اختلالات خواب کودکان، درمان پذیر است؟

اختلالات خواب از شایع ترین مشکلاتی هستند که پدران و مادران با فرزندان خود دارند. از سویی، این ناهنجاری ها در بسیاری از موارد باعث نگرانی پدر و مادر می شود و حتی گاهی، در رابطه میان فرزند و پدر و مادر اثر می گذارد. از سوی دیگر، دانستن این نکته لازم است، که الگوی خواب در سنین گوناگون فرق می کند، بنابراین، ناآشنایی پدر و مادر از الگوی درست خواب و نبود آگاهی کافی از روش های درست برخورد با اختلالات خواب، موجب ناراحتی پدر و مادر می شود. با بررسی این گفتار، اطلاعاتی بیشتر در این باره پیدا خواهید کرد.

الگوی خواب در طول زندگی دگرگون می شود. در سه ماه نخست زندگی، شیرخوار، 16 تا 20 ساعت از کل شب و روز را درخواب سپری می کند. در این سن، چرخه خواب و بیداری شیرخوار در شب مانند روز است. بنابراین، مدت خواب روزانه وی با مدت خواب شبانه، برابر است. تفاوت خواب میان شب و روز از حدود سه ماهگی ایجاد می شود و این تفاوت با افزایش سن شیرخوار بیشتر می گردد؛ به گونه ای که در سن نه ماهگی در حدود 75 درصد از مدت خواب شب و روز در ساعات شب خواهد بود و تنها 25 درصد از کل خواب وی، در روز رخ می دهد.

کودک یک تا سه ساله، به طور میانگین ۱۲ تا ۱۴ ساعت در شب و روز می خوابد، که شامل یک چرت روزانه به مدت یک و نیم تا سه و نیم ساعت نیز است. بیشتر این کودکان شب ها نیز از خواب بیدار می شوند. در سن سه تا شش سالگی، میانگین مقدار خواب شب و روز، به ۱۱ تا ۱۲ ساعت کاهش می یابد. بیش تر کودکان، پس از سن پنج سالگی چرت روزانه نخواهند داشت و خواب آن ها، تنها به خواب شبانه محدود می شود. با وجود این، ۲۰ درصد از کودکان سه تا شش ساله نیز گاهی شب ها از خواب بیدار می شوند.

اختلالات خواب در کودکان چه مشکلاتی را به همراه دارد؟
کودکی که در طی شب خواب مناسب نداشته باشد، به مشکلاتی در طول روز دچار خواهد شد، که برخی از شایع ترین آن ها عبارتند از:
• خواب آلودگی شدید روزانه همراه با کاهش تمرکز حواس
• ناهنجاری های عاطفی
• ناهنجاری های رفتاری، مانند فزون کاری ( بیش فعالی )
• اشکال در یادگیری و فعالیت های درون مدرسه

چگونه تشخیص دهیم که فرزندمان به اختلال خواب دچار است؟
پنج پرسش زیر، پرسش های کلیدی و اصلی هستند. اگر درباره فرزندتان پاسخ یکی از پرسش ها مثبت باشد، باید بررسی بیشتر انجام شود تا در صورت وجود هر گونه مشکل احتمالی، تشخیص داده شود و از میان برود:

۱- آیا اشکالی در هنگام به خواب رفتن کودک وجود دارد؟
2- آیا کودک در طول روز خواب آلودگی بیشتر از اندازه دارد؟
۳- آیا کودک در هنگام شب، پی در پی از خواب بیدار می شود؟
4- آیا خواب کودک در شب های گوناگون با یکدیگر متفاوت است؟
۵- آیا کودک در هنگام خواب خرخر می کند؟

چه علت هایی می توانند باعث اختلال خواب کودک شوند؟
در بیشتر موارد، اختلال خواب در کودک ناشی از مشکلات محیطی و مسائل رفتاری خود کودک و اطرافیان است. بنابراین، با تغییرات رفتاری اطرافیان و رعایت دسته ای از مسائل محیطی، می تواند از میان برود. اما در موارد کمتری نیز، برخی از بیماری ها مانند عفونت گوش، بزرگی لوزه ها و گروهی از بیماری های مزمن جسمی یا عصبی، می توانند موجب اختلال خواب شوند. در ضمن، مصرف برخی از داروها از سوی کودک، مانند داروهای ضد آسم و ضد تشنج، می تواند موجب اختلال خواب در کودک شود.

پیشگیری از ایجاد اختلال خواب
برای خواب کودکان نیز، همانند بسیاری از مسائل آنان اصولی شناخته شده وجود دارد، که اگر رعایت شوند، کودک کمتر در برابر اختلال خواب قرار خواهد گرفت. این قوانین، با عنوان « اصول بهداشت خواب در کودکان » شناخته شده اند. ۱۰ اصل بهداشت خواب به صورت زیر هستند:

1- برقرار کردن قوانین همیشگی برای زمان خواب:
گروهی قوانین ویژه، را برای زمان خواب ایجاد و هر شب، پیش از خواب، آن را اجرا کنید. این قوانین، معمولاً در بردارنده سه تا چهار جزء هستند و در زمانی خاص از شب انجام خواهند شد و به دنبال انجام آن ها، کودک به خواب می رود. برای نمونه، در ساعتی خاص از شب، کودک به دستشویی می رود، سپس داستانی برای کودک خوانده می شود. بعد از آن، پدر و مادر را می بوسد، پدر و مادر او را نوازش می کنند و کودک چشمان خود را بسته و به خواب می رود.

2- زمان به خواب رفتن و از خواب برخواستن در روزهای مدرسه و روزهای تعطیل باید همانند یکدیگر باشند.

۳- یک ساعت پیش از خواب، باید از انجام بازی های هیجان آور، مشاهده برنامه های هیجان آور تلویزیونی و انجام بازی های رایانه ای پرهیز شود.

4- کودک خود را گرسنه به رختخواب نفرستید. مصرف یک فنجان شیر و اندکی کیک یا بیسکویت پیش از خواب، مناسب به نظر می رسد. البته، مصرف غذای زیاد در یک ساعت پیش از خواب نیز موجب اختلال در خواب خواهد شد.

۵- از مصرف قهوه، چای و شکلات، یک تا دو ساعت پیش از زمان خواب پرهیز شود.

6- کودک شما باید فعالیت های کافی روزانه داشته باشد و حتماً زمانی از روز را در بیرون از خانه به فعالیت بپردازد.

۷- اتاق خواب کودک را تاریک و ساکت نگه دارید. البته، یک چراغ خواب کوچک پذیرفتنی است.

8- دمای اتاق خواب کودک مناسب باشد.

۹- از اتاق خواب کودک، به عنوان جایی برای تنبیه یا زندانی کردن وی، استفاده نکنید.

10- در اتاق خواب کودک تلویزیون قرار داده نشود.
کوشش کنید که همیشه کودک در رختخواب خود به خواب برود، نه اینکه در جاهای گوناگون بخوابد و آنگاه شما ناچار باشید او را بغل کنید و به رختخواب ببرید.

درمان برخی از اختلالات شایع خواب
خواب، به طور طبیعی، دارای مرحله هایی گوناگون است. بنابراین، هر کس در طی خواب، در زمان هایی، خوابی سنگین تر پیدا می کند، اما در زمانی نیز خوابش سبک می شود. به همین دلیل است که بیدار کردن افراد از خواب، بسته به اینکه در چه مرحله ای از خواب قرار داشته باشند، آسان تر یا مشکل تر خواهد بود.

کودکی که پیش از به خواب رفتن، به رختخواب برده می شود و در آن جا و بی حضور دیگران به خواب می رود، به تدریج می آموزد که چگونه خود به تنهایی در جای ویژه خود بخوابد. بنابراین، در نیمه های شب نیز می تواند هنگامی که به مرحله خواب سبک می رسد یا از خواب بیدار می شود، دوباره به خواب برود. کودکی که یاد گرفته است، در شرایطی ویژه به خواب برود، برای نمونه عادت کرده است در بغل پدر و مادر به خواب برود یا او را تکان دهند تا به خواب برود، در نیمه های شب نیز پی در پی از خواب بیدار شده و به ایجاد همان شرایط برای به خواب رفتن نیازمند است.

برای حل این مشکل، باید به تدریج شرایطی را که کودک به آن عادت کرده است، تغییر داد و در پایان عوض کرد. اما به جای آن، می توان شرایطی مناسب تر و در دسترس تر قرار داد.

اسباب بازی مورد علاقه کودک می تواند در به خواب رفتن او کمک کند.

برای نمونه، درباره کودکی که عادت کرده است حتماً پدر و مادر در کنار او باشند تا به خواب رود، پدر و مادر می توانند به تدریج از حضور خود به هنگام آغاز خواب کودک بکاهند، ولی به جای آن، یک اسباب بازی یا عروسک یا ملحفه زیبا را برای او فراهم کنند تا در کنار آن به خواب رود.

خودداری از به بستر رفتن
یکی از مشکلات شایع این است که کودک هنگام شب، از رفتن به رختخواب خودداری کند. در بیشتر موارد، این اختلال از آن ناشی می شود که پدر و مادر قانون و نظمی خاص را برای خواب کودک رعایت نمی کنند. باید کوشش کنید تا برای فرزندتان قوانینی خاص برای زمان خواب تعیین کنید، که شامل چند مرحله پیوسته باشد. کودک در ساعتی مشخص باید آن مراحل را انجام دهد و سپس به رختخواب خود برود. هنگامی که کودک فرمان پدر و مادر را در رفتن به رختخواب اجرا نمی کند، پدر و مادر باید بدون تحریک حس پرخاشگری و رویارویی جویانه کودک و با کمال آرامش اما با قاطعیت بر انجام قوانین زمان خواب تأکید کنند.

ناهنجاری خواب ( Parasomnia )
ناهنجاری خواب در کودکان شایع تر از بزرگسالان است و به تدریج با افزایش سن کاهش می یابد. راه رفتن در خواب، سخن گفتن در خواب و وحشت شبانه، جزء انواع ناهنجاری خواب به شمار می آیند. ویژگی مشترکی که هر سه حالت بالا دارند، این است که معمولاً در یک سوم آغازین خواب ایجاد می شوند، کودک، صبح پس از بیدار شدن آن ها را به یاد نمی آورد و معمولاً با زمینه ارثی همراه است؛ بنابراین، افرادی دیگر در خانواده نیز، با پیشینه همین مشکل یافت می شوند. در سنین دبستان و پیش دبستان، شایع تر از دیگر سنین است و با خواب آلودگی در طول روز همراه نیست.

وحشت شبانه ( Night terror )
به این گونه است، که کودک به طور ناگهانی در بستر می نشیند و جیغ می زند و برای مدتی، حتی تا ۳۰ دقیقه، بی قرار است. در این مدت، ضربان قلب و سرعت تنفس وی نیز افزایش یافته است و با محیط پیرامون و نیز با پدر و مادری، که در کنار وی قرار گرفته اند، هیچ ارتباطی برقرار نمی کند. پس از آن، کودک دوباره به خواب می رود. همان گونه که گفته شد، این رخداد، معمولاً در یک سوم آغازین خواب اتفاق می افتد و صبح فردا، کودک هیچ چیزی به یاد نمی آورد.

درمان ناهنجاری خواب
به طور کلی، کاهش دادن فشارهای محیطی و پرهیز از بی خوابی کودک می توانند موجب کمتر شدن ناهنجاری خواب شوند. در هیچ یک از موارد بالا، نباید کودک را به زور بیدار کرد، چون باعث بی قراری بیشتر کودک خواهد شد.

درباره راه رفتن در خواب پیشنهاد می شود، که محیط را به گونه ای آماده سازید که احتمال ایجاد آسیب جسمی کودک به حداقل برسد. به این معنا که جاهای خطرناک کاملاً بسته و غیر قابل عبور شوند و حتی می توان موانعی ایجاد کرد، که در صورت برخورد با آن ها، صدا ایجاد شود و پدر و مادر از خواب بیدار شوند.

کابوس شبانه (Night mare )
کابوس شبانه، حالتی شایع است که امکان دارد در هر سنی پدید آید و نباید آن را با وحشت شبانه اشتباه بگیریم. این رخداد، معمولاً در یک سوم پایانی خواب ایجاد می شود. به این گونه، که فرد به طور ناگهانی و با اضطراب از خواب بیدار می شود. در آن هنگام، کاملاً بیدار است و با محیط و اطرافیان سخن می گوید. پس از آن، ممکن است دوباره به خواب برود. صبح فردا، رخداد را به یاد می آورد و در طول روز نیز، به علت بدخوابی شب گذشته خواب آلود است. اگر کابوس شبانه پیوسته رخ دهد، باید او را نزد پزشک متخصص کودکان برد تا از نظر آسیب ها و مشکلات جسمی و روحی بررسی شود.

ناهنجاری تنفسی در خواب
گاهی به دلیل اشکال در عبور هوا از بینی یا دهان به هنگام خواب، کودک به گروهی از مشکلات دچار می شود. به این گونه که خرخر بلند و پیوسته در طی خواب دارند. گاهی نفس کشیدن آن ها در طی خواب سخت و دشوار است، در خواب بی قرار هستند و پی در پی بیدار می شوند. بنابراین، در طول روز نیز خواب آلودگی دارند و ممکن است در طول خواب، وضعیت های غیر معمول به خود بگیرند تا کوشش کنند راه هوایی خود را باز نگه دارند.

بیشترین علت ناهنجاری تنفسی در خواب، معمولاً از بزرگی لوزه ها ناشی می شود. البته، افراد چاق و نیز افرادی که وضعیت صورت و گردن آن ها غیر طبیعی است، ممکن است با این دشواری رو به رو باشند. بنابراین، برای حل ناهنجاری تنفسی خواب، باید مشکل زمینه ای را، که معمولاً بزرگی لوزه ها است، از میان برد. در این کودکان، شب ادراری نیز شایع است، که با حل مشکل زمینه ای شب ادراری بهبود می یابد. کودک مبتلا به ناهنجاری تنفسی خواب، اگر درمان نشود، ممکن است به ناهنجاری های روانی، مانند فزون کاری ( بیش فعالی )، نبود تمرکز حواس، ناهنجاری های یادگیری، ناهنجاری های رشد و سرانجام مشکلات قلبی - ریوی مبتلا شود.