تماشای تلویزیون برای کودکان، چه پیامدهایی دارد؟

تماشای تلویزیون برای نوزادان مفید است یا مضر؟ تحقیقات نشان می‌دهد که مشاهده تلویزیون در کودکان زیر یکسال، موجب تاخیر در رشد گفتاری، مهارت‌های حرکتی و رشد اجتماعی کودک می‌شود. آنچه کودک در این سن نیاز دارد، بازی و تعامل با والدین و جستجو و کنجکاوی در محیط پیرامون است.

پزشکان به والدین توصیه می‌کنند، به کودکان خود تا سن هیجده ماهگی اجازه تماشای تلویزیون و بازی با تلفن همراه ندهند. تحقیقات نشان می‌دهد که ۹۲.۲% کودکان زیر یک سال تجربه بازی با موبایل را داشته‌اند و برخی از آن‌ها از سن ۴ ماهگی شروع به استفاده از موبایل کرده‌اند.

روند رشد مغز از بدو تولد تا کودکی

بیشتر والدین در توجیه استفاده از تلویزیون و موبایل می‌گویند: "کودکمان دوست دارد تلویزیون ببیند و با موبایل بازی کند". نوزادان به صفحه روشن و رنگ‌های زیبای موبایل خیره می‌شوند، اما مغز آن‌ها توانایی درک این تصاویر را ندارد. تا حدود سن ۱۸ ماهگی، مغز کودکان توانایی درک نشانه‌های روی صفحه موبایل و ارتباط دادن میان آن‌ها و دنیای واقعی را ندارد.

آنچه نوزادان و کودکان واقعا نیاز دارند، ارتباط داشتن با افراد پیرامون آنهاست. البته نه به این معنا که با پدربزرگ و مادربزرگ خود که در شهر دیگری زندگی می‌کنند، تماس تصویری نداشته باشند! اما استفاده روزانه از ابزار‌های دیجیتال، هرگز توصیه نمی‌شود. کودکان باید وقت خود را صرف بازی، لمس اشیا، تکان دادن و پرتاب کردن آن‌ها کنند، چهره افراد مورد علاقه‌شان (پدر و مادر) را ببینند و صدایشان را بشنوند. بازی‌های موبایلی تنها ضربه زدن و کشیدن روی صفحه نمایش را به کودکان یاد می‌دهد که کاربرد چندانی در زندگی واقعی ندارد.

مضرات استفاده از موبایل و تماشای تلویزیون برای نوزادان

بطور قاطع می‌توان گفت که نوزادان چیزی از تماشای تلویزیون بدست نمی‌آورند، اما آن‌ها تماشای تلویزیون را دوست دارند. مضرات تماشای تلویزیون برای نوزادان چیست؟ آیا استفاده اندکی از تلویزیون برای اینکه کودک سر میز غذا بنشیند و غذایش را بخورد هم مضر است؟ تماشای تلویزیون، راهکار مناسبی برای خورادن غذا به کودک، نیست. کودک بایستی بیاموزد که آگاهانه غذایش را بخورد. توصیه پزشکان این است که تا سن هیجده ماهگی، کودک تلویزیون نبیند. تحقیقات نشان داده که تماشای تلویزیون در نوزادان زیر هیجده ماه، تاثیرات منفی روی رشد گفتاری، مهارت خواندن و حافظه کوتاه مدت آن‌ها می‌گذارد.

مشکل تنها این نیست که کودکان تلویزیون تماشا کنند یا نه، بلکه مشکل اصلی این است که در زمان مشاهده تلویزیون آن‌ها چه کار‌هایی را انجام نمی‌دهند. در واقع کودکان بایستی آگاهی خود را از تعامل با دیگران به دست آورند. حالات چهره، بالا و پایین رفتن تن صدا و زبان بدن، بین کودک و والدین، نه تنها زیباست، بلکه بسیار برای کودک آموزنده است و موجب تحکیم روابط بین آن‌ها می‌شود. اگر بجای این فرایند، کودک تنها جلوی تلویزیون بنشینید، در یادگیری و تعامل او با اطرافیانش اختلال ایجاد می‌شود. برای مثال هنگامی که شما در آشپزخانه مشغول طبخ غذا هستید، کودک از زدن ملاقه به قابلمه، بیشتر یاد می‌گیرد، تا اینکه همان زمان را پای تلویزیون صرف کند. با هر ضربه‌ای که میزند، نگاهی بین شما و کودک‌تان رد و بدل می‌شود که منشا آگاهی بخشی به کودک است.

"ابزار دیجیتال برای کودکان مانند فست فود هستند، شاید آن‌ها را سیر کنند، ولی نه تنها مواد مغذی به بدنشان نمی‌رسانند، بلکه سبب بروز بیماری نیز می‌شوند."

حتی اگر تلویزیون روشن باشد و کسی آن را نگاه نکند هم ممکن است، در رشد گفتاری کودک تاخیر رخ می‌دهد. والدین در حضور کودک معمولا ۱۰۰۰ کلمه در ساعت صحبت می‌کنند. اما هنگامی که تلویزیون روشن است، این مقدار به ۳۰۰ کلمه کاهش می‌یابد. تعداد کلمه کمتر به معنای یادگیری کمتر است.

کودکان بایستی تا سن ۷ سالگی تمرکز کردن به مدت طولانی‌تر را یاد بگیرند. برنامه‌های تلویزیونی جذاب و متنوع هستند و هرگز کودک را مجبور به تمرکز و اندیشیدن نمی‌کنند.

تماشای تلویزیون بعد از دو سالگی

پس از دوسالگی، شرایط اندکی تغییر می‌کند. کودکان در سنین مهدکودک، برخی مهارت‌ها را از برنامه‌های تلویزیونی یاد می‌گیرند. برنامه‌های مناسب کودکان می‌تواند در به آنان در زمینه ادبیات، ریاضی، علوم، حل مساله و روابط اجتماعی بیاموزد. خصوصا برنامه‌های تعاملی مانند Dora که کودک سعی می‌کند به سوالات مطرح شده در برنامه پاسخ دهد، بسیار تاثیرگذارند.

ممکن است بعضی والدین اصرار داشته باشند که تلویزیون سبب تحریک قوه تخیل می‌شود، زیرا غالبا کودکان از شخصیت‌های محبوب تلویزیونی تقلید می‌کنند. قطعا همه ما در دوران کودکی شخصیت‌هایی را می‌شناختیم و دوست داشتیم از آن‌ها تقلید کنیم. ولی اگر کودکان را با روش‌های فعالانه‌تری، مثل پوشیدن لباس شخصیت دلخواهشان، تحریک کنید، می‌بینید که استعداد آن‌ها برای خلق شخصیت‌های مخصوص به خود عالی است. از آنجا که تلویزیون کار ابداع شخصیت تخیلی را خودش انجام می‌دهد، سبب نوعی تنبلی در خلاقیت کودکان نیز می‌شود.

فعالیت‌های کودک که با تماشای تلویزیون محدود می‌شوند

جستجو، غربال کردن، تجزیه و تحلیل اطلاعات و سپس استفاده از آن در موقعیت‌های روزمره

تمرین مهارت‌های حرکتی، خواه ظریف یا غیر ظریف

- تمرین هماهنگی چشم و دست

- استفاده از بیش از دو حس در یک زمان برای گسترش درک محیط پیرامون

- پرسیدن سوال و دریافت جواب

- کاوشگری و استفاده از کنجکاوی خود

- استفاده از ابتکار عمل یا انگیزه

- پاسخ به چالش‌ها

- قدرت حل مساله

- قدرت تفکر تحلیلی

- استفاده از قدرت تخیل

- تمرین مهارت‌های ارتباطی

- تمرین مهارت‌های کلامی

- خواندن و نوشتن

- خلاق و سازنده بودن

- توانایی در تمرکز به مدت طولانی، به دلیل حرکت سریع تصاویر در تلویزیون

- رشد تفکر منطقی و متوالی، زیرا در تلویزیون عملیات به طور مداوم در زمان عقب و جلو می‌رود یا به طور موازی در زمان صورت می‌گیرد.

چه باید کرد؟

- برای نوزادان تا سن هیجده ماهگی از هیچ وسیله الکترونیکی (تلویزیون، موبایل، تبلت، کامپیوتر) جهت سرگرمی استفاده نکنید.

- استفاده تفریحی کودک از ابزار الکترونیک را به یک ساعت در روز محدود کنید. (برای بازه سنی هیجده ماه تا پنج سال)

- هنگامی که کودک مشغول تماشای تلویزیون یا استفاده از برنامه‌های موبایل است، با او همراه شوید. اینگونه محتوای آموزشی بیشتری به کودک منتقل می‌شود.

- محتوای برنامه‌ها بسیار مهم است. کودک از هر برنامه‌ای چیزی یاد می‌گیرد. بایستی برنامه‌ای برای او پخش کرد که مختص سن او ساخته شده و آموزش‌های اساسی، نظیر زبان و ریاضی را به او می‌آموزد.

- برای داشتن کودکانی سالم و شاد بایستی عمده وقت کودکتان صرف بازی‌های فعال و پرتحرک، جستجو و اکتشاف و برقراری ارتباط با دیگران شود. آسیبی که تماشای تلویزیون برای نوزادان و کودکان به همراه دارد، این فرصت گرانبها را از او گرفته و رشد تمام عیار او را محدود می‌کند.