سلامت دهان و دندان در بارداری، پلاک میکروبی چیست؟

در دوره بارداری، به دلیل افزایش سطح هورمون‌های جنسی زنانه (استرادیول، استریول، پروژسترون)، احتمال ابتلا به بیماری‎های دهان و دندان در خانم‎های باردار افزایش می‎یابد. برخی از این بیماری‎ها عبارتند از: ژنژیویت بارداری، تومور حاملگی (گرانولوم یا اپولیس حاملگی)، پلاک میکروبی و ... . برای پیشگری از این بیماری‎ها و درمان آن‎ها، پیشنهاد می‎شود قبل از بارداری و در دوره بارداری، به پزشک مراجعه نموده و از دهانشویه‎های مناسب، استفاده کنید. افزایش هورمون‌های جنسی زنانه، خانم‌های باردار را مستعد افزایش بیماری‌های دهان و دندان می‌کند. مهم‌ترین این مشکلات، راه‌های پیشگیری و مراقبت از دهان و دندان و همچنین درمان آن‌ها، عبارت است از:

ژنژیویت بارداری

در دوره بارداری، سطح هورمون‌های جنسی زنانه (استرادیول، استریول، پروژسترون) افزایش می‌یابد و این افزایش سطح هورمونی، التهاب لثه‌ای ناشی از پلاک میکروبی در اطراف دندان‌ها را به شدت افزایش می‌دهد. این اتفاق در سه‎ماهه دوم و سوم بارداری، شدیدتر بوده و به «ژنژیویت بارداری» مشهور است.

علائم این عارضه عبارتند از:

- تغییر رنگ لبه‌‌های لثه از صورتی به رنگ‌های تیره‌تر (قرمز، قرمز پررنگ و ...)

- خونریزی در اثر تحریک، مسواک‎زدن و یا در موارد شدیدتر، خونریزی خودبه‌خودی لثه، حتی در هنگام خواب

- تومور لثه

- التهاب و تورم لثه‌ها

- افزایش بافت لثه (بزرگ‎شدن لثه)

تومور حاملگی (گرانولوم یا اپولیس حاملگی)

گاهی در نواحی که از قبل، التهاب در لثه‌ها وجود دارد، ضایعه‌ای پایه‌دار یا بدون پایه و برجسته به‎وجود می‌آید که به آن «تومور حاملگی» گفته می‌شود. رنگ آن از قرمز کم‌رنگ تا تیره و کبود، متغیر است و گاهی در اثر تحریک دچار خونریزی می‎شود. این ضایعه در هر جایی از دهان، ممکن است ایجاد شود ولی شایع‌ترین محل آن در دندان‌های قدامی فک بالا است و معمولاً از دو سانتی‌متر بزرگ‌تر نمی‌شود. بهترین زمان برای درمان آن، بعد از اتمام دوره بارداری است چرا که با طبیعی‎شدن سطح هورمون‌ها بعد از بارداری, ضایعه تا حد زیادی کوچک شده و باقی‌مانده آن، توسط جراحی برداشته می‌شود. بهترین اقدام در دوره بارداری برای این ضایعه، رعایت‎کردن دقیق بهداشت دهان و دندان و جرم‌گیری است. در این مرحله، برداشت ضایعه با جراحی توصیه نمی‌شود چرا که احتمال عود مجدد آن وجود دارد.

خوردگی یا سایش دندان‌ها در اثر اسید معده

در صورتی که تهوع خانم باردار شدید باشد و منجر به استفراغ‌های مکرر محتویات معده شود، می‌تواند منجر به خوردگی اسیدی دندان‌های او شود. پس لازم است پس از استفراغ، دهان را با آب معمولی شست و حداقل تا نیم‎ساعت بعد از آن، از مسواک‎زدن اجتناب کرد. می‌توان بعد از شستن دهان، از دهانشویه‌های حاوی فلوراید استفاده کرد.

خشکی دهان

خشکی دهان ممکن است در نیمی از زنان باردار رخ دهد. در چنین مواقعی می‌توان از آدامس‌های بدون قند استفاده کرد و یا در طول روز جسم سختی را در دهان نگاه داشته و مکید که این کار باعث تحریک غدد بزاقی و ترشح آب دهان می‌شود. به‎علاوه می‌توان در فواصل زمانی کوتاه، دهان را با آب معمولی مرطوب نمود.

پلاک میکروبی

مادران باردار باید توجه داشته باشند که عامل اصلی ایجاد بیماری لثه و تشدید شدن آن در دوره بارداری، بقایای مواد غذایی است که در لابه‌لای دندان‌ها باقی می‎ماند و روی آن‌ها می‌چسبد. این بقایای مواد غذایی، حاوی میکروب‌های بسیار زیاد و سایر موادی است که در بزاق و در داخل دهان وجود دارد و «پلاک میکروبی» نامیده می‌شود. پلاک میکروبی 1پلاک میکروبی به سادگی با مسواک‎زدن با دقت و با روش صحیح، پاک می‌شود اما در صورتی‎که فرد به مدت دو روز (۴۸ ساعت) مسواک نزند، ترکیبات پلاک، دستخوش تغییراتی شده که به شدت به سطح دندان چسبیده و دیگر توسط مسواک جدا و تمیز نخواهد شد. این پلاک چسبنده میکروبی، در ابتدا کم و بی‌رنگ است اما به مرور زمان، به آن مواد جدید، اضافه شده و بزرگ و بزرگ‌تر می‌شود و به‎تدریج رنگ آن نیز تغییر کرده و به زرد و نارنجی و ... تغییر رنگ می‌دهد. در ادامه با رسوب مواد معدنی داخل بزاق بر روی آن، تبدیل به جرم می‌شود. بهترین راه برای مادران باردار جهت جلوگیری از ایجاد بیماری‌های لثه و پلاک میکروبی، مسواک‎زدن درست و روزانه است. بهتر است روزی دو بار دندان‎ها را مسواک کرد، یک بار بعد از صرف صبحانه و یک بار قبل از خواب شبانه باشد که مسواک قبل از خواب شب، اهمیت بیشتری دارد. علاوه بر مسواک‎زدن منظم، استفاده از دهان‌شویه‌های ضد میکروبی نیز برای مادران باردار مفید است. دهان‌شویه‌های لیسترین, اورال‎بی، ایرشا و ... موارد مناسبی برای استفاده روزانه هستند. در کنار این اقدامات، ویزیت‌های دوره‌ای سه ماه یک‌بار و انجام جرم‌گیری و بروساژ در صورت صلاحدید، دندانپزشک نیز جزو مهمی از پیشگیری و درمان بیماری‌های لثه در دوره بارداری است. لازم به ذکر است که انجام درمان جرم‌گیری و بروساژ، بدون تزریق بی‌حسی در دوره بارداری، خطری برای مادر و جنین او نداشته و کاملاً بلامانع است. هدف از درمان‌های لثه در خانم باردار، ایجاد یک محیط سالم و سلامت در دهان بیمار و دست‎یابی به مناسب‌ترین وضعیت بهداشت دهان و دندان برای او است. بدین منظور باید توصیه‌های تغذیه‎ای مناسب به فرد داده شود و برنامه مناسبی برای کنترل پلاک میکروبی، هم در منزل و هم به‎صورت خدمات دندانپزشکی، برای فرد برنامه‎ریزی شود.

نقش تغذیه در سلامت دهان و دندان

عموماً متخصصین زنان و زایمان، توصیه‌های تغذیه‌ای به فرد ارائه می‌دهند که باید توسط دندانپزشک تأیید و تأکید شود. این رژیم باید حاوی ویتامین‌های D، C، A، پروتئین‌ها، کلسیم و فسفر باشد. رژیم غذایی مناسب نه تنها در سلامت دندان‌ها و لثه‌های مادر اهمیت دارد بلکه در شکل‌گیری سالم و سلامت دندان‌های جنین نیز مؤثر است. در دوره بارداری، بسیاری از مادران نیاز به میان‌‎وعده‌های متعدد دارند که بهتر است از میان خوراکی‌هایی انتخاب شوند که پوسیدگی‌زایی نداشته باشند یا پوسیدگی‌زایی آن‎ها کمتر باشد. به‎عنوان مثال، هر چقدر تعداد صرف غذاها و خوراکی‌های شیرین و ترش، کمتر باشد، بهتر است، به‌ویژه شیرینی‌های صنعتی و مصنوعی.

توصیه‌های کلی

- از آن‎جایی که وضعیت لثه‌ها و بیماری احتمالی آن‌ها قبل از بارداری، تأثیر مستقیم در وضعیت لثه‌ها در هنگام بارداری دارد، توصیه مؤکد می‌شود که پیش از اقدام به باردار شدن، فرد از نظر وضعیت لثه‌ها و دهان و دندان، توسط دندانپزشک بررسی شده و در صورت لزوم، جرم‌گیری، بروساژ و درمان‌های لازم احتمالی انجام شود.

- در هنگام بارداری، هر سه ماه یک‌بار، به دندانپزشک مراجعه نمایند.

- مصرف دهان‌شویه‌هایی که فلوراید دارد، در بارداری بلامانع است.

- مصرف دهان‌شویه‌های ضد میکروبی، در بارداری بلامانع است.

- انجام جرم‌گیری و بروساژ، بدون تزریق بی‌حسی در دوره بارداری، برای مادر و جنین، بلامانع است.