اثرات تلویزیون بر کودکان، جنبه های مثبت و منفی آن

کودکان نیز ساعاتی طولانی از روز را جلوی تلویزیون می‌گذرانند. از آنجایی‌ که در سن حساس تأثیرپذیری قرار دارند، قسمتی از جریان جامعه‌پذیری خود را از این طریق اقناع می‌کنند. بنابراین کیفیت و چگونگی برنامه‌های تلویزیون از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.

تلویزیون هر روز تسلط بیشتری بر ما می‌یابد و ما بایستی نگران آثار مخرب برنامه‌های آن برای کودکان و خانواده‌های خود باشیم. بدبختانه ما فرزندانمان را با تلویزیون تربیت می‌کنیم. وقتی می‌خواهیم آنان را ساکت کنیم برایشان تلویزیون روشن می‌کنیم و یا آنان را به تماشای برنامه‌هایی دعوت می‌کنیم که خودمان هم نمی‌دانیم چه هستند. متأسفانه خودمان هم عادت کرده‌ایم که به آنچه پخش می‌شود، خیره شویم و نگاه کنیم.

تبلیغات تلویزیونی روی شخصیت کودکان، باورها و اعمال آن‌ها به‌شدت اثر می‌گذارد. معمولاً کودکان از دوسالگی تماشای فیلم‌های کارتونی را شروع و تقریباً در شش‌ سالگی به تماشای تلویزیون عادت می‌کنند. یعنی قبل از رفتن به مدرسه با آن دوست می‌شوند. به نظر می‌رسد امروزه دانش آموزان در حالی قدم به مدرسه می‌گذارند که به‌شدت از فن تلویزیون و اثرات روانی آن متأثر شده‌اند. درحالی‌که مکانیسم تصویری و بصری آن ریشه در اعماق آنان دوانده است، با سیستم کتاب و حروف چاپی وارد یک نزاع درونی و روانی می‌شوند.

کودکان برخلاف بزرگ‌ترها که با دیگر رسانه‌ها ارتباط دارند، بیشتر با تلویزیون یا رایانه در ارتباط هستند. به عقیدۀ پژوهشگران، علت علاقه کودکان به تماشای تلویزیون این است که به آنان امکان می‌دهد تا در ماجراهای پشت پردۀ زندگی کودکانه خود رسوخ کنند و دنیا و مردم را بهتر بشناسند. وقتی کودکان ما به دنیا می‌آیند، باید کار دشواری را انجام دهند و آن انطباق خود با محیط اطراف است. اینجاست که اهمیت والدین برای کمک به این انطباق‌پذیری به شکل صحیح روشن می‌شود. اما وقتی کسی به کودکان کمک نمی‌کند که دنیا را بشناسد، دست به دامن تلویزیون می‌شوند. تلویزیون برای کودکان دست‌یافتنی‌ترین دریچه به دنیای افراد بالغ است. بنابراین تلویزیون به کودک یک تصویر یا خیال دگرگونه‌ای ارائه می‌دهد.

در حال حاضر ورود بازی‌های الکترونیکی و رایانه‌ای به بازار موجب کم‌تحرکی و آسیب‌های قابل‌ملاحظه ذهنی، فکری و روانی کودکان و نوجوانان جامعه شده و به‌تدریج آن‌ها را به‌نوعی دچار اعتیاد الکترونیکی درگیر کرده است.

از خودمان باید بپرسیم برنامه‌های تلویزیونی بر روی رفتار کودکان چه تأثیر می‌گذارد؟

الف) اثرات مثبت تلویزیون

- تلویزیون دانش کودکان را افزایش می‌دهد. کودکان قبل از رفتن به مدرسه به‌اندازۀ پنج سال از تلویزیون مطلب فراگرفته‌اند. یک کودک سه‌ساله با دیدن برنامه‌های آموزشی تلویزیون، الفبای ساده، اشکال هندسی و ... را می‌آموزد. کودکان پیش‌دبستانی نسبت به بچه‌های گذشته از معلومات گسترده‌ای برخوردارند.

- دیدن آدم‌های جدید، مکان‌ها و سایر رویدادهای تازه در تلویزیون حس کنجکاوی کودکان را برمی‌انگیزد و روحیۀ جست‌وجوگری را در آنان افزایش می‌دهد.

- تلویزیون می‌تواند از طریق مبادلۀ فرهنگی، دید کودکان را نسبت به انسان‌ها بازتر کند.

- تلویزیون می‌تواند به اعتقادات، ارزش‌ها، ویژگی‌های فرهنگی راستین در کودکان جهت دهد.

- کارتون‌ها پاسخی به نیازهای کودکان برای رهایی از خستگی ناشی از فعالیت‌های آموزشی بوده تا کسالت و خستگی را از تن آن‌ها به درکند.

ب) اثرات منفی تلویزیون

- تلویزیون جایگزین فعالیت‌های فردی و اجتماعی کودکان شده، قدرت ابتکار، خلاقیت و کنجکاوی کودکان را محدود می‌سازد. اوقات فراغت کودکان را به خود اختصاص داده و بچه‌ها وقتی‌که می‌توانند به بازی‌های آموزشی، اجتماعی و به کشف جست‌وجوی دنیای خود بپردازند، در مقابل تلویزیون میخکوب شده و مطیع و محو آن می‌گردند.

- تلویزیون زمان مطالعه کودک را به خود اختصاص داده و زمان این فعالیت را می‌گیرد و کودکان را بامطالعه بیگانه می‌کند. امروزه شاگردان تلویزیون تماشاگران بی‌تفکر یک مشارکت باقی می‌مانند و به‌جای استنتاج و تفکر به یکسان اندیشی می‌گرایند.

- تلویزیون امروزه بیش از فعالیت‌های آموزشی وقت دانش آموزان را می‌گیرد و ذهن کودکان را تسخیر می‌کند. به‌عبارت‌دیگر تلویزیون رقیب نظام آموزش‌وپرورش شده است.

- از طریق تماشای تلویزیون، کودکان شیوه‌های پرخاشگرانه و مهارت‌های خلافکاری را آموخته و از طریق همانندسازی باشخصیت‌های نمایشی قیدوبندهای اجتماعی را نادیده گرفته و آن را امری عادی تلقی می‌کنند.

- تلویزیون خواب کودکان را تحت تأثیر قرار داده و والدین نیز تسلیم خواسته‌های نامعقول کودکان می‌شوند. در چنین حالتی با دیدن سریال‌های کارآگاهی و پلیسی آنان دچار ترس و اضطراب و برانگیختگی شده و پس از آن به رختخواب می‌روند.

- ازآنجاکه تلویزیون دوستی قابل‌اعتماد برای کودکان است، آگهی‌های تجارتی اشتهای کودکان را برای داشتن و تملک اسباب‌بازی‌های مورد تبلیغ افزایش می‌دهد که نوعی القای روانی است. والدینی که قدرت خرید کالای موردنظر را ندارند، با فرزندان درگیر و به چشم فرزند، گناهکار تلقی می‌گردند.

- کودکان از طریق تلویزیون با دیدن درام‌های نمایشی و احساسی با مسائل و مشکلاتی که در این فیلم‌ها به تصویر کشیده می‌شود، روبه‌رو می‌شوند و چون مانند بزرگسالان دارای مهارت شناختی لازم برای تجزیه‌وتحلیل آن‌ها نیستند، دچار درگیری ذهنی شده و راه‌حلی برای آن‌ها نمی‌یابند.

تردیدی نیست که والدین مسئولیت کنترل تماشا کردن تلویزیون از سوی کودکانشان را به عهده‌دارند تا آن‌ها را از تماشای برنامه‌های بزرگسالان که ممکن است خشونت‌آمیز و یا منطبق با سن کودک نبوده بازدارند، ولی متأسفانه بسیاری از والدین به این مسئولیت آگاه نیستند. آموزش و آگاهی والدین از خطرات و آسیب‌های روانی و اجتماعی تلویزیون ضرورتی انکارناپذیر است. در این زمینه دست‌اندرکاران و برنامه ریزان نیز می‌بایستی شناخت کافی از نیازها و دشواری‌های رشد کودکان داشته و در برنامه‌ریزی سطوح مختلف سنی مسئولانه اقدام نمایند.