ایجاد مسئولیت پذیری در کودکان، چگونه؟

سوال مخاطب نی‌نی‌بان: دختری ۹ ساله دارم که اصلا مسئولیت پذیر نیست و خیلی نسبت به همه چیز بی تفاوت است. چطور باید با او برخورد کنم.

مهدی ملک محمد، روان شناس:

والدین خودشان متوجه می شوند که چه فعالیت هایی را می توانند به بچه بسپارند. به عنوان مثال می بینیم یک بچه در 10 سالگی خیلی خوب می تواند میز شام بچینید ولی یک بچه دیگر در 15 سالگی از عهده اینکار بر نمی آید. اینکه آن نوجوان نمی تواند از عهده این کار بر بیاید نشان می دهد این مهارت در کودک ایجاد نشده است و مقصر اصلی هم والدین و خانواده هستند زیرا ایجاد مهارتهای زندگی از دوران پس از نوزادی آغاز می شود. وقتی بچه به صورت فعالانه وارد جمع خانواده می شود، والدین باید به او اجازه بدهند شروع به کسب مهارت بکند. اگر بچه به هر چه می خواهد دست بزند، جلوی او را بگیرند و هی بگویند خطرناک است، دست نزن و... او را از هر چیزی بترسانند، قطعا چنین بچه ای فرصت پیدا کردن هیچ مهارتی را نخواهد یافت و مسئولیت پذیر نخواهد شد. بعضی از والدین حتی وقتی بچه می خواهد خودش غذا بخورد اجازه نمی دهند، با این توجیه که غذا را می ریزد، می پاشد، خراب کاری می کند، لباسش کثیف می شود و... در نتیجه مسئولیت پذیری و مهارت های بچه کاهش پیدا می کند. اگر از همان دوران پس از نوزادی متناسب با سن بچه فعالیت هایی را که بچه می تواند انجام بدهد برعهده او بگذاریم او مسئولیت پذیر بار می آید. خیلی هم نگران عواقب این فعالیت ها نباشیم. حالا ممکن است بچه کثیف بشود یا بار اول نتواند کاری را انجام بدهد ولی به هر حال ارزش آن را دارد که فردی مسئولیت پذیر بار بیایند .

مسئولیت پذیری عنصری نیست که یک دفعه بتوانیم از سن خاصی در کودک ایجاد کنیم. این پدیده به صورت پله پله و به تدریج به کودک آموخته می شود. من والدین زیادی را می شناسم که از مسئولیت ناپذیری نوجوانشان شکایت دارند. اینها همان والدینی هستند که در دوران کودکی به بچه فرصت بدست اوردن مهارت را نداده اند و حالا در دوران نوجوانی انتظار دارند فرزندشان وظایفی را برعهده بگیرد و قاعدتا این اتفاق رخ نمی دهد. در مورد اینکه این کودک را چگونه به مسئولیت پذیری تشویق کنیم، باید بگویم که بازهم متناسب با سن کودک باید شیوه را انتخاب کنیم. اگر از همان ابتدا که داریم اجازه می دهیم کودک فعالیت هایش را متناسب با سن خودش انجام بدهد متناسب با سن او هم تشویقش کنیم، هرگز مجبور نخواهیم شد به کودک امتیاز خاصی بدهیم چون ما به این فرایند باج دادن می گوییم نه تشویق و این کاملا غلط است که ما با بچه جوری رفتار کنیم که در سن نوجوانی برای انجام هرکاری مجبور باشیم به او باج بدهیم. در سن کودکی توجه و محبت است که باعث استمرار مسئولیت پذیری می شود. وقتی بچه هنوز کوچک است کافیست پس از انجام هر کار خوب و درستی به او نگاه محبت آمیز بیندازیم، بغلش کنیم، او را ببوسیم و... همین تشویق در سنین پایین کافی است. در دوران نوجوانی این فرایند محبت و توجه باید باشد اما در کنار ان ما نیز باید در قبال کارهایی که نوجوانی این فرایند محبت و توجه باید باشد اما در کنار آن ما نیز باید در قبال کارهایی که نوجوان انجام می دهد یک سری کارها برای او انجام بدهیم. یعنی یک تعامل دو طرفه بینمان اتفاق بیفتد. مهمترین مسئله در این زمان این است که رابطه ما با نوجوانان باید براساس احترام و اعتماد متقابل باشد. اگر شما نسبت به نوجوان اعتماد نداشته باشید یا به او بی احترامی کرده باشید مطمئنا او کاری را که از وی می خواهید به خوبی انجام نمی دهد. خیلی از والدین از این موضوع آگاه نیستند که پیش زمینه مسئولیت پذیری فرزندشان اعتماد و احترام متقابل است. نوجوان برای کسی کار انجام می دهد که به او احترام بگذارد و به او اعتماد داشته باشد. اینکه ما نوجوان را وارد وظایف و تکالیف خانه بکنیم پیش زمینه ای لازم دارد که اگر این پیش زمینه فراهم باشد نوجوان مسئولیت پذیر خواهد بود.