کودکان کار در ایران، راهکارهای ساماندهی آن ها

موضوع کودکان کار پدیده‌ای است که در دهه‌های اخیر به عنوان یکی از آسیب‌های اجتماعی جامعه مطرح است. متاسفانه در شرایط کنونی به دلیل وجود چالش‌هایی همچون فقر، بیکاری، اعتیاد و طلاق شاهد آسیب دیدن کودکان هستیم.

کودکانی که باید در شرایط کاملا آرام و دور از حاشیه به تحصیل و کودکی خود بپردازند، ناگزیرند مسیر زندگی‌شان را تغییر دهند و پای در راهی دیگر بگذارند. آنها به دلیل مشکلات اقتصادی خانواده‌هایشان پیش از سن قانونی وارد بازار کار می‌شوند و به مشاغل غیررسمی همچون دستفروشی روی می‌آورند. بیشتر کودکان کار بزهکاران آینده‌اند و به طور حتم والدین خوبی هم نخواهند بود و در حقیقت این چرخه ظلم در حق کودکان بی‌گناه ادامه دارد.

عوامل افزایش تعداد کودکان کار

یک کارشناس آسیب‌های اجتماعی در گفت‌وگو با همشهری اظهار می‌کند: لرستان یکی از استان‌هایی است که کودکان کار زیادی را در خود جای داده است. فقر، بی‌سرپرستی و همچنین داشتن سرپرست بد از عواملی به شمار می‌روند که در افزایش تعداد کودکان کار در استان نقش دارند. «مسعود حاتمی» می‌افزاید: کودکان زیر 18 سال که برای تامین معیشت در خیابان‌ها کار می‌کنند، همگی کودکان کار تلقی می‌شوند.

وی ادامه می‌دهد: کودکان کار به شغل‌هایی مانند پلاستیک‌فروشی، حمل و فروش آب در قبرستان‌ها، گل‌فروشی، کار در جوشکاری‌ها و در کل کارگاه‌های زود‌بازده روی می‌آورند. برخی از آنها هم توسط باندهای قاچاق برای تکدی‌گری به کار گرفته می‌شوند که بدون شک خطرات زیادی آنها را تهدید می‌کند. حاتمی بیان می‌کند: بیشترین آمار کودکان کار در خرم‌آباد مربوط به حاشیه‌های شهر به‌ویژه فلک‌الدین است و علت این موضوع هم وجود نابسامانی‌های اقتصادی در مناطق حاشیه‌نشین است.

تبعات وجود کودکان کار

این کارشناس به تبعات حضور کودکان کار در جامعه اشاره می‌کند و می‌گوید: این کودکان برای کسب درآمد ناچارند در هر مکانی کار کنند بنابراین ممکن است مورد سوءاستفاده افراد سودجو و خلافکار برای فعالیت‌هایی مانند خرید و فروش مواد مخدر قرار بگیرند.

حاتمی ادامه می‌دهد: سوءاستفاده جنسی، بروز اختلالات روانی و همچنین استفاده از مواد مخدر و بازماندن از تحصیل همه از پیامدهایی هستند که کودکان کار را تهدید می‌کنند.

وی اظهار می‌کند: طبق مصوبه هیات وزیران در سال ۸۴، بیش از۱۰ نهاد متولی ساماندهی کودکان کار هستند اما هیچ‌کدام در حوزه شرح وظایف خود عمل نمی‌کنند.

راهکارهای ساماندهی کودکان کار

این کارشناس معتقد است: باید کمیته تخصصی با حضور دستگاه‌های متولی ساماندهی کودکان کار تشکیل شود و همه دستگاه‌ها به وظایف تعیین‌شده برای خود عمل کنند. آگاه‌سازی و آموزش کودک و خانواده به‌ ویژه در محله‌هایی که مستعد این آسیب‌ هستند (مانند فلک‌الدین، پاچنار و گل‌سفید) هم از راهکارهای ساماندهی کودکان کار است.

حاتمی ادامه می‌دهد: با توجه به اندک بودن اعتبارات دولتی، فعالیت خیران می‌تواند کمک‌حال دولت در رفع این آسیب اجتماعی باشد. کمک‌های مالی دولت و فراهم کردن حداقل امکانات هم از راهکارهای ساماندهی کودکان کار محسوب می‌شود.

تشکیل پرونده برای ۳۰۰ کودک کار در لرستان

مدیرکل بهزیستی لرستان نیز می‌گوید: کودکان کار با کودکان خیابانی تفاوت دارند. کودکان خیابانی زیر ۱۸ سال هستند و به صورت محدود یا نامحدود در خیابان‌ها حضور دارند و ارتباط آنها با خانواده قطع یا موردی است. «فاطمه‌زهرا توکلی» می‌افزاید: از سال گذشته تاکنون ۶۸۳ کودک کار در پایش اولیه در شهرستان‌های خرم‌آباد، بروجرد و دورود شناسایی شده‌اند که از این تعداد ۳۰۰ نفر در بهزیستی دارای پرونده هستند.

وی بیان می‌کند: بیش از ۹۶ درصد کودکان کار شناسایی‌شده پسر و مابقی دختر هستند. ۳۱ درصد از آنها سابقه ترک تحصیل دارند و ۸۸ درصد بسیار فقیرند. این مسئول ادامه می‌دهد: ۷۷ درصد این کودکان با خانواده اصلی و مابقی با اقوام زندگی می‌کنند. وی با بیان این‌که بر اساس قانون برنامه ششم توسعه شهرداری موظف به تامین جا و تجهیزات برای این افراد است، اظهار می‌کند: متاسفانه این مهم در استان اجرایی نشده است. البته سال گذشته نخستین مرکز حمایت آموزشی خانواده کودکان کار توسط بهزیستی راه‌اندازی و پرونده اطلاعاتی برای ۲۱۰ کودک تشکیل شد.

تلاش برای توانمند‌سازی کودکان کار

مدیر کل بهزیستی لرستان در بخش دیگری از صحبت‌هایش به توانمندسازی کودکان کار اشاره می‌کند و می‌گوید: ارائه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای یکی از عناصر کلیدی در تحقق پیشرفت‌ اقتصادی و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی محسوب می‌شود چراکه آموزش نظری همگام با کار عملی موجب تربیت نیروی انسانی خلاق و فعال می‌شود. همچنین این نیروها با نفوذ در جامعه سبب به‌کارگیری بخش عظیمی از نیروهای غیرخلاق می‌شوند.

توکلی اظهار می‌کند: در این زمینه با همکاری مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای 60 کودک دوره‌های مکانیک و نقاشی را گذرانده‌اند و مقرر شده است «بیمارستان تخصصی شفا»ی خرم‌آباد خدمات درمانی رایگان به آنان ارائه کند.

وی می‌افزاید: با توجه به این‌که بخش زیادی از کودکان شناسایی شده برای کمک به امرارمعاش خانواده وارد فضای کار می‌شوند، 30 نفر از مادران این افراد آموزش خیاطی را فراگرفته‌اند تا در کارگاه‌های شهر مشغول کار شوند.

این مسئول ادامه می‌دهد: سال گذشته یک میلیارد و 200 میلیون ریال کمک‌هزینه تحصیلی و 2 میلیارد ریال کمک‌هزینه معیشت و مسکن به کودکان کار استان تخصیص داده شد.

وی با بیان این‌که مشکل تحصیل 58 کودک نیز برطرف شده است، اظهار می‌کند: راه‌اندازی 2 مرکز حمایت آموزشی خانواده کودکان کار در بروجرد و مرکز استان در دست انجام است.

جمع‌آوری کودکان کار وظیفه شهرداری است

معاون خدمات شهری شهردار خرم‌آباد می‌گوید: کودکان کار متکدیان غیرمستقیم هستند که با التماس، اظهار عجز و گاه اجبار اقدام به فروش کالاهایشان می‌کنند. آنچه بین این بچه‌ها مشترک است، فقر و نبود پشتیبان برای خود و خانواده‌هایشان است. بیشتر آنها بدسرپرست یا بی‌سرپرست هستند و ناچارند برای تامین زندگی‌شان کار کنند.

«رضا خدامرادی» می‌افزاید: کودکان کار بچه‌هایی هستند که به سختی از این دوران زندگی‌شان عبور می‌کنند و به سبب تمام محرومیت‌هایی که تجربه می‌کنند، معمولا آینده خوبی ندارند.

وی ادامه می‌دهد: حمایت از کودکان بدسرپرست و بی‌سرپرست و تامین زندگی‌شان از جمله وظایف بهزیستی است و دولت هر سال بودجه‌ای برای این افراد در نظر می‌گیرد. این در حالی است که وقتی از کودکان کار در مورد حمایت بهزیستی از آنها می‌پرسیم، تنها می‌خندند. خدامرادی بیان می‌کند: تنها وظیفه شهرداری در خصوص کودکان کار، جمع‌آوری آنها از خیابان‌ها و تحویل دادنشان به بهزیستی است. سازمان بهزیستی بعد از غربالگری این افراد، کسانی را که اعتیاد دارند به مراکز ترک اعتیاد انتقال می‌دهد و مابقی را رها می‌کند. این مسئول معتقد است که انتظار از شهرداری برای ساماندهی این مساله، توپ را به زمین دیگری انداختن است و شهرداری در خصوص حل این معضل وظیفه‌ای ندارد.