محدودیت رشد داخل رحمی، علت چیست؟

محدودیت رشد داخل رحمی IUGR درصورتی مطرح می شود که در ارزیابی وزن جنین با استفاده از تصاویر سونوگرافی، وزن جنین زیر صدک دهم نسبت به سن بارداری، گزارش شود. در این متن بطور کامل در مورد محدودیت رشد داخل رحمی (Intrauterine growth restriction) صحبت میکنیم.

محدودیت رشد داخل رحمی (Intrauterine growth restriction) چیست؟
دلایل زیادی برای کوچک بودن یک نوزاد وجود دارد. در بسیاری از موارد نوزاد کوچک است اما دچار IUGR نیست، زیرا وزن او فقط همانند یکی یا هر دو والد خود هنگام تولدشان می باشد ( این امر نشان دهنده ی نقش مهم عامل ژنتیک در وزن گیری جنین است). در برخی موارد وزن جنین در بررسی های جنینی کم گزارش شده اما جنین با یک وزن نرمال به دنیا می آید که ممکن است این مسأله به علت خطاهای سونوگرافی باشد. در برخی موارد نیز عاملی مانع از وزن گیری مناسب جنین می شود که باید توسط پزشک تشخیص داده شود.

ماما چگونه می تواند اندازه ی جنین در رحم مادر را بررسی کند؟
ماما در طی ویزیت های دوران بارداری اندازه ی رحم را بررسی می کند. به این ترتیب که فاصله ی بالاترین نقطه ی رحم تا سمفیز پوبیس (استخوان عانه) و نیز دور شکم را به کمک یک متر اندازه گیری کرده و سپس عدد آنها را با سن بارداری و اعداد مربوط به ویزیت قبل مقایسه می کند. اگر این اعداد نشان دهند که رشد جنین متناسب با سن بارداری نیست، انجام سونوگرافی برای بررسی دقیق وزن جنین درخواست خواهد شد.
اگر شما در نیمه ی اول بارداری هستید و این اولین سونوگرافی شماست، ممکن است که اندازه های جنین کوچک گزارش شود که این مسأله می تواند ناشی از خطا در گزارش LMP یا اولین روز آخرین قاعدگی باشد. درصورتی که در اولین سونوگرافی وزن و اندازه های جنین با سن بارداری بر اساس LMP مطابقت داشت، اما در سونوگرافی های بعدی اندازه و وزن جنین کم گزارش شد، در این صورت مسأله ی محدودیت رشد داخل رحمی IUGR برای جنین مطرح می شود. این شرایطی است که در آن جنین متناسب با روند بارداری رشد نکرده است.

چه مواردی می توانند سبب اختلال در رشد جنین شوند؟
یکی از عوامل ایجاد کننده ی تأخیر رشد داخل رحمی، کمبود مواد غذایی و اکسیژن برای جنین است. در موارد نادری اختلالات ژنتیکی می توانند سبب محدودیت رشد داخل رحمی IUGR شوند. از سایر علل می توان به موارد زیر اشاره کرد:

- ناهنجاری های جفت Abnormalities in the placenta: جفت عامل انتقال مواد غذایی و اکسیژن از مادر به جنین و نیز انتقال مواد زائد از جنین به مادر است. اگر جفت به درستی کار نکند، به خوبی تکامل پیدا نکرده باشد، شروع به جدا شدن از دیواره ی رحم کرده باشد (شرایطی که به آن دکلومان جفت گفته می شود) و یا در قسمت های پایین رحم قرار داشته باشد (جفت سرراهی) احتمال بروز محدودیت رشد داخل رحمی IUGR در جنین کمی افزایش می یابد.
- بیماری های مادر مانند فشار خون مزمن Chronic hypertension و پره اکلامپسی Preeclampsia خصوصا اگر پره اکلامپسی شدید بوده و در سه ماهه ی دوم بارداری بروز کرده باشد، مشکلات قلبی و کلیوی، اختلالات انعقادی خون، سندروم آنتی فسفولیپید و بیماری های تنفسی شدید.
- نواقص کروموزومی مانند سندروم داون، برخی نواقص هنگام تولد مانند آنانسفالی Anencephaly، اختلالات کلیوی و نواقص دیواره ی شکم.
- دوقلویی و یا چند قلویی
- مصرف سیگار، الکل و یا اعتیاد به سایر مواد مخدر
- عفونت های جنین که از مادر به او منتقل می شوند مانند توکسوپلاسموز Toxoplasmosis، سیتومگالوویروس CMV، سیفلیس Syphilis و سرخچه Rubella.
- برخی از دارو ها مانند دارو های ضد انعقاد
- سوء تغذیه ی شدید
بعلاوه بانوانی که پیش از بارداری کمبود وزن داشته و در دوران بارداری نیز افزایش وزن مناسبی ندارند و نیز مادران بارداری که در ارتفاعات خیلی بالا زندگی می کنند (به علت کاهش فشار هوا و مقدار اکسیژن موجود در هوا) احتمال بیشتری برای ابتلای جنین به محدودیت رشد داخل رحمی IUGR دارند.
اگر شما مبتلا به هر یک از موارد ذکر شده در بالا هستید، باید وزن جنین خود را در ویزیت های منظم از طریق سونوگرافی چک کنید. بعلاوه اگر در فرزندان قبلی خود سابقه ی محدودیت رشد داخل رحمی IUGR دارید، باید حتماً حداقل یک سونوگرافی در حدود پایان سه ماهه ی دوم تا آغاز سه ماهه ی سوم برای بررسی وزن جنین انجام دهید.

محدودیت رشد داخل رحمی IUGR چگونه می تواند سلامتی جنین شما را تحت تأثیر قرار دهد؟
جنین مبتلا به محدودیت رشد داخل رحمی IUGR احتمالاً دارای مشکلات بیشتری در طی بارداری، زایمان و پس از آن خواهد داشت. شدت خطر و عوارض حاصل از محدودیت رشد داخل رحمی IUGR به عوامل زیر بستگی دارد:
- علت ایجاد کننده ی IUGR که مهم ترین مسأله نیز می باشد
- شدت IUGR
- کمبود رشد در چه مرحله ای از بارداری آغاز شده است
- وزن نهایی جنین در هنگام تولد
تحقیقات نشان می دهد که احتمال بروز عوارض کوتاه مدت و بلند مدت در نوزادان دچار IUGR که نارس هم می باشند، بیشتر است.
نوزادان دچار محدودیت رشد داخل رحمی IUGR احتمالا مقدار ناکافی از اکسیژن و مواد غذایی در رحم مادر دریافت کرده اند و تحمل شرایط زایمان طبیعی در آنان سخت تر است، بنابراین انجام زایمان به روش سزارین برای آنها توصیه می شود.
همچنین این نوزادان پس از زایمان قند خون پایین تری دارند، مقاومت بدن آنها در برابر عفونت ها کمتر است، دمای بدن آنها به راحتی افت می کند و تعداد گلبول های قرمز آنها به طور غیر طبیعی بالا است. بعلاوه احتمال بروز زردی شدید و سندروم آسپیراسیون مکونیوم (دفع مدفوع در رحم مادر در هنگام زایمان و بلع ذرات آن توسط جنین) در آن ها بیشتر است.
مطالعات نشان می دهد که احتمال بروز برخی از بیماری ها در نوزادان دچار محدودیت رشد داخل رحمی IUGR در سنین بالا بیشتر است. از جمله: چاقی، بیماری های قلبی، دیابت نوع ۲ و فشار خون بالا.

در صورت تشخیص محدودیت رشد داخل رحمی IUGR در جنین چه باید کرد؟
اگر در بررسی های سونوگرافی، جنین شما مبتلا به IUGR تشخیص داده شد، شما باید ابتدا یک سونوگرافی آنومالی اسکن دقیق انجام دهید، تا بررسی شود که آیا مسأله ی IUGR سبب بروز نواقص دیگری نیز در جنین شده است یا خیر. سپس پیشنهاد می شود که پس از هفته ی 14 ام آمنیوسنتز Amniocentesis انجام دهید تا مشکلات کروموزومی احتمالی به موقع تشخیص داده شوند خصوصا زمانی که، سونوگرافی آنومالی اسکن وجود مشکلاتی را گزارش کرد، جنین دچار IUGR شدید بوده و یا IUGR در مراحل ابتدایی بارداری تشخیص داده شد.
ممکن است که برای بررسی عفونت ها و مشکلات انعقادی احتمالی در خون مادر، پزشک آزمایش خون و یا آمنیوسنتز را درخواست کند. لازم به ذکر است که شما نیز باید خیلی دقیق علائم پره اکلامپسی را نیز زیر نظر داشته باشید.
علت IUGR هر چه که باشد، شما باید با فواصل 2 تا 4 هفته سونوگرافی انجام دهید تا شرایط سلامتی جنین و میزان رشد آن از یک سونوگرافی تا سونوگرافی بعدی بررسی شود. از دیگر تست های تشخیصی ضروری برای شما می توان به این موارد اشاره کرد: اندازه گیری مقدار مایع آمنیوتیک موجود در رحم،تست بدون استرس Nonetress test، بیوفیزیکال پروفایل Biophysical profile و سونوگرافی داپلر Doppler Ultrasounds.
ممکن است که پزشکتان از شما درخواست کند که حرکات جنینتان را بشمارید. به این ترتیب می توان حرکات جنین را نیز زیر نظر داشت زیرا حرکت کردن جنین در بسیاری از موارد یکی از نشانه های سلامتی او است.
به طور کلی اگر شما در مرحله ی پایانی بارداری هستید یعنی 37 هفته را پشت سر گذاشته اید، زایمان به روش طبیعی یا سزارین باید انجام شود. اگر دوران بارداری هنوز به اتمام نرسیده است، تصمیم گیری راجع به زمان زایمان به شرایط شما و جنین بستگی دارد.

آیا می توانم کاری برای سلامتی فرزندم انجام دهم؟
مطمئن شوید که تمام تست های مربوط به مادر و جنین را به طور کامل و درست انجام داده اید. سعی کنید که پس از زایمان، نوزاد را در یک بیمارستان دارای بخش مراقبت های ویژه ی نوزادان NICU مجهز بستری کنید تا مشکلات احتمالی بهتر مدیریت شود.
اگر اعتیاد به الکل، سیگار و یا سایر مواد مخدر دارید، هرچه سریع تر آن را ترک کنید و در این مورد از ماما یا پزشک خود کمک بگیرید. اگر افزایش وزن مناسبی در طی بارداری ندارید، با کمک توصیه های مامای خود مقدار کالری بیشتری دریافت کرده نیز بیشتر استراحت کنید .
برخی از پزشکان برای مادران دارای جنین های IUGR، استراحت مطلق را توصیه می کنند گرچه هنوز موثر بودن این راهکار اثبات نشده است.