اختلال بیش فعالی کودک، طریقه تشخیص و درمان

بیش فعالی (ADHD) یا بیماری تکانشی یا نقص توجه در کودکان، نوعی اختلال رفتار است که امروزه به دلیل شرایط اجتماعی و مشکلات خانوادگی شیوع بیشتری پیدا کرده است. این بیماری در پسران رواج بیشتری دارد. نشانه های بیش فعالی در کودکان معمولا در اوایل دوره تحصیل شان بروز می کند.

بیش فعالی چیست؟
بیش فعالی به حالتی گفته می شود که در آن کودک به نحوی مفرط و بیش از اندازه فعال و پرجنب و جوش است. تحرک زیاد این کودکان نه تنها خود آنها را بلکه اطرافیان، همکلاسی ها، اولیای مدرسه را دچار مشکل می کند. از آن جایی که در میان درصد بالایی از معتادین و افرادی که ترک تحصیل کرده اند علائم بیش فعالی در کودکی قابل مشاهده است. از طرفی کودکان دارای بیش فعالی در معرض خطر بالایی از اختلال سلوک، شخصیت ضد اجتماعی و سوء مصرف مواد مخدر قرار دارند لذا آگاهی همگان بویژه والدین و معلمان در این حالات از اهمیت بسزایی برخوردار است. نقص در تمرکز یا اختلال بیش فعالی شرایطی را برای کودک ایجاد می کند که نتواند آرام و بدون حرکت بنشیند، رفتارش را کنترل کرده و توجه خود را به یک موضوع خاص معطوف کند.

جامعه آماری مبتلایان
از هر ۱۰۰ کودک ۵ کودک می تواند به بیش فعالی مبتلا باشد. پسران ۳ برابر بیش از دختران در معرض ابتلا قرار دارند. این مشکلات قبل از ۷سالگی آغاز می شوند. ممکن است والدین تا وقتی که فرزندانشان بزرگتر نشده اند، متوجه مشکل بیش فعالی او نگردند. روان شناسان نمی دانند که چه چیزی باعث بروز این اختلال می گردد. ولی مطالعات بر روی مغز انسانها را به فهم علل اجتماعی بیش فعالی نزدیکتر کرده است. دخترهای مبتلا به این اختلال بیشتر از پسران بی توجهی نشان می دهند، اما در رابطه با دیگران مشکلات کمتری دارند. همچنین دختران مبتلا به بیش فعالی، بیشتر از پسران دچار انزوا اجتماعی، اضطراب و افسردگی می شوند و کمتر از پسران دارای مشکلات رفتاری هستند.

تاریخچه کشف بیش فعالی
این بیماری در دهه هشتاد میلادی توسط دانشمندی به نام هاینریش هافمن مورد مطالعه قرار گرفت. این اختلال باعث عدم تمرکز در کودک و شتابزدگی وی می شود و زندگی شخصی او را مختل می کند. نشانه های بیش فعالی در کودکان از سن ۳ سالگی بروز می کند. ولی معمولا در سنین ۶ یا ۷ سال کاملا مشخص خواهد شد.
متاسفانه بیشترین مشکلات کودک ناشی از بیش فعالی، در مدرسه و تحصیل کودک اتفاق می افتد. در صورت عدم توجه به کودک این فرد در آینده با مشکلات روانی سختی مواجه خواهد شد. این کودکان ممکن است در آینده دچار افسردگی های حاد شوند و دست به بزه های فراوانی بزنند که در آن زمان جبرانش بسیار سخت خواهد بود.
خطر شکست تحصیلی و اختلالات رفتاری از مهم ترین عوارض بیش فعالی است. به همین دلیل نیاز است که به نشانه های بیش فعالی در کودکان دقت و توجه لازم را داشته باشیم.

نحوه تشخیص کودک بیش فعال
والدین عزیز می توانند کودک خود را زیر نظر بگیرند. یکی از روش های تشخیص نشانه های بیش فعالی در کودکان طرح سوال هایی برای شناسایی این بیماری است. به این موارد توجه کنید.
کودک شما چه میزان به درس توجه می کند؟
می تواند به راحتی جملات را حفظ کند ؟
آیا وسایل خود را مداوم گم می کند؟
آیا دوست دارد مدام داد و فریاد بزند ؟
آیا تحرک او زیاد است، طوری که اصلا یک جا بند نمی شود؟
آیا کودکتان زیاد و مدام بیخود حرف می زند؟
آیا از دستورات شما تبعیت می کند ؟
آیا کودکان دیگر را کتک می زند و مدام با آنها در حال جنگ است؟
آیا کودک زود عصبانی می شود؟
زمانی که باید منتظر باشد از جای خود بلند می شود و نمی تواند انتظار بکشد؟
کینه ای است ؟
به دوستان خود زور می گوید و سر آن ها داد می زند؟
حیوانات را آزار می دهد؟
مضطرب و نگران است؟
حالت افسردگی شدید دارد؟
احساس حقارت می کند؟
تمرکز او در درس خواندن چقدر است؟

نشانه های بیش فعالی در کودکان
کودک به راحتی ناراحت و پریشان می شود.
کودک به وظایف خود عمل نمی کند.
به حرف های دیگران گوش نمی دهد و کم توجه و بی حواس است و فراموشی دارد.
بی تاب است و آرام و قرار ندارد.
آرام و قرار ندارد و نمی تواند یک جا بنشیند.
علاقمند به افکار پوچ است.
بیشتر خیال پرداز است.
اغلب در هنگام نشستن سرو صدا دارد.
قادر به انجام بازی های کم سرو صدا نیست.
همیشه در حال حرکت است و پر از جنب و جوش است.
بیش از حد حرف می زند.
قادر به انتظار کشیدن نیست.
در پاسخگویی گستاخ و بی ادب است.
کودک بیش فعال معمولا همیشه در حال جنب و جوش و حرکت است.
هر چیزی که جلوی دستشان می رسد به این طرف و آن طرف پرت میکنند.
در زمان نشستن و یا خوابیدن مدام پاهایشان را تکان می دهند.
کمتر می خوابند و دوست دارند با هر چیزی که دستشان می رسد سرو صدا ایجاد کنند.
زمانی که با دیگران حرف می زنند هر چیزی که بر روی زبانشان می رسد می گویند وگاهی فحش و ناسزا می دهند و یا با الفاظ زشت دیگران را صدا می زنند.

عوامل بیش فعالی کودک
عوامل مختلفی در بروز بیش فعالی در کودکان مرثر است که در ادامه به بخشی از آنها اشاره می کنیم:
ژنتیک
یکی از عوامل بیش فعالی کودک بحث ژنتیک است. این اختلال ممکن است از دوران جنینی در کودک وجود داشته باشد. ممکن است ژنی در خانواده وجود داشته باشد که باعث این اختلال شود.
بارداری در سنین بالا
از جمله عوامل مهم در بیش فعالی کودک بارداری در سنین بالاست. این مشکل در بعضی افراد که در سنین بالا ازدواج می کنند رایج تر است. ممکن است آزمایشات ژنتیک تا حدی برای تشخیص بعضی از بیماری ها مفید باشد اما نمی توان نتیجه دقیقی را در مورد بیش فعالی کودک در آزمایشات تشخیص داد.
استرس بارداری
از دیگر عوامل بیش فعالی کودک استرس بارداری است که بر روی جنین تاثیر مستقیمی دارد. سعی کنید در این باره با مشاوران مشورت کنید و تا آنجا که ممکن است استرس را از خود دور کنید. شاید در ابتدا از بحاظ ظاهری همه چیز طبیعی باشد اما با بزرگ شدن کودک رفته رفته آثار در رفتار کودک مشخص خواهد شد.
عفونت حاملگی
شاید هنوز آثار عفونت های بارداری در بیش فعالی کودک ثابت نشده است اما بر اساس نظر متخصصان و روانشناسان عفونت حاملگی نیز می تواند یکی از عوامل بیش فعالی کودکان به حساب بیاید. پس سعی کنید در دوران حاملگی تا حد امکان دقت کنید. در این مدت مدام باید تحت نظر پزشک باشید و بهداشت را رعایت کنید.
استنشاق دود سیگار و مصرف الکل و مواد مخدر
مهم ترین عوامل بیش فعالی در کودک استعمال و حتی استنشاق دود سیگار و مصرف الکل است. توصیه ما به مادران عزیز این است که در زمان بارداری و حتی در دوران شیردهی سعی کنید از این موارد جدا اجتناب کنید.
استفاده تلفن های همراه
استفاده از تلفن های همراه نیز از جمله عوامل بیش فعالی کودک به حساب می آید. تحقیقات ثابت کرده است که امواج رادیویی و مخابراتی در طی زمان آثار مخربی بر روی مغز جنین خواهد گذاشت که متاسفانه عده ای آن را نادیده می گیرند.
سرب و آلودگی هوا
مسمومیت های ناشی از آلودگی هوا نیز از دیگر عوامل بیش فعالی کودک محسوب می شود که اتفاقا نقش بسیار مهمی در بیماری کودک خواهد داشت. به مادران عزیز توصیه می شود درمدت بارداری از دستگاه های تصفیه هوا در منزل استفاده کرده و در روزهای آلوده حدالامکان از منزل خارج نشوند.
رژیم غذایی نامناسب
استفاده از مواد غذایی که در آن مواد نگهدارنده و شمیمایی استفاده می شود یکی از عوامل بیش فعالی کودک خواهد بود. این موضوع می تواند ناشی از رژیم غذایی نامناسب باشد. متاسفانه امروزه مصرف مواد فراوری شده هر روز بیشتر می شود. مصرف شکر و مواد قندی شیوع این بیماری را بیشتر می کند. کمبود پروتئین و مواد معدنی خصوصا ویتامین های گروه B نیز باعث این بیماری می شوند. به همین دلیل مکررا توصیه شده در خصوص تغذیه در دوران بارداری و تغذیه کودک با مشاوره تغذیه ومتخصصان مشورت کنند.
عدم تحرک در دوران بارداری
از عوامل بیش فعالی کودک می توان به عدم تحرک در دوران بارداری اشاره کرد.شاید تصور کنید که ورزش و تحرک در دوران بارداری به صلاج مادر و بچه نیست. در حالی که این تصور کاملا اشتباه است. امروزه ورزش هایی برای مادران باردار توسط پزشکان تجویز می شود که علاوه بر سلامت کودک باعث تقویت جسم آنان شده و بسیاری از بیماری ها را از جنین دور می کند.
رابطه سن کودک و ابتلا به بیش فعالی
هر اندازه سن کودک کمتر باشد احتمال بروز بیش فعالی نیز بیشتر خواهد بود. تاثیرات بیش فعالی در واقع پاسخی به تشنج ونبود یک محیط سالم خانوادگی است. شاید این حالت واکنشی به اضطراب و استرس والدینشان باشد.
بازیهای کامپیوتری و تلویزیون
محققان دریافتند کودکانی که بیش از ۲ ساعت در روز به تماشای تلوزیون می نشینند و یا ساعت ها به بازی کامپیوتری مشغولند بیشتر در معرض بیش فعالی هستند. این بیماری سالها حتی تا دوران بزرگسالی نیز در این افراد وجود خواهد داشت. این موضوع یکی از عوامل مهم و خطرناک در کودکان است. سعی کنید برنامه های روزانه کودک خود را مدیریت کنید.

نحوه رفتار والدین با کودک بیش فعال
از مهم ترین عوامل بیش فعالی کودک نوع خانواده با کودک است. فرض کنید پدریا مادری افسرده و معتاد به الکل صاحب فرزندی شوند. یا اینکه کودک در خانواده ای پرتشنج و شلوغ به دنیا بیاورند. آیا انتظار رفتار طبیعی از این کودکان دارید. این حالت والدین روی فرزندشان تاثیر مستقیم خواهد داشت. این کودک علاوه بر اینکه دچار بیش فعالی می شود دچار بیماری های روانی دیگر مانند افسردگی و اضطراب شدید نیز خواهد شد.
خانواده پر جمعیت نیز می تواند یکی از عوامل بیش فعالی کودکان باشد. می دانید که در خانواده های پر جمعیت اغلب به دلیل رعایت نکردن عدالت و نبود یک شیوه تربیتی خاص و منظم، کودک قطعا دچار مشکل خواهد شد. یکی از این مشکلات بی قراری و بیش فعالی کودک است. زیرا والدین گاهی به دلیلی نا آگاهی مجبورند از شیوه های تربیتی بدی استفاده کنند. شیوه های تنبیهی خشن و شدید جسمی و روحی آثار مخربی بر روی روان و جسم کودک خواهد داشت. همین سردی روابط آغاز گر مشکلات روحی شدید در کودک آنها خواهد شد و تا دوران بزرگسالی بر ذهن آنها خواهد ماند.

درمان بیش فعالی
درمان سریع برای بیش فعالی وجود ندارد اما علائم آن قابل کنترل هستند. والدین و آموزگاران باید به نکات زیر توجه داشته باشند.

راهنمایی والدین درباره بیش فعالی
وقتی که فرزندتان کارش را خوب انجام می دهد به او پاداش دهید. در فرزند خود توانایی ایجاد کنید و نیز با او در مورد استعدادهایش صحبت کنید و او را به بکارگیری توانایی هایش تشویق و ترغیب کنید.
با فرزند خود کاملا واضح و روشن صحبت کنید. برای این کار با پشتکار، مصر و مثبت باشید. خواسته های خود را کاملا برای فرزند خود روشن سازید. به فرزند خود بگویید چه کارهایی را باید انجام دهد نه اینکه فقط، آنجه را نباید انجام دهد به او گوشزد کنید.
شیوه هایی را برای کنترل رفتار فرزند خود یاد بگیرید. این برنامه ها عبارتند از: ایجاد جدول برای فعالیت های فرزندتان، داشتن برنامه برای پاداش، نادیده گرفتن رفتارهای نامطلوب، پیامدهای عادی و غیر طبیعی نتایج و پیامدهای منطقی.
با مدرسه فرزندتان تماس داشته باشید و برنامه ی تعلیم و تربیت خاص نیازهای فرزندتان را برای او تنظیم کنید. هر دوی شما (والدین و معلم) بایستی نمونه ای از این برنامه را داشته باشید.
با معلم در تماس باشید و به او بگویید فرزند شما در خانه چه عملکردی دارد و از او بپرسید که در مدرسه چه می کند و آنها را حمایت کنید.

راهنمایی آموزگاران درباره بیش فعالی
باید بدانید که چه موارد خاصی برای دانش آموزان دشوار هستند. برای مثال ممکن است که دانش آموز بیش فعال در شروع یک کار دچار مشکل باشد. در حالی که دانش آموزان دیگر در پایان دادن به یک عمل و شروع عمل بعدی مشکل داشته باشند. بنابراین هر یک از این دانش آموزان نیاز به کمک های متفاوتی دارند. به دانش آموزان نشان دهید چگونه از کتاب تکلیف و برنامه های روزانه استفاده کنند. همچنین مهارت ها و روش های یادگیری را به آنها آموزش دهید و آنها را به شکل منظم تقویت (پاداش) کنید.
به دانش آموزان در فعالیت های بدنی شان کمک کنید. برای مثال به آنها اجازه دهید تا کاری را ایستاده پای تخته سیاه انجام دهند. در بین برنامه ها به آنها استراحت دهید.
با والدین و دانش آموزان هر دو با هم برای نوآوری و اجرای یک برنامه تعلیم و تربیتی مناسب به منظور نیل به نیازهای دانش آموزان به فعالیت و همکاری بپردازید.
انتظارات بالا از دانش آموزان داشته باشید اما سعی کنید راه های جدیدی را برای انجام کارها امتحان کنید. صبور باشید و شانس دانش آموزان را برای کسب موفقیت بالا ببرید.