علت فقدان قاعدگی، آمنوره چیست؟

زمانی که یک خانم در سن باروری نمی تواند دچار قاعدگی شود، آمنوره ایجاد می گردد. یک خانم به طور نرمال هر ۲۳ تا ۳۵ روز دچار قاعدگی می شود. در اصل آمنوره به فقدان قاعدگی یک یا بیش از یک دوره قاعدگی، گفته می شود. خانم هایی که حداقل ۳ دوره قاعدگی را از دست داده و یا دخترانی که در سن ۱۵ سالگی هنوز اولین قاعدگی را تجربه نکرده اند، ممکن است به آمنوره دچار باشند. بخشی از مغز به نام هیپوتالاموس، چرخه قاعدگی را تنظیم می کند. هیپوتالاموس، غده هیپوفیز را تحریک می کند. غده هیپوفیز در بخش پایه ای مغز درست زیر هیپوتالاموس قرار گرفته است. غده هیپوفیز دو هورمون را آزاد می کند که چرخه باروری یک خانم را تنظیم می کند. این هورمون ها عبارتند از هورمون لوتئیزه کننده یا LH و هورمون محرک فولیکل یا FSH که این دو هورمون بر تولید استروژن و پروژسترون تاثیر می گذارند، همچنین تغییرات دوره ای در دیواره رحم را کنترل می کنند. برای این که یک خانم قاعدگی منظمی داشته باشد، لازم است تا هیپوتالاموس، هیپوفیز، تخمدان ها و رحم به درستی عمل کنند. همچنین دهانه رحم و واژن نیز باید آناتومی نرمالی داشته باشند.

انواع آمنوره

دو نوع آمنوره وجود دارد:

1- آمنوره اولیه:

آمنوره اولیه زمانی اتفاق می افتد که یک خانم در سن 15 یا 16 سالگی، دچار اولین قاعدگی نشده است. به این شرایط تاخیر در شروع قاعدگی گفته می شود که اغلب به دلیل تاخیر در بلوغ ایجاد می شود. این حالت در دختران نوجوانی شایع است که بسیار لاغرند و یا بسیار ورزش می کنند. این دختران جوان عموما دچار کاهش وزن هستند. بدن آنها افزایش چربی وابسته به بلوغ را تجربه نمی کند. افزایش در چربی بدن منجر به آغاز قاعدگی می شود.

در برخی دختران تاخیر در قاعدگی می تواند به دلیل اختلالات ژنتیکی اتفاق بیفتد. یا این که ممکن است نتیجه ارگان های غیرنرمال باشد.

2- آمنوره ثانویه:

آمنوره ثانویه وقتی اتفاق می افتد که خانم تجربه پریود را دارند، اما چرخه قاعدگی به مدت 3 یا بیش از 3 ماه متوالی متوقف می شود. آمنوره ثانویه به دلایل زیر اتفاق می افتد:

- بارداری (عمده ترین علت آمنوره)

- شیردهی

- یائسگی

- یائسگی زودرس

- استرس فیزیکی یا احساسی

- کاهش وزن سریع

- ورزش شدید و مکرر

- روش های کنترل بارداری از جمله قرص های کنترل بارداری، پچ و پروژسترون های طولانی اثر

- سندرم تخمدان پلی کیستیک (این شرایط با افزایش وزن، افزایش رویش مو صورت و بی نظمی های هورمونی همراه است.)

- نارسایی زودرس تخمدان (یائسگی قبل از 40 سالگی)

- هیسترکتومی (برداشتن رحم طی جراحی)

- تولید غیر نرمال هورمون هایی مانند تستوسترون، تیروئید و کورتیزون

- وجود تومور در غده هیپوفیز

- شیمی درمانی

- مصرف داروهایی مانند آنتی سایکوز، ضدافسردگی ها، داروهای مربوط به فشار خون، داروهای ضدحساسیت

- زخم رحم یا Uterine scarring (سندرم آشرمن (Asherman) شرایطی است که در آن بافت زخمی در دیواره رحم ایجاد می شود، این شرایط ممکن است بعد از انجام سزارین، کورتاژ (dilation and curettage، (D&C یا فیبروئید رحم اتفاق بیفتد. این شرایط مانع از ایجاد بافت نرمال در رحم و سپس ریزش آن می شود.)

نکات مهم:

- ورزشکاران خانم، مخصوصا خانم های جوان بیشتر مستعد ابتلا به آمنوره هستند. صرفا ورزش سبب بروز آمنوره نمی شود، اما احتمال بروز آن در خانم هایی که شدیدا ورزش می کنند، وجود دارد.

- آمنوره ثانویه اغب در خانم هایی اتفاق می افتد که فعالیت هایی مانند باله و یا ژیمناستیک انجام می دهند و وزن بدن شان نیز پایین است.

- سابقه خانوادگی نیز در بروز آمنوره نقش دارد. اگر فردی در خانواده به این شرایط دچار باشد، احتمال به ارث رسیدن این مشکل وجود دارد.

افرادی که به اختلالات خوردن مانند انورکسیا یا بی اشتهایی عصبی دچارند، در خطر ابتلا به آمنوره قرار دارند.

پیامدهای آمنوره عبارتند از:

- ناباروری: اگر شما دچار قاعدگی نمی شوید، در نتیجه نمی توانید باردار شوید.

- پوکی استخوان: آمنوره میزان استروژن را در بدن کاهش می دهد، در نتیجه ممکن است در خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار داشته باشید، شرایطی که در آن استخوان ها ضعیف و شکننده می شوند.

علائم و تشخیص آمنوره

علائم آمنوره عبارتند از:

علائم ایجاد شده، بستگی به علت ایجاد آمنوره دارد. برای مثال، عدم تعادل هورمونی می تواند سبب بروز آمنوره گردد، علائمی مانند:

- افزایش موی بدن و صورت

- آکنه

- تغییر میل جنسی

- ترشح شیر از پستان

- اضافه وزن

- تغییر صدا

- علائمی مانند درد در ناحیه لگن، سردرد، تغییراتی در دید و ریزش مو نیز وجود دارد.

تشخیص آمنوره:

پزشک ممکن است، پیرامون موارد زیر سوالاتی را بپرسد:

- تاریخ آخرین قاعدگی

- فعال بودن از نظر جنسی

- روش کنترل بارداری

- سابقه بارداری

- عادات غذایی

- تغییرات سریع در وزن

- چاقی یا لاغری شدید

- الگوی قاعدگی ماهانه

- مقدار استرس فرد در زندگی و نحوه مقابله با آن

- انواع داروهایی که فرد مصرف می کند.

- برنامه ورزشی

همچنین ممکن است پزشک، سن مادر شما را نیز به هنگام یائسگی ایشان سوال نماید. پزشک سوابق فرد را بررسی خواهد کرد. او معاینات فیزیکی از جمله معاینه لگن را انجام خواهد داد. پزشک کنترل خواهد کرد که آیا فرد باردار است یا خیر؟

اگر پزشک به مورد خاصی مشکوک شود، سوالات بیشتری را خواهد پرسید. برای مثال اگر پزشک شک کند که ناهنجاری هورمونی وجود دارد، سوالاتی را در ارتباط با موارد زیر مطرح خواهد کرد:

- آکنه

- افزایش موی بدن

- حساسیت شدید به دماهای سرد

- خشکی پوست

- یبوست

- ریزش مو

- ترشحات غیر معمول از پستان

اگر شما ورزشکار باشید، پزشک در مورد برنامه تمرینی تان سوالاتی خواهد پرسید. مخصوصا اگر دچار کاهش وزن باشید و یا درصد چربی بدن شما پایین باشد.

آزمایشات زیر ممکن است انجام شود، تا علت احتمالی بی نظمی پریود ها مشخص شود:

آزمایش خون و ادرار:

این آزمایشات مشخص می کند که عدم تعادل هورمونی وجود دارد. عدم تعادل می تواند در اثر مشکلاتی در هیپوفیز یا تخمدان ها باشد. اگر مشکل مشخص شود، آزمایشات بیشتری را می توان انجام داد. این آزمایشات میزان تیروئید و هورمون های آدرنال را چک خواهد کرد. بررسی میزان پرولاکتین نیز اهمیت دارد، میزان کم پرولاکتین می تواند نشانی از وجود تومور در غده هیپوفیز باشد. اگر موهای صورت افزایش یافته باشد، ممکن است پزشک میزان هورمون های مردانه را در خون چک کند.

اولتراسوند از حفره لگن:

این روش بی دردی است که از امواج صوتی استفاده می کند. با استفاده از این روش مشکلات ساختاری رحم و تخمدان ها بررسی می شود.

توموگرافی کامپیوتری:

در این اسکن ها تصاویر حاصل از اشعه ایکس از چند جهت گرفته می شود، تا سطح مقطع ساختارهای درونی بازبینی شود. با استفاده از این اسکن ها نشان داده می شود آیا ساختار رحم، تخمدان ها و کلیه ها نرمال است یا خیر.

تصویر برداری رزونانس مغناطیسی یا ام آر آی:

در این روش از امواج رادیویی همراه با میدان مغناطیسی قوی استفاده می شود، تا تصاویری از بافت های نرم داخلی ایجاد شود. پزشک ممکن است برای چک کردن تومور در هیپوفیز دستور انجام ام آر آی را بدهد.

تست های اسکوپ:

اگر سایر تست ها نشان دهد که علت مشخصی وجود ندارد، پزشک انجام هیسترسکوپی را توصیه خواهد کرد، در این تست دوربینی نازک و مجهز به نور از طریق واژن و دهانه رحم وارد رحم می شود، تا با استفاده از آن رحم بازبینی شود.

تست چالش پروژسترون:

پزشک ممکن است پروژسترون را تجویز کند، به این ترتیب بررسی خواهد کرد آیا با استفاده از پروژسترون قاعدگی آغاز می شود یا خیر؟ اگر خونریزی قاعدگی اتفاق افتاد، این احتمال وجود دارد که فرد در میانه چرخه ماهانه تخمک بالغ را آزاد نکرده باشد. اگر خونریزی اتفاق نیفتد، پزشک میزان FSH را با استفاده از آزمایش خون بررسی می کند. میزان FSH می تواند تعیین کند آیا مشکل در تخمدان هاست و یا هیپوتالاموس.

آزمایشات دیگری نیز ممکن است انجام شود، تا علت دقیق نبود پریود ها بررسی شود. تشخیص آمنوره می تواند پیچیده باشد. دلایل احتمالی زیادی ممکن است در این میان دخیل باشد.

دوره مورد انتظار بیماری:

در خیلی از نوجوانانی که دچار آمنوره اولیه هستند، بلوغ به تاخیر می افتد. اما مشکل دائمی وجود نخواهد داشت. این که آمنوره ثانویه چقدر به طول می انجامد، به علت آن بستگی دارد، برای مثال:

- بارداری، چرخه قاعدگی خانم را تا بعد از زایمان به تاخیر می اندازد.

- خانمی که مصرف قرص های ضد بارداری را قطع می کند، ممکن است ۳ ماه تا ۱ سال دچار قاعدگی نشود.

- استرس فیزیکی و روانی می تواند، مادامی که استرس باقی است سبب بروز آمنوره شود.

- کاهش و افزایش وزن سریع، داروها و برخی بیماری های مزمن می تواند سبب از دست رفتن پریود ها شود.

- آمنوره بعد از آغاز یائسگی و یا بعد از هیسترکتومی دائمی ایجاد می شود.

پیشگیری از آمنوره

در خیلی از موارد دختران نوجوان می توانند به پیشگیری از بروز آمنوره اولیه کمک کنند. آنها باید برنامه ورزشی معقولی را دنبال کنند و باید وزن نرمال خود را حفظ کنند. آمنوره اولیه که در اثر ناهنجاری های آناتومیک اتفاق می افتد، قابل پیشگیری نیست.

اقدامات زیر می تواند در پیشگیری از آمنوره موثر باشد:

- - وعده غذایی متعادلی داشته باشید، به نحوی که نیازهای مغذی روزانه تامین شود.

در حد متوسط ورزش کنید، به نحوی که وزن مناسب بدن و توده عضلانی حفظ شود.

- راه حل مناسبی را برای رویارویی با استرس های روانی و درگیری های روزمره خود بیابید.

- کار، استراحت و تفریح را در حد متعادل داشته باشید.

- از مصرف الکل و استعمال دخانیات پرهیز کنید.

درمان آمنوره

۱- درمان آمنوره اولیه:

آمنوره اولیه می تواند به دلیل تاخیر در بلوغ انجام شود و لزوما نیاز به درمان ندارد. این شرایط خود به خود می تواند از بین برود.

در مورد آمنوره اولیه که به دلیل ناهنجاری های ژنتیکی اتفاق می افتد، درمان بستگی به مشکل دارد. برای مثال، اگر تخمدان ها به درستی کار نکند، شما می توانید از مکمل های هورمونی برای تخمدان استفاده کنید. به این ترتیب مشخصات جنسی ثانویه نرمال، مانند پستان ها و موهای ناحیه تناسلی ایجاد می شود.

اگر آمنوره به دلیل مشکلات ساختاری ایجاد شده باشد، معمولا جراحی مورد نیاز است. برای مثال، واژنی که باز نمی شود را با استفاده از جراحی می توان اصلاح کرد.

۲- درمان آمنوره ثانویه:

آمنوره ثانویه ممکن است به دلیل یائسگی و یا هیسترکتومی ایجاد شود. در این مورد پزشک داروهایی را نسخه خواهد کرد. این داروها مانع از عوارضی خواهد شد که در اثر کاهش میزان استروژن اتفاق می افتد.

برای سایر فرم های آمنوره ثانویه، درمان به علت بیماری بستگی دارد:

- استرس: پزشک در این شرایط به شما توصیه خواهد کرد، تا در دوره های مربوط به مدیریت استرس شرکت داشته باشید.

- عدم تناسب اندام: پزشک رژیم غذایی و برنامه ورزشی مناسب را به شما توصیه خواهد کرد، تا به تناسب بدن تان کمک کند.

- برنامه ورزشی فشرده: در صورتی که برنامه ورزشی شدیدی را دنبال کنید، پزشک برنامه ورزشی متوسطی را به شما توصیه خواهد کرد. در این صورت قاعدگی نرمال دوباره آغاز خواهد شد.

- عدم تعادل هورمونی: پزشک ممکن است در این شرایط مکمل های هورمونی را به شما تجویز کند.

- سندرم تخمدان پلی کیستیک: در این شرایط چندین انتخاب درمانی وجود دارد که می تواند به تنظیم پریودهای قاعدگی کمک کند. از جمله این انتخاب ها عبارت است از متفورمین، کلومیفن و استفاده دوره ای از قرص های هورمونی.

- وجود تومور در تخمدان ها، رحم یا غده هیپوفیز: در این صورت درمان بستگی به نوع و موقعیت کیست ها یا تومورها دارد. برخی اوقات ممکن است انجام جراحی لازم باشد.

در موارد زیر باید به پزشک مراجعه کنید:

- اگر ۱۴ سال دارید و هنوز سینه هایتان رشد نکرده و در ناحیه تناسلی تان مویی رشد نکرده است.

- اگر ۱۵ سال دارید و هنوز دچار قاعدگی نشده اید.

- اگر از لحاظ جنسی فعال هستید و دوره پریودتان به هم ریخته و پریود نشده اید، حتما باید تست بارداری دهید.

اگر از لحاظ جنسی فعال نیستید، باید به پزشک مراجعه کنید، اگر:

- سه دوره متوالی پریود نشده اید.

- پریودهای تان نامنظم است.

- از تغییرات چرخه قاعدگی تان آگاه باشید و هرگونه نگرانی را در این زمینه با پزشک خود مطرح کنید. تاریخ شروع پریودها را ثبت کنید و بدانید که بازه های پریود چند روز طول می کشد.

نکات مهم:

در اغلب موارد علائم و شرایط مربوط به آمنوره برگشت پذیر و قابل درمان است.