پارگی کیسه آب، آنچه باید بدانید

کیسه آب که در اصطلاح پزشکی به کیسه آمنیوتیک نامیده می شود؛ در ادامه حیات و روند طبیعی رشد و تکامل جنین نقشی بسیار مهم و اساسی بر عهده دارد. پارگی کیسه آب در اواخر بارداری و در جریان دردهای زایمانی خبر از قریب الوقوع بودن زایمان دارد ولی با این حال در برخی موارد نیز با انقباضات و دردهای زایمانی همراه نیست.

نقش کیسه آب در دوران بارداری چیست؟
کیسه آب محل زندگی جنین در طول نه ماه بارداری است. دیواره این کیسه از دو غشاء نازک به نام های آمنیون (لایه داخلی) و کوریون (لایه خارجی) تشکیل شده است. درون این کیسه مایعی روشن و بدون رنگ و بو موسوم به مایع آمنیون وجود دارد که بیش از ۴/۹۶ حجم آن را آب و مابقی آن را ترکیبات و ذرات معلق دیگری نظیر مواد معدنی، سلول های جنینی، آنزیم ها و هورمون ها تشکیل می دهد.
جنین با پشت سر گذاشتن ماه چهارم بارداری در داخل کیسه آب و درون مایع آمنیون کاملا شناور است. از میان نقش های متعدد کیسه آب در این دوران می توان اشاره کرد به:
۱- حفاظت از جنین در برابر صدمات فیزیکی
محافظت از جنین در برابر ضربات احتمالی و سرو صدا، حفظ درجه حرارت ثابت و یکنواخت، پیشگیری از فشرده شدن بند ناف و همچنین ایجاد محیطی مطلوب و مناسب برای حرکات آزادانه جنین که در نتیجه امکان رشد اعضای بدن، انجام حرکات تنفسی منظم و عملکرد بهتر ریه ها و سیستم تنفسی جنین را در این دوران فراهم می کند.
۲- مقابله با عوامل بیماری زا
مایع آمنیوتیک کاملا استریل بوده و همانند سدی در برابر عفونت های بالا رونده دستگاه تناسلی مادر از جنین محافظت می کند.
۳- تامین بخشی از نیازهای تغذیه ای جنین
مایع آمنیوتیک بخشی از آب و مواد معدنی مورد نیاز جنین را تامین کرده و جنین آنها را به طور مداوم از راه دهان بلعیده و یا از طریق پوست جذب می کند.
در انتهای بارداری پایین آمدن کیسه آمنیون به بخش تحتانی رحم و فشار ناشی از آن موجب اتساع دهانه رحم و تسهیل فرآیند زایمان می شود.

منظور از پاره شدن کیسه آب جنین چیست؟
به پارگی غشاء آمنیوتیک (آمنیون و کوریون) که معمولا در آغاز و یا در حین فرایند زایمان رخ می دهد در اصطلاح عموم "پارگی کیسه آب" گفته می شود. این امر به معنای جاری شدن حجمی کم و بیش زیاد از یک مایع گرم، شفاف و بدون رنگ و بو با ظاهری شبیه آب از واژن مادر است. پارگی کیسه آب حتی می تواند بدون وجود انقباضات رحمی رخ دهد. ولی با این حال به محض وقوع آن باید جهت انجام معاینه و بررسی های لازم در اسرع وقت به بیمارستان مراجعه کنید. زیرا در صورت پارگی کیسه آب جنین در برابر عوامل میکروبی و عفونت های بالارونده دستگاه تناسلی مادر ایمن نبوده و خطر ابتلا او به انواع عفونت ها وجود دارد. علاوه بر آن سقوط یا پرولاپس بند ناف نیز از دیگر خطرات پارگی زودرس کیسه آب به شمار می رود؛ به این معنا که طناب نافی پیش از جنین به سمت دهانه رحم رانده شده و در هنگام عبور جنین از کانال زایمان فشرده می شود. از این رو چنانچه پس از پارگی کیسه آب فرایند زایمان به طور طبیعی و در موعد مقرر آغاز نشد پزشک متخصص جهت سرعت بخشیدن به فرایند کار از روش القای زایمان استفاده خواهد کرد.

پارگی زودرس کیسه آب
به پاره شدن کیسه آب در هر مقطع زمانی قبل از شروع مراحل زایمانی پارگی زودرس کیسه آب گفته می شود.
در یک تقسیم بندی کلی می توان پارگی زودرس کیسه آب را به دو دسته تقسیم کرد:
- پارگی زودرس کیسه آب پیش از هفته ۳۷ بارداری که ۳ درصد از بارداری ها را در برگرفته و خطراتی نظیر نارس بودن نوزاد و ابتلا او به عفونت ها را به همراه دارد.
- پارگی زودرس کیسه آب پس از هفته 37 بارداری که 8 درصد از بارداری ها را دربرگرفته و در صورت رخ دادن خطر تولد زود هنگام نوزاد را تهدید نمی کند.
در صورت پارگی کیسه آب در انتهای بارداری نوع رویکرد بسته به نظر پزشک متفاوت خواهد بود:
- در صورت پارگی زودرس کیسه آب در اواخر بارداری و در موعد تقریبی زایمان به منظور کاهش خطر ابتلا جنین به عفونت ها در اغلب موارد اقدامات لازم برای زایمان انجام خواهد شد. ولی در مواردی نادر ممکن است با صلاح دید پزشک فرایند زایمان تا شروع انقباضات منظم رحمی به تعویق افتاده و در طول این مدت به منظور پیشگیری از خطر عفونت درمان با آنتی بیوتیک تجویز شود.
- در صورت پارگی زودرس کیسه آب در تاریخی غیر از موعد مقرر زایمان معاینات بالینی به منظور بررسی علائم عفونت در مادر و جنین انجام خواهد شد. در صورت وجود کوریوآمنیونیت و یا دیسترس جنین انجام زایمان چه با روش القا و چه انجام عمل سزارین بدون توجه به سن حاملگی ضرورت خواهد یافت.

اگر کیسه آب خود به خود پاره نشود چه اتفاقی می‌افتد؟
با شروع زایمان، دهانه رحم باز و سر نوزاد وارد لگن می‌شود. اگر تا این زمان کیسه آب پاره نشود، پزشکان از روشی به نام آمنیوتومی یا (پارگی مصنوعی غشاء) استفاده می‌کنند. در این روش، با استفاده از یک قلاب پلاستیکی نازک یک سوراخ کوچک در کیسه آمنیوتیک برای نشت و خروج آب ایجاد می‌شود. این به شروع انقباضات زایمان کمک می‌کند و اگر انقباضات شروع شده باشند، آنها را تشدید می‌کند.

آمنیوتومی یا پاره کردن کیسه آب قبل از زایمان
اصطلاح آمنیوتومی به معنای پاره کردن غشا کیسه آمنیوتیک با روشی مصنوعی و در شروع فاز فعال دردهای زایمان است. در این روش پزشک وسیله ای بلند، نازک و استریل، شبیه به یک قلاب کوچک را از طریق واژن وارد دهانه رحم کرده و از آن برای پاره کردن غشاء آمنیوتیک استفاده می کند. آمنیوتومی روشی رایج و به منظور کمک به پیشرفت زایمان و تسریع فرایند آن است. با این کار سر جنین مستقیما به دهانه رحم فشار وارد کرده و باعث تسهیل اتساع آن می شود. پارگی کیسه آمنیوتیک منجر به آزادسازی اسید آراشیدونیک و سنتز پروستاگلاندین ها، دو ماده شیمیایی محرک در افزایش انقباضات منظم رحمی می شود. به همین علت انجام آمنیوتومی باعث شدت یافتن انقباضات رحمی و دردناک تر شدن آنها خواهد شد.
با این حال منتقدان و مخالفان استفاده از شیوه آمنیوتومی بر این باورند که کیسه آمنیوتیک و همچنین مایع آمنیون در محافظت از جنین در برابر انقباضات رحمی و تغییرات دهانه رحم نقش بسیار فعال و موثری داشته و به انعطاف پذیری و افزایش مقاومت ناحیه پرینه در هنگام زایمان کمک می کند. علاوه بر آن این دسته از منتقدان معتقدند که فشار ناشی از وزن کیسه آمنیوتیک بر روی دهانه رحم افزایش ترشح اکسی توسین که از جمله هورمون های بسیار ضروری و محرک انقباضات منظم رحمی در طول زایمان به شمار می رود را به دنبال خواهد داشت. و در آخر اینکه حاصل متاآنالیز انجام شده بر روی داده های نهایی 14 مطالعه مستقل که به صورت رندم انتخاب شده بودند نشان داد که آمنیوتومی یا پاره کردن مصنوعی کیسه آب در شروع فاز فعال درد زایمان با روش عدم دستکاری و به حال خود گذاشتن آن تاثیری بر کاهش طول مدت مرحله اول زایمان ندارد.

اگر بعد از پاره شدن کیسه آب انقباضات شروع نشود چه اتفاقی می‌افتد؟
انقباضات از ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از پاره شدن کیسه آب شروع می‌شود. اگر انقباض‌ها پس از ۲۴ ساعت آغاز نشود، پزشک احتمالاً از شما درخواست می‌کند تا چند ساعت دیگر برای شروع انقباضات خود به خودی و بدون هیچگونه عوارضی صبر کنید.
اگر زایمان حتی تا ۴۸ ساعت شروع نشود، از طریق مداخلات پزشکی زایمان انجام می‌شود.