شیوه های تربیت کودک، فرزند پروری سنتی یا مدرن

در فرزندپروری به روش سنتی، رفتارهای نامناسب کودکان با پیامدهایی پاسخ داده می‌شود که درد جسمی یا بار هیجانی منفی برای کودک به دنبال دارد. در نتیجه، کودک با انتخاب رفتار متفاوت در آینده، تصمیم می‌گیرد که از درد ناشی از تنبیه جلوگیری کند.

اما در این روش فرض بر این است که کودکان قادر هستند احساسات و رفتارهای خود را به خوبی تنظیم کنند! اما این فرض خلاف واقعیت است!

در مقابل فرزندپروری به روش سنتی، والدین با استفاده از راهنمایی‌های محبت‌آمیز، محدودیت‌هایی را برای رفتارهای کودک قائل می‌شوند و درعین‌حال این اجازه و امکان برای کودک وجود دارد که همه احساسات و هیجان‌هایش را بروز دهد حتی اگر از وجود محدودیت‌ها غمگین شود نیز این فرصت را به او می‌دهیم که احساسش را با ما در میان بگذارد. در واقع ما به کودک کمک می‌کنیم که با احساسات چالش‌برانگیز خود مواجه شود. در نتیجه این احساسات، منجر به رفتارهای مشکل‌آفرین نخواهند شد. همچنین به‌جای تنبیه، به فرزندمان کمک می‌کنیم که بتواند هر آسیبی که به وسایل منزل وارد شده یا هر اختلافی که در روابط بین فردی به وجود آمده، اصلاح و جبران نماید. حقیقت آن است که پیش از هر چیزی باید بر تعامل و ارتباط مناسب با فرزندمان متمرکز شویم. در چنین شرایطی تأثیر بیشتری بر کودکان خواهیم داشت و آن‌ها با احتمال کمتری رفتارهای نامناسب انجام می‌دهند.

اما آیا واقعاً ممکن است که به‌جای تنبیه برای کار نادرست ، از راهنمایی‌های محبت‌آمیز استفاده کنیم و مانع بروز رفتارهای نامناسب کودکمان شویم؟

به موقعیت‌های زیر توجه کنید:

زمانی که از فرزندتان می‌خواهید کاری را انجام دهد و او به شما توجهی نمی‌کند ، ممکن است که به‌طورکلی درخواست شما را نشنیده باشد. این موضوع کاملاً طبیعی است که کودکان آن‌قدر مجذوب کاری که در حال انجام آن هستند می‌شوند؛ که واقعاً متوجه آنچه به آن‌ها می‌گوییم، نمی‌شوند. صادقانه بگویم که تاکنون با هیچ کودکی آشنا نشدم که فکر کند "حمام کردن در همان لحظه‌ای که از او می‌خواهیم"، مهم‌تر از بازی و کاری است که مشغول به انجام دادن است.

پس، اولین قدم پیش از صحبت کردن آن است که توجه کودک را به خود جلب نمایید. شما نمی‌توانید از آن‌سوی منزل فریاد بزنید و به کودک دستور دهید و از او نیز انتظار داشته باشید که به شما گوش فرا دهد. به‌جای این کار، نزدیک او بروید. روی زانوها بنشینید تا هم قد کودکتان شوید و او را به‌آرامی نوازش کنید. سپس با دقت مشاهده کنید که در حال انجام چه کاری است و برای برقراری ارتباط بهتر، نظری راجع به فعالیت وی دهید. مثلاً بگویید:

"به‌به! ببین چه خونه‌ای برای حیوانات ساختی!"؛

شما نباید چیزی را در بازی او دستکاری می‌کنید و صرفاً باید به وی نشان دهید که به فعالیت‌های او احترام می‌گذارید. در نهایت نیز به او نشان دهید که درکش می‌کنید:

"میدونم که خیلی سخته از بازی دست بکشی عزیزم، ولی من الان به کمکت نیاز دارم که……"

اگر از کودک سؤالی پرسیدید و پاسخی دریافت نکردید، دوباره سؤال را تکرار نکنید. احتمالاً هنوز توجه کودک با شما نیست. پس باید به قدم اول که توضیح داده شد بازگردید. اما سؤال مهم این است که اگر از کودکتان بخواهید کاری را انجام دهد و او آگاهانه تصمیم بگیرد که کار نادرست را انجام دهد، چه باید کرد؟ در ادامه مطلب پاسخ این سؤال را بررسی خواهیم کرد.

اگر فرزندتان کودک دیگری را کتک می‌زند ، باید به این موضوع توجه کنید که او از چیزی می‌ترسد و نیاز به کمک شما دارد. چراکه همواره ترس ریشه پرخاشگری است.

بررسی کنید که چه چیزی در خانه موجب ترس و وحشت او شده است! آیا در حضور فرزندان با همسرتان دعوا و مشاجره می‌کنید؟ آیا کودک در برنامه‌های تلویزیونی تصاویری را مشاهده کرده که منجر به ایجاد ترس و وحشت در او شده و برای رهایی از این احساس، رفتارهای خشونت‌آمیزی را در مدرسه بروز می‌دهد؟ آیا او از این‌که در کلاس ریاضی به نظر می‌رسد همه دانش‌آموزان به‌جز او مسائل را متوجه می‌شوند، می‌ترسد؟ آیا دوستانش یا خواهر/برادر بزرگ‌ترش او را در زمین بازی مسخره می‌کنند؟ آیا فرزندتان نگران است که شما خواهر/برادر کوچک‌ترش را بیشتر از او داشته باشید؟

به یاد داشته باشیم که اگر فرزندمان را تنبیه کنیم، هرگز دلیل رفتار او را درنمی‌یابیم. در عوض، به کمک راهنمایی‌های محبت‌آمیز می‌توانیم با کودک همدلی کنیم و به این سؤال پاسخ دهیم که چه چیزی فرزندمان را تا این حد اندوهگین یا خشمگین کرده که چنین رفتاری از او سر زده است؟

باید به او فعالانه گوش فرا دهیم و با وی ارتباط برقرار کنیم تا بفهمیم چرا کار نادرست را انجام می‌دهد. باید از او بپرسیم که راجع به حل مشکلات چگونه فکر می‌کند. همچنین می‌بایست عواقب مشخص و طبیعی کار نادرست (کتک زدن کودکی دیگر) را برای فرزندمان توضیح دهیم که بداند در چنین شرایطی ممکن است آن کودک آسیب ببیند و دیگر تمایلی به بازی کردن با او نداشته باشد. سپس باید به او کمک کنیم که به راه‌حل‌های مختلفی فکر کند که از طریق آن‌ها بتواند شرایط متفاوت را به بهترین شکل مدیریت کند. درواقع، باید به او آموزش دهیم که در هر شرایطی که قرار می‌گیرد، به گزینه‌های گوناگونی بیندیشد.

ما به‌عنوان والدین باید فضای امنی را برای فرزندمان مهیا کنیم که در آن بتواند با احساس ترس خود مواجه شود و این امکان را فراهم نماییم که از طریق خندیدن یا گریه کردن، ترس درونی خود را تخلیه کند و در مرحله نهایی نیز باید هر چیزی که منجر به ایجاد ترس و خشم در او می‌شود را تغییر دهیم.

از طرف دیگر، آیا فکر می‌کنید که اگر فرزندمان را در چنین شرایطی تنبیه کنیم، او به کتک زدن کودکان دیگر ادامه نمی‌دهد؟ غیرممکن است، چون ما با احساسات او که منجر به پرخاشگری شده است، مواجه نشده‌ایم. پس سریع‌ترین راه برای متوقف کردن این رفتار کودکمان این است که به بهبود احساسات غم و ترس آن‌ها بپردازیم و از ایجاد موقعیت‌هایی که منجر به شکل‌گیری این احساسات در فرزندمان می‌شوند، اجتناب نماییم.

کار نادرست دیگر کودک خراب کردن وسایل خانه است. اگر فرزندتان وسایل منزل را خراب می‌کند، دقیقاً هنگامی که عصبانی است و مشغول بهانه‌گیری و گریه و زاری است؛ کاملاً قابل درک است (حتی اگر او در دوره نوجوانی باشد). همه ما در زندگی چنین کارهایی را بدون فکر انجام داده‌ایم (هرگز فراموش نمی‌کنم زمانی که دانشجو بودم، از شدت عصبانیت لیوان مورد علاقه خود را به سمت دیوار پرتاب کردم). بدون شک درمان چنین رفتارهایی بررسی و بهبود احساساتی است که منجر به آن‌ها شده‌اند. درنتیجه، فرزندمان را باید در موقعیتی قرار دهیم که بتواند در جهت جبران، قدمی بردارد مثلاً اجازه دهید شیئی را که شکسته است، از روی زمین جمع کند ولی به‌هیچ‌عنوان او را تنبیه نکنید.

اما اگر فرزندتان با قصد قبلی شیئی را خراب می‌کند، علامت مهمی است که به ما نشان می‌دهد درون فرزندمان آشفته است و اگر او را تنبیه کنیم، هرگز علت این آشفتگی را نخواهیم فهمید و همچنین از این رفتار وی می‌توان متوجه شد که با او ارتباط صحیح و لازم را برقرار نکرده‌ایم که او دلیلی برای کنترل تکانه‌های خود بیابد. نباید فراموش کنیم که تنبیه کردن کودک منجر به بدتر شدن رفتارهای او و انتقال این رفتارها به سایر محیط‌ها می‌شود. کودکی که عمداً شیئی را خراب می‌کند، از طریق این رفتار به‌طور مشخص این پیام را به شما می‌دهد که به کمکتان نیاز دارد و شما با تنبیه کردن وی، از مسئولیت خود به‌عنوان والدین در جهت کمک به فرزندتان، شانه خالی می‌کنید.

اگر دقت کرده باشید، در همه موقعیت‌های ذکر شده، نکته ثابت و واحدی وجود دارد که به ما نشان می‌دهد تنبیه کردن فرزندان تنها منجر به سرکوب احساسات آن‌ها می‌شود و رفتارهای بد آن‌ها را بدتر خواهد کرد. درحالی‌که مواجهه با این احساسات و بهبود آن‌ها تنها راهی است که از تکرار رفتارهای بد جلوگیری می‌کند. شما به‌هیچ‌عنوان نباید این احساسات را نادیده بگیرید، بلکه باید به فرزندتان کمک کنید که با آن‌ها روبرو شود.

کودکان زمانی انجام کار درست را انتخاب می‌کنند که

- تعامل مثبتی بین شما و آن‌ها وجود داشته باشد، در نتیجه دلیلی برای انتخاب درست خواهند داشت.

به یاد داشته باشید که ارتباط شما و فرزندتان نیاز به مراقبت مداوم دارد همان‌طور که به ارتباط خود با شریک زندگی‌تان توجه می‌کنید، همواره باید راه‌هایی را در جهت تعامل صمیمانه‌تر با فرزندتان بیابید.

- این توانایی را داشته باشند که احساسات و هیجان‌های خود را که منجر به بروز رفتارها می‌شوند، کنترل کنند .

در اکثر مواردی که کودکان کار اشتباهی انجام می‌دهند، علت این است که نتوانسته‌اند خود را مدیریت کنند (همان‌گونه که برای خود ما نیز اتفاق می‌افتد! آخرین باری که چیزی به زبان آورده‌اید که پس از مدتی از گفتن آن پشیمان شده‌اید را به یاد آورید!). پس فراموش نکنیم که تنبیه به کودکان کمک نمی‌کند که هیجان‌های خود را کنترل کنند بلکه این فرایند را دشوارتر می‌کند.

- خودشان تمایل داشته باشند که کار درست را انجام دهند.

اگر کودک شما هیچ اهمیتی به این موضوع نمی‌دهد که درست رفتار کند و به‌راحتی ازآنچه شما می‌گویید، سرپیچی می‌کند، نشانه نافرمانی اوست. این ویژگی برای کودک نوپا طبیعی است ولی در حالت طبیعی کودکان بزرگ‌تر که تعامل و ارتباط مثبتی با والدینشان دارند، نمی‌خواهند که آن‌ها را ناراحت و ناامید کنند و به همین دلیل معمولاً تمایل دارند که کار درست را انجام دهند. لازم به ذکر است که با اعمال روش‌های سخت‌گیرانه بر کودک صرفاً رفتارهای نافرمانی او را تشدید خواهید کرد. تنها راه بهبود این رفتارها، ایجاد ارتباط باکیفیت با او است.

به نظر می‌رسد که به‌عنوان والدین مسئولیت‌های فراوانی به عهده داریم. دقیقاً همین‌طور است! اما رفع علت اصلی کار نادرست فرزندمان، بهترین و مؤثرترین گزینه‌ای است که در اختیار داریم و در این صورت با احتمال بیشتری فرزندانی سالم و مسئولیت‌پذیر به جامعه تحویل خواهیم داد.