۳۳ درصد برای زنان بین ۳۷-۳۵ سال
- 27-23 درصد برای زنان بین 40-38 سال
- ۱۳-۱۰ درصد برای زنان بالاتر از ۴۰ سال
این فوق تخصص ناباروری اظهار کرد : هیچ داده ای مبنی بر ایمن بودن مصرف داروهای گیاهی در زمان اقدام برای بارداری وجود ندارد و مشخص نیست که این گیاهان چگونه با داروهای ناباروری وارد واکنش می شوند. ضمانتی برای بی خطر بودن داروهای گیاهی وجود ندارد و مصرف بعضی از آنها در دوران بارداری ممنوع است. هیچ شواهدی مبنی بر اینکه رژیم خاصی می تواند شانس موفقیت ICSI را افزایش دهد، وجود ندارد.
وی در پایان گفت : متخصصین پیروی از یک رژیم غذایی سالم، متعادل، سرشار از غلات سبوس دار، پروتئین بدون چربی و میوه و سبزیجات را توصیه می کنند. علاوه بر این مصرف روزانه ویتامین D بسیار مهم است. کنترل وزن و نگه داشتن آن در یک بازه طبیعی از اهمیت زیادی برخوردار است. زنانی که با شاخص توده بدنی بیشتر از ۳۵ یا کمتر ۲۰ اقدام به انجام IVF می کنند، شانس کمتری برای بارداری دارند. تا کنون شواهدی مبنی بر افزایش شانس سرطانهای رحم و تخمدان در اثر انجام سیکل های IVF و ICSI یافت نشده است. همچنین در مطالعات وسیعی که صورت گرفته است،افزایش بیماری ها و مشکلات مادرزادی ،در نوزادان حاصل از IVF و ICSI گزارش نشده است.همچنین افرادی که نازایی ندارند ولی تمایل به استفاده از روشهای انتخاب جنسیت (SEX SELECTION) دارند ، می توانند از روشهای IVF یا ICSI استفاده کنند.