پرورش خلاقیت در کودکان، فعالیت‌هایی برای رشد و توسعه

رفتار کودک، خلاق است، اگر نو و مناسب باشد. هر انسان طبیعی قادر است در زمینه‌ها و زمان‌های مختلف کارهای خلاقانه‌ای انجام دهد. اکثر ما فکر می‌کنیم خلاقیت چیزی است که در یک شخص وجود دارد و مثلاً می‌گوییم این کودک خیلی خلاق است. اغلب اوقات به اشتباه مردم کلمه خلاق را مترادف کلمه پراستعداد به کار می‌برند. کودکی که در نواختن یک وسیله موسیقی مهارت کافی دارد وبه همین ترتیب کودکی که در یک آزمایش ضریب هوشی نمره فوق‌العاده بالایی به دست می‌آورد، در حقیقت پراستعداد است، اما خلاقیت همان استعداد یا هوش نیست. محققان خلاقیت، متوجه شدند که هم خلاقیت سطح بالا و هم خلاقیت سطح پایین در کودکانی که ضریب هوشی بالا و متوسط دارند، دیده می‌شود. پس خلاقیت همان هوش و یا پراستعدادی نیست، صرفاً تقلید و یا از حفظ کردن مطالب هم نیست. هر کاری را که کودک انجام می‌دهد و یا می‌گوید می‌تواند خلاقیت به حساب آید البته اگر این دو فاکتور را داشته باشد.

۱- باید با کارهایی که کودک قبلاً انجام داده و تمام چیزهایی را که قبلاً دیده و یا شنیده است، متفاوت باشد.

۲- فقط نباید متفاوت باشد بلکه باید صحیح و جذاب بوده و در جهت رسیدن به یک هدف باشد.

بعضی از عناصر خلاقیت فطری است. بعضی به یادگیری و تجربه بستگی دارد. و بعضی به محیط اجتماعی مربوط می‌شود.

قلمرو مهارت‌ها:

قلمرو مهارت‌ها به منزله مواد اولیه استعداد، آموزش و تجربه در یک موضوع خاص است. قلمرو مهارت‌ها تا حدودی ذاتی است. کودکان مطمئناً با درجات متفاوتی از استعداد به دنیا می‌آیند اما آموزش و تجربه می‌تواند حتی در سطوح نسبتاً کمی از استعداد راه بلندی را به سوی پیشرفت طی کند. همچنین در مواردی که سطح استعداد بالا است نیاز به پیشرفت و رشد وجود دارد. پس کاملاً واضح است که انسان قبل از آنکه بتواند در یک زمینه خلاق شود باید دارای مهارت باشد که اکثر ما آن را نادیده می‌گیریم. هیچ کودکی قادر به انجام کارهای خلاق در زمینه نقاشی نخواهد بود مگر آنکه به دست گرفتن قلم مو، ترکیب رنگ‌ها و کشیدن خطوطی را بیاموزد.

انگیزه درونی:

انگیزه درونی ممکن است تا اندازه‌ای فطری باشد؛ اما تا حد بسیار زیادی به محیط اجتماعی بستگی دارد. این انگیزه برای خلاق بودن آنقدر نادیده گرفته شده که می‌توان آن را حلقه مفقود خلاقیت نامید.

پرورش خلاقیت در کودکان

خلاقیت، توانایی بررسی و حل مسائل با یک روش جدید است. حل مساله به گونه‌ای که هیچ شخص دیگری آن مساله را آن طور حل نکرده باشد و در واقع حل مسائل با یک روش نو، مؤثر و منحصر به فرد است. آزمون‌های سنجش هوش استاندارد، فقط "تفکر همگرا" را مورد سنجش قرار می‌دهد و تفکر همگرا همان توانایی پاسخگویی با یک جواب مشخص به مسائل است. اما خلاقیت شامل تفکر واگرا که همان توانایی پاسخگویی با جواب‌های جدید و غیر معمول است. چگونه والدین می‌توانند خلاقیت را در کودکانشان پرورش دهند؟ نتیجه تحقیقات نشان داده است که والدین با به کار بردن روش‌های زیر می‌توانند کودکانی خلاق پرورش دهند:

1- فراهم کردن یک محیط محرک با توجه به سطح توانایی و مهارتی کودک و اینکه در چه مرحله‌ای از رشد قرار دارد. این محیط محرک شامل انواع مواد، کتاب‌ها و اسباب‌بازی‌ها است. والدین می‌توانند با فرصت دادن به کودک برای آزمایش با این مواد و تقویت فعالیت‌های او در ایجاد روش‌های جدید و کارهای اکتشافی، در رشد کودک و پرورش خلاقیت وی مؤثر باشند.

2- پرورش خلاقیت کودک با آزمایش‌های نو و غیر معمول محقق می‌شود، بنابراین به سؤالات کودک خوب گوش دهید و درباره مشاهداتش نظر داده و مشارکت کنید. یعنی درباره آنچه کودک مشاهده و آزمایش کرده سؤال مطرح کنید. از طریق این مشارکت دو طرفه ممکن است سؤالات و مشاهدات جدیدتری پدید آید. در جریان پرورش خلاقیت کودکتان آرامش داشته باشید و سعی کنید لذت ببرید.

3- نسبت به کوشش‌های کودک واکنش نشان دهید و اجازه دهید که او بداند شما به توانایی‌هایش اعتماد کافی دارید. بگذارید کودک آزادانه و با مسئوولیت خودش و بر اساس افکارش عمل کند.

4- کودکتان را با فرهنگ‌های مختلف، تجربیات، مردم و روش‌های تفکر آشنا کنید. بگذارید کودکان ببینند روش‌های مختلف تفکر درباره یک مساله وجود دارد. خلاقیت کودکان با تلاش برای کسب تجربیات جدید، بدون داشتن توقع خاص از آن‌ها و یا در نظر گرفتن سطح توانایی سنی‌شان، پرورش می‌یابد.

5- برای کودک، تجربیات لذت‌بخش و احساس رضایت از جریان تفکرات نو، فراهم کنید. هنر، علم، خلاقیت، شغل و یا کار مورد علاقه‌تان را با کودکتان سهیم شوید. حرارت و جدیت شما می‌تواند میسر باشد و کودک از اینکه می‌بیند شما نیز با یک احساس پرشور در تلاش هستید، انگیزه پیدا می‌کند.

6- الگو پشتکار و استقامت باشید. پرورش کودک، کامل کردن یک پروژه به وسیله پرورش هر مرحله از این جریان و کمک به کودک برای فهم نقاط قوت و یا ضعف خویش است.

فعالیت‌هایی برای رشد و توسعه خلاقیت

۱- از سؤال‌های خلاقانه استفاده کنید. یک راه برای کمک به کودک به منظور تفکر خلاقانه‌تر این است که از او بپرسیم. چه طور می‌توان هر چیزی را به شکل بهتری تغییر داد (چه چیزی خوشمزه‌تر می‌شود اگر شیرین‌تر شود؟ چه چیزی خنده‌دارتر می‌شود اگر تندتر یا آهسته‌تر شود؟ چه چیزی خوشحال‌تر می‌شود اگر کوچک‌تر یا بزرگ‌تر شود؟ چه چیزی جالب‌تر می‌شود اگر وارونه شود؟ و یا چه چیزی جالب‌تر می‌شود اگر وارونه راه برود؟)

۲- از او بپرسیم چه اتفاقی می‌افتد اگر...؟ (چه اتفاقی می‌افتد اگر همه ماشین‌ها بروند؟ چه اتفاقی می‌افتد اگر همه اشخاص مثل هم لباس بپوشند؟ چه اتفاقی می‌افتد اگر هیچ‌کس خانه‌اش را تمیز نکند؟)

۳- از سؤال‌هایی با کلمات در، چه طور، بعضی، مختلف و راه‌های استفاده کنید. (چه مواردی را می‌شناسید که از آجر استفاده شود؟ از یک طناب چه استفاده‌های دیگری می‌توان کرد؟)

۴- از بازی‌های خلاقانه استفاده کنید. از مواد ساده مانند مکعب چوبی، شن، ماسه، آب و... استفاده کنید تا کودک بتواند با تکیه بر مهارت‌های خودش چیزهایی را ساخته و طراحی کند.

۵- از روش ادامه دادن مفهوم داستان استفاده کنید. یک شخص داستان را آغاز کرده و سپس شخص دیگری یک قسمت به آن اضافه می‌کند. یک داستان را بخوانید و آن را اجرا کنید برای اجرا از عروسک خیمه شب‌بازی نیز می‌توان استفاده کرد.

۶- از وسایل نمایش برای خلق ایده‌های جدید استفاده کنید (انواع بازی‌هایی که کودک در آن می‌تواند فعالیت‌های خلاقانه داشته باشد.)

۷- از نقش بازی کردن، استفاده کنید. این کار به کودکان کمک می‌کند نقطه نظرات دیگران را ببینند و احساسشان را شرح دهند. مثلاً در تصاویر کودکان توصیف می‌کنند که افراد به چه چیزی فکر می‌کنند و یا چه احساسی دارند.