ترس در دوران کودکی، فوبیا را جدی بگیرید

ترس واکنشی طبیعی درکودکان است که در هر مرحله از کودکی به شکلی بروز می‌یابد. آنچه حائز اهمیت است واکنش صحیح والدین دربرخورد با این رخداد طبیعی است .

دکتر الهه میرآخورلی روان شناس تربیتی در این خصوص گفت:فوبیا از دسته اختلالات اضطرابی است که به معنای ترسهای افراطی ،غیرمنطقی ومقاوم نسبت به یک شی یا وضعیت است.فردیکه فوبیا دارد نسبت به وضعیت واشیائی ترس دارد که در واقع ترسناک نیستند ولی فرد نمی‌تواند ترس خود را نسبت به آنها کنترل کند.وبصورت غیر ارادی دچار ترس می‌شود درحالیکه این ترس‌ها غیرارادی است.در واقع فوبیا به دودسته کلی تقسیم می‌شود: یک دسته فوبیای خاص یا ساده که شامل ترس از حیوانات وحشرات ،زخم وخون،تزریق وپزشک ،موقعیتهایی نظیر سوار شدن بر آسانسور ویا قرار گرفتن در موقعیتهایی که فرد مجبور به صحبت کردن در جمع است می‌شود. دسته دوم فوبیاهایی است که شامل ترس از مکانهای باز می‌شود که در این حالت فرد از مکانهایی که حکم سرپناه برای او نداشته باشد وحشت دارد.

فوبیایی که مختص کودکان است همان دسته اول را شامل می‌شود وترس از مکانهای باز بیشتر در سنین بزرگسالی شایع است.کودکان بیشتر دچار فوبیای خاص یا ساده می‌شوند.

ترس در مراحل مختلف کودکی

وی افزود: کودکان از همان بدو تولد یک سری از ترسهای طبیعی ویا متداول را تجربه می‌کنند؛بطور نمونه کودک تا 6 ماهگی از صدای بلند ویا عدم مراقبت می‌ترسند واز شش ماهگی به بالا از غریبه‌ها می‌ترسند واز یک سالگی از جدایی ودستشویی رفتن می‌ترسند واز دوسالگی به بعد از موجودات خیالی وحشت دارند ،درسه سالگی از سگ وتنهایی می‌ترسند ،در سن چهارسالگی از تاریکی ،در سنین مدرسه از جدایی ومحیط مدرسه وآسیبهای جسمانی وحشت دارند. بنابراین ترسهای متداول وطبیعی از سنین مدرسه وجود دارد لیکن این ترسها مرضی وفوبیا نیستند ویک سری ترسهای طبیعی هستند که اگر والدین رفتار مناسبی با این ترسها بکنند،مشکلی متوجه کودک نمی‌شود واین دوره سپری می‌شود.اما زمانی این ترسها آسیب رسان می‌شود که برخورد مناسبی با آنها نشود وتبدیل به فوبیا شوند.

ریشه فوبیا کجاست؟

این استاد دانشگاه در خصوص علل ایجاد کننده فوبیا اظهار داشت:این علل ازوراثت شروع شده وشامل علل محیطی و اکتسابی می‌شود. در واقع کودکی که مبتلا به فوبیا می‌شود ،هم آمادگی وراثتی را برای این اختلال دارد وهم یک موقعیت بیرونی یا محیط زندگی او این زمینه را برای او ایجاد می‌کند.ما می‌توانیم بگوییم عواملی نظیر جدایی والدین،اختلافات میان والدین ،تنبیه شدن،خجالتی بودن ووقوع اتفاقی خاص در این زمینه دخالت دارد.در مورد وقوع اتفاقی خاص این توضیح لازم است که بطور نمونه کودکی که از ارتفاع ترس دارد ممکن است در کودکی از ارتفاعی سقوط کرده باشد که این ترس ممکن است با این رخداد مرتبط باشد .این موارد علل محیطی ترس هستند که در کنار علل وراثتی در بروز ترس در کودکان خود را نشان می‌دهند

راهکار مواجهه با فوبیای کودک

دکتر میرآخورلی در پاسخ به این پرسش که نحوه صحیح رفتار والدین به چه صورت باید باشد گفت:معمولا والدین اشتباهات رفتاری در این خصوص مرتکب می‌شوند واز کودک انتظار بروز ترسهایی که بعضا طبیعی هستند را ندارند واین درحالی است که اگر رفتار مناسب نشان بدهند مشکلی برای کودک ایجاد نمی‌شود.اما اغلب کودک را وادار می‌کنند که از موقعیت نترسد ویا برخورد خشن می‌کنند که موجب تشدید ترس می‌شود.االبته این توصیه برای زمانی است که کودک هنوز مبتلا به فوبیا نشده است ووالدین باید نسبت به ترسهای متداول کودکان ابتدا آگاهی داشته باشند ودردرجه دوم نحوه رفتار مناسب را با کمک روان شناس فرا بگیرند.

یکی از اشتباهات بزرگ والدین این است که با ترساندن کودک برای وادار کردن او به انجام کاری زمینه فوبیای او نسبت به عاملی را آماده می‌کنند ودر واقع این یکی از عوامل محیطی شایع در این اختلال است.

حال اگر کودکی مبتلا به فوبیا شده باشد نحوه رفتار با او بسیار مهم است. اغلب والدین گمان می‌کنند ترس کودک ارادی است واز این رو مداوم ازاو می‌خواهند که از موضوع مورد ترس نترسد وبه او می‌گویند این مساله ترس ندارد وحتی در مواردی با او رفتار خشن دارند.درحالیکه باید کودک را درک کنند ومتوجه باشند این مشکل غیر ارادی است و واکنش کودک دست خودش نیست.در درجه دوم گاهی اوقات والدین کودک را با عامل ترس مواجه می‌کنند تا به اصطلاح ترس اورا بریزند درحالیکه این کار بسیار خطرناک است وفوبیای کودک را تشدید می‌کند.توصیه ما به والدین این است که اگر کودکی دارند که فوبیا دارد در درجه اول به روان شناس مراجعه کنند وبه هیچ عنوان نباید کودک را تا قبل از درمان در موقعیتهایی که برای او ترسناک است قرار دهند.

نقش عوامل وراثتی ویادگیری

وی در ادامه گفت: یکی از اشتباهات بزرگ والدین این است که با ترساندن کودک برای وادار کردن او به انجام کاری زمینه فوبیای او نسبت به عاملی را آماده می‌کنند ودر واقع این یکی از عوامل محیطی شایع در این اختلال است.

نکته مهم دیگر این است که فوبیا جنبه وراثتی دارد وممکن است از مادر وپدر وحتی اطرافیان نزدیک به کودک منتقل شود.اما زمانیکه کودک در مواجهه با مادری که فوبیا دارد قرار می‌گیرد این فوبیا جنبه یادگیری پیدا می‌کند.بطور نمونه مادری که از سوسک می‌ترسد ودر مقابل کودک رفتار ترس آمیز نشان می‌دهد کودک خود را مستعد این ترس می‌کند.

درمان فوبیا در کودکی باید صورت بگیرد

دکتر میرآخورلی ضمن اشاره به این موضوع که فوبیا زمینه بروز بیماری های اضطرابی در بزرگسالی است عنوان کرد: متأسفانه فوبیا مشکلی نیست که بتوان با زمان دادن به کودک برای کنار گذاشتن آن امیدوار بود وتا وقتی درمان نشود با فرد همراه است بطوریکه افرادیکه در کودکیه از ارتفاع وحشت دارند در بزرگسالی هم همین احساس را دارند.یعنی تا زمانیکه این ترس درمان نشوددر فرد وجود دارد وحتی در بزرگسالی ممکن است شدت پیدا کند ویا به اشکال دیگر خود را بروز بدهد . مضاف بر اینکه اگر شرایط فراهم شود با سایر اختلالات روانی همراه شود .پس بهترین اقدام این است که در کودکی به سراغ درمان این مشکل برویم.

فوبیا درمان پذیر است

وی در انتها در خصوص روشهای درمانی گفت: بهترین اقدام خودداری والدین از درمان ومراجعه به روان شناس است . عدم مواجه کودک با موقعیت اضطراب زا،درک ترس کودک،حل اختلافات زناشوئی ومراجعه به روان شناس در این خصوص حائز اهمیت است. روان شناس اغلب از درمانهای رفتاری وشناختی کمک می‌گیرد که متداول ترین این درمانها عبارتند از حساسیت زدایی منظم،شرطی سازی متفاوت،مواجه سازی با موقعیت ترسناک،یادگیری مشاهده‌ای که از طریق مشاهده افرادیکه از این موقعیت ترس ندارند امکان پذیر است. در کنار این روشها هم از درمانهای شناختی مانند بازسازی شناختی،تغییر باورهای غلط فردی نسبت به موقعیت استرس زا است. اگر فوبیا خیلی شدید باشد بهتر است از روان پزشک هم کمک گرفته شود ودارو درمانی صورت بگیرد.