کمبود آهن در کودکان، علل و راه‌های درمان

از عوامل بروز کمبود آهن در کودکان می‌توان به مصرف زیاد شیر گاو، وزن پایین نوزاد در زمان تولد و عدم مصرف گوشت اشاره کرد. با تغییر در رژیم غذایی و مصرف مکمل‌های آهن می‌توان به درمان کمبود آهن در کودکان کمک کرد.
آهن یکی از مواد معدنی مهم در بدن است که در عملکرد‌های مختلف بدن از جمله انتقال اکسیژن در خون نقش دارد. این موضوع برای تامین انرژی در زندگی روزانه ضروری است. به‌علاوه آهن برای رشد مغز حیاتی است. نوزادان، کودکان و نوجوانان بیشتر در معرض خطر کمبود آهن قرار می‌گیرند که عمدتا به دلیل افزایش نیاز آنها به آهن در طول دوره رشد است. اگر رژیم غذایی کودک حاوی آهن کافی نباشد، در نهایت به فقر و کمبود آهن در کودکان منجر می‌شود. اگر فکر می‌کنید کودک تان مبتلا به کمبود آهن است، حتما به پزشک مراجعه کنید. در این مطلب، علائم و دلایل بروز کمبود آهن در کودک بررسی شده و به تشخیص و درمان آن به علاوه توصیه‌هایی برای والدین پرداخته می‌شود.

علائم کم خونی فقر آهن در کودکان
علائم کم خونی و نشانه‌ای فقر آهن در کودکان عبارتند از:
- مشکلات رفتاری
- تکرر عفونت
- از دست دادن اشتها
- رخوت و بی حالی
- تنگی نفس
- افزایش تعریق
- تمایل به خوردن مواد عجیب مانند خاک یا گل
- عدم رشد مناسب بر اساس سن کودک

علل بروز کمبود آهن در کودکان
عوامل خطرزا در بروز کمبود آهن در کودکان عبارتند از:
- زودرسی و وزن پایین در زمان تولد
- تغذیه فقط با شیر مادر بیش از شش ماه (عدم مصرف مواد غذایی دیگر)
- مصرف زیاد شیر گاو در کودکان کمتر از دو سال
- عدم مصرف گوشت
- گیاه‌خواری
- رژیم غذایی بد و نامناسب در دومین سال زندگی
- بیماری‌های دستگاه گوارش
- مسمومیت با سرب
از آنجایی که نوزادان، کودکان و نوجوانان دستخوش رشد سریع هستند، نیاز به آهن در آن‌ها افزایش پیدا می‌کند. علل اصلی کمبود آهن در کودکان بر اساس گروه سنی عبارتند از:
نوزادان کمتر از شش ماه
نوزادان ذخیره آهن خود را از رحم دریافت می‌کنند؛ از این رو رژیم غذایی مادر در دوران بارداری بسیار مهم است. نوزادان زودرس و نوزادانی که در زمان تولد، وزن پایینی دارند، بیشتر در معرض خطر کمبود آهن قرار می‌گیرند که در این حالت نیاز به مکمل‌های آهن خواهند داشت. (فقط تحت نظارت پزشک)
کودکان شش ماه تا یک سال
ذخیره آهن کودک در شش ماهگی کاهش پیدا می‌کند. اگر رژیم غذایی کودک شامل مواد غذایی جامد غنی از آهن نباشد، این امر می‌تواند منجر به کمبود آهن شود. از شش ماهگی می‌توان دو بار در روز به نوزاد، سرلاک ساده و غنی از آهن داد. زمانی که کودک به سرلاک عادت کرد می‌توانید به او پوره گوشت ساده هم بدهید. عدم استفاده از مواد جامد در رژیم غذایی کودک در این سنین، یکی از دلایل کمبود آهن است.
کودکان یک تا پنج سال
در شیر مادر مقدار کمی آهن وجود دارد، اما تغذیه طولانی مدت با شیر مادر می‌تواند به کمبود آهن منجر شود. به ویژه اگر شیر مادر جایگزین مواد غذایی جامد در رژیم کودک شود. شیر‌هایی که حاوی آهن کمی هستند مانند شیر گاو، شیر بز و شیر سویا را نباید به کودکان زیر ۱۲ ماه داد. کودکانی که شیر را به غذا‌های جامد ترجیح می‌دهند در معرض کمبود آهن قرار می‌گیرند.
نوجوانان
دختران نوجوان به خاطر عواملی مانند دوره بلوغ، کاهش آهن در دوره قاعدگی و گرفتن رژیم‌های زودگذر، در معرض کمبود آهن قرار می‌گیرند.
به طور کلی
اختلالات دستگاه گوارش مانند بیماری سلیاک ممکن است منجر به کم خونی در کودکان شود. البته این موضوع نادر است.

هشدار: آهن می‌تواند سمی باشد
آهن در دوز‌های زیاد و بالا سمی است. از تشخیص سرخود و دادن مکمل‌های آهن به کودک خودداری کنید. زیرا مصرف بیش از حد آهن می‌تواند باعث مرگ شود!
در نوزادان و کودکان خردسال، ۲۰ میلی گرم آهن در روز مناسب است. اکثر مکمل‌های آهن حاوی حدود ۱۰۰ میلی گرم آهن در هر قرص هستند!
توجه داشته باشید که مکمل‌های آهن را از دسترس کودکان دور نگه دارید. اگر کودک‌تان مبتلا به بیش‌مصرفی آهن شد، سریع به پزشک مراجعه کنید.

توصیه‌هایی برای والدین نوزادان
برای پیشگیری از بروز کمبود آهن در نوزادان کمتر از ۱۲ ماه، توصیه‌های زیر را مد نظر داشته باشید:
- در زمان بارداری از مواد غذایی غنی از آهن استفاده کنید. گوشت قرمز بهترین منبع آهن است.
- برای بررسی کم خونی در دوران بارداری حتما آزمایش دهید. اگر پزشک برای شما مکمل‌های آهن تجویز کرده است، تنها بر اساس دستورالعمل مصرف کنید.
- از غذا‌های مخصوص بچه که غنی از آهن هستند به نوزاد بدهید.
- تا قبل از ۱۲ ماهگی به کودکان شیر گاو ندهید.
- دادن غذا‌های جامد به کودک را به تاخیر نیندازید.

توصیه‌هایی برای والدین کودکان خردسال
برای پیشگیری از بروز کمبود آهن در کودکان خردسال توصیه‌های زیر را مد نظر داشته باشید:
- سه تا چهار بار در هفته، به کودکان گوشت قرمز کم چرب دهید. از غذا‌هایی مانند حبوبات خشک، عدس، نخود، کنسرو لوبیا، مرغ، ماهی، تخم مرغ و مقدار کمی آجیل می‌توانید به جای گوشت استفاده کنید.
- از ویتامین C برای جذب بهتر آهن در بدن استفاده کنید. اطمینان حاصل کنید که فرزندتان غذا‌های غنی از ویتامین C مانند پرتقال، لیمو، نارنگی، انواع توت، کیوی، گوجه فرنگی، کلم، فلفل دلمه‌ای و کلم بروکلی را مصرف کند.
- مراقب باشید کودکان در حین غذا خوردن، نوشیدنی مصرف نکنند.
- به یاد داشته باشید که اسهال مزمن می‌تواند ذخیره آهن کودک را کاهش دهد، در حالی که انگل‌های روده‌ای مانند کرم‌ها می‌توانند منجر به بروز کمبود آهن شوند. برای تشخیص سریع و درمان به پزشک مراجعه کنید.
کودکان بد غذا به علت عدم وجود تنوع غذایی در معرض ابتلا به کم خونی قرار می‌گیرند. در این شرایط با پزشک مشورت کنید.

توصیه‌هایی برای والدین نوجوانان
برای پیشگیری از بروز کمبود آهن در نوجوانان، توصیه‌های زیر را مد نظر داشته باشید:
- با فرزندان خود درباره اهمیت وجود آهن در بدن صحبت کنید. به آن‌ها یاد دهید که آگاهانه مسئول انتخاب مواد غذایی خود باشند.
- آن‌ها را به خوردن مواد غذایی غنی از آهن مانند غلات صبحانه غنی شده با آهن، نان، گوشت، مرغ و ماهی تشویق کنید.
- اگر فرزندتان می‌خواهد گیاه‌خوار شود یا گوشت قرمز دوست ندارد، او را به خوردن غذا‌هایی مانند حبوبات خشک، عدس، نخود فرنگی، کلم بروکلی، اسفناج، لوبیا، غلات غنی شده، نان و غلات کامل تشویق کنید. از غذا‌های غنی از ویتامین C مانند میوه‌ها و سبزیجات همراه با وعده‌های غذایی استفاده کنید.
- از چای و قهوه به میزان کم استفاده کنید، زیرا می‌توانند باعث اختلال در جذب آهن شوند.

تشخیص کمبود آهن در کودکان
اگر فکر می‌کنید کودک‌تان ممکن است کمبود آهن داشته باشد، باید حتما به پزشک مراجعه کنید. هدف از تشخیص کمبود آهن در کودکان این است که دیگر بیماری‌هایی که علائم آن‌ها مشابه با کم‌خونی است مانند بیماری سلیاک، از دور خارج شوند.
روش‌های تشخیص کمبود آهن عبارتند از:
- معاینه جسمی و فیزیکی
- سابقه پزشکی
- آزمایش خون

درمان کمبود آهن در کودکان
درمان کمبود آهن شامل موارد زیر است:
- تغییر در رژیم غذایی، مانند افزایش مصرف غذا‌های غنی از آهن
- مصرف مکمل‌های آهن (قرص یا شربت برای نوزادان و کودکان) - فقط تحت نظارت پزشک
- درمان عفونت، گاهی عفونت می‌تواند باعث بروز کم‌خونی خفیف در کودکان شود.