برای خلاقیت کودکان، ایجاد فرصت با اسباب‌ بازی‌ های ساده

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران، معتقد است هرچه اسباب‌ بازی ساده‌تر باشد فرصت خلاقیت و نوآوری بیش‌تری برای کودک فراهم می‌کند.

دکتر رزیتا داوری‌آشتیانی، در گفت‌وگو با اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون با بیان این مطلب به بررسی تأثیر بازی بر روند رشد جسمی و روانی کودکان پرداخت و ویژگی اسباب‌ بازی مناسب برای کودکان را بررسی کرد.

بازی یک نیاز اساسی برای رشد و تکامل کودکان محسوب می‌شود و می‌تواند جنبه‌های مختلف رشد فیزیکی، اجتماعی، هیجانی، زبانی و شناختی کودک را تحت تأثیر قرار دهد. این تأثیر تاحدی است که امتناع از بازی کردن در کودکان به اندازه امتناع آن‌ها از خوردن و خوابیدن اهمیت دارد.

در بازی‌های فیزیکی چون «لی‌لی کردن»، «گرگم به هوا» و «گل کوچک» بچه‌ها هیجان‌های مثبت پیدا می‌کنند که به دنبال آن سیستم‌های قلبی عروقی و ایمنی آن‌ها فعالیت بهتری خواهد داشت. همچنین این بازی‌ها قدرت حرکتی، تعادل و مهارت‌های حرکتی را نیز افزایش می‌دهند.

از طرفی مهارت‌های شناختی کودکان هم در حین بازی افزایش می‌یابد. به‌ طور مثال شناخت رنگ‌ها، طبقه‌بندی اشکال، راه‌های حل مسأله در هنگام بازی‌های فکری می‌تواند تقویت شود. در بازی‌های انفرادی نظیر بازی با پازل و بلوک‌های خانه‌سازی نیز خلاقیت کودک تقویت می‌شود و او می‌آموزد که چگونه خود را به‌طور مستقل سرگرم سازد. در سنین ۲ تا ۳ سالگی معمولاً بازی‌ها به شکل انفرادی انجام می‌شود. با افزایش سن به ۵ تا ۶ سالگی به‌تدریج بازی‌ها به سمت بازی‌های گروهی پیش می‌رود و کودکان، همکاری و کنترل هیجانات را در حین بازی می‌آموزند.

به گفته داوری‌آشتیانی کودکان در سنین ۱۸ تا ۲۴ ماهگی شروع به بازی‌های نمادین یا خیالی می‌کنند. به‌ طور مثال کودک به عروسکش غذا می‌دهد، به شکل نمادین از ظرفی که هیچ چیز در آن نیست غذا می‌خورد و در سنین بالاتر نقش بزرگ‌ترها را با دوستانش اجرا می‌کند. در این بازی‌ها کودک مهارت‌های زبانی، استمرار در بازی، افتراق واقعیت از خیال و همدلی را می‌آموزد. برای مثال وقتی در نقش مادر بازی می‌کند با مسوولیت‌ها و نقش محوری مادر بیشتر آشنا می‌شود و همدلی در او شکل می‌گیرد. مطالعات نشان می‌دهند کودکانی که کم‌تر تلویزیون تماشا می‌کنند و بیش‌تر بازی‌های خیالی و اجتماعی انجام می‌دهند در ارتباطات اجتماعی موفق‌ترند.

این دانشیار دانشگاه علوم پزشکی همچنین معتقد است با این پیش‌زمینه باید دقت کرد که یکی از نکته‌های مهم در بازی کودکان انتخاب اسباب‌ بازی است. برخلاف باور عموم هرچه اسباب‌ بازی ساده‌تر باشد فرصت خلاقیت و نوآوری بیشتری برای کودک فراهم می‌کند. با استفاده از شن‌های بهداشتی، خمیربازی و یا بلوک‌های سادهٔ خانه‌سازی کودکان می‌توانند بر اساس رشد شناختی‌شان اشکال متنوعی را با دست خود بسازند. این در حالی است که یک آدم‌آهنی که فقط از خودش صدایی تولید می‌کند و یا یک ماشین پر زرق و برق کنترلی بعد از مدت کوتاهی جذابیت خود را برای کودک از دست می‌دهد.

در انتخاب اسباب‌ بازی بهتر است فرهنگ و عرف جامعه نیز مد نظر قرار گیرد. سن کودکان نیز عامل مهمی در تعیین نوع اسباب‌بازی برای آن‌ها است. همچنین ایمنی و استحکام اسباب‌بازی‌ها نیز اهمیت بسیاری دارد.

او در پاسخ به این سؤال که اسباب‌ بازی‌ های دیجیتالی و ویدئوگیم‌ها چه تاثیری بر رشد کودکان دارند و بچه‌ها برای استفاده از این بازی‌ها باید چه نکته‌هایی را رعایت کنند، افزود: بازی‌های رایانه‌ای که امروزه برای کودکان جذابیت زیادی نیز دارند در صورت استفاده نامناسب می‌تواند آثار سوئی بر رشد و تکامل آن‌ها داشته باشد. خصوصاً باید توجه کرد که استفاده از ابزارهای دیجیتال برای کودکان زیر دو سال توصیه نمی‌شود.

باید توجه کرد که به دلیل تنوع زیاد و هیجان‌هایی که در این بازی‌ها وجود دارد، کودک کمتر می‌تواند از بازی‌های دیگری که برای رشد اجتماعی او لازم است لذت ببرد و می‌خواهد از هر فرصتی برای بازی‌های کامپیوتری استفاده کند. از طرفی رابطه افزایش پرخاش‌گری در کودکان با میزان استفاده از بازی‌های کامپیوتری پرهیجان و باخشونت بالا نیز اثبات شده است. بنابراین استفاده از این ابزارها باید با نظارت خانواده در مورد نوع بازی و مدت زمان آن صورت گیرد.

چهارمین جشنواره ملی اسباب‌بازی از ۲۶ تا ۳۰ آبان ۱۳۹۷ در مرکز آفرینش‌های فرهنگی هنری کانون پرورش فکری کودکان‌ونوجوانان واقع در خیابان حجاب تهران برگزار خواهد شد.