علت نابارور شدن، چیست و چه علائمی دارد؟

ناباروری برای یک زن زیر ۳۵ سال به معنای باردار نشدن پس از یک سال رابطۀ جنسی منظم و بدون استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری است که برای زنان بالای ۳۵ سال این مدت زمانی به شش ماه کاهش پیدا می‌کند. ممکن است مشکل ناباروری از طرف مرد، زن یا هر دو نفر باشد. اکثر موارد ناباروری با تشخیص و درمان به موقع رفع می‌شود. به همین دلیل، لازم است زنان و مردان نسبت به این موضوع آگاه باشند و در زمان درست برای تشخیص و رفع مشکل به پزشک متخصص مراجعه کنند. در این مطلب با مفهوم ناباروری، دلایل و علائم آن آشنا شوید.

مفهوم ناباروری
ناباروری همیشه به معنای عقیم بودن یا ناتوانی دائمی در بچه‌دار شدن نیست. در ایران حدود ۲۰ درصد از زوج‌ها نابارور هستند، اما درصد بسیار کمی از آنها عقیم هستند. بیشتر زوج‌های نابارور که برای بچه‌دار شدن اقدام می‌کنند با درمان و بدون درمان بالاخره صاحب فرزند می‌شوند. مشکل ناباروری ممکن است از طرف مرد، زن یا هر دو باشد. در برخی موارد پس از انجام تمامی آزمایش‌ها، علت اصلی ناباروری مشخص نمی‌شود. ناباروری برای بسیاری از زوج‌ها یک بحران به حساب می‌آید و مشکلات ناباروری معمولاً با خود احساس گناه به همراه دارد. انجام معاینات پیش از بارداری می‌تواند به زوج‌ها برای مشخص شدن وضعیت باروری آنها پیش از اقدام به بارداری کمک کند. در این صورت اگر مشکلی وجود داشته باشد، زودتر از آن باخبر می‌شوید و درمان مناسب را برای بهبود باروری و افزایش شانس بارداری و داشتن فرزندی سالم دریافت می‌کنید.

علائم و دلایل ناباروری در زنان
اختلالات تخمک‌گذاری در زنان می‌تواند یکی از علائم ناباروری باشد. تغییر در دورۀ عادت ماهانه با مشکلات مربوط به ناباروری مرتبط است. داشتن عادت‌های ماهانۀ غیرطبیعی مانند خونریزی بیشتر یا کمتر از حد معمول، عادت‌های ماهانۀ نامنظمی که باعث می‌شود فاصلۀ روزهای بین دو عادت ماهانه در هر ماه تغییر کند، نداشتن عادت ماهانه یا توقف ناگهانی آن یا عادت‌های ماهانۀ دردناک مثل کمردرد، درد ناحیۀ تناسلی و گرفتگی ماهیچه‌ها از علائمی است که اگر قصد بارداری دارید باید به آنها توجه کنید و در صورت وجود این علائم برای افزایش شانس بارداری خود و بررسی مشکلات، سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید. برخی از علائم در زنان می‌تواند نشان‌دهندۀ تغییرات هورمونی در او باشد که می‌تواند منجر به ایجاد مشکلات باروری در زنان شود. این علائم ظاهری که نشان‌دهندۀ تغییرات هورمونی هستند شامل موارد زیر است:
تغییرات پوستی شامل افزایش آکنه و جوش
کاهش یا افزایش میل جنسی
رشد موهای زاید در پشت لب، روی قفسۀ سینه و چانه
ریزش یا نازک ‌شدن موها
افزایش وزن
ترشحات شیری رنگ از نوک سینه‌ها و بدون ارتباط با شیردهی
احساس درد هنگام برقراری رابطۀ جنسی
موارد بالا علائمی است که به علت وجود یک یا چند مشکل در زنان بروز می‌کند و می‌تواند نشان‌دهندۀ ناباروری باشد. اما ناباروری ممکن است دلیل دیگری داشته باشد که هیچ علائمی ندارد. یک دلیل عمدۀ ناباروری در زنان اختلال تخمک‌گذاری است. یعنی تخمک آزاد نمی‌شود یا امکان بارور شدن ندارد. سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (pcos) یکی از علل اصلی توقف تخمک‌گذاری است. از دیگر علل شایع ناباروری در زنان، مشکلات مرتبط با لوله‌های رحم است که وظیفۀ حمل تخمک از تخمدان به رحم را بر عهده دارند. گاهی لوله‌های رحم به خاطر باقی ماندن بافت یا جای زخم پس از عفونت یا به دلیل عارضۀ آندومتریوز مسدود می‌شوند. همچنین ممکن است ترشحات دهانۀ رحم باعث آسیب دیدن اسپرم یا کاهش تحرک آن و در نتیجه ناتوانی اسپرم در رسیدن به تخمک و در نتیجه لقاح تخمک شود. مشکلات ناباروری ممکن است ناشی از ناتوانی تخمک لقاح‌یافته برای لانه‌گزینی در رحم باشد. پس از ورود تخمک لقاح‌یافته به رحم، علل بسیاری می‌تواند مانع از لانه‌گزینی آن در رحم شود. کیفیت تخمک یکی از مواردی است که در توانایی تخمک لقاح‌یافته برای لانه‌گزینی در رحم تأثیرگذار است. افزایش سن، به ویژه پس از ۳۵ سالگی نیز باعث کاهش باروری می‌شود. باردار شدن پس از ۴۵ سالگی به ندرت اتفاق می‌افتد. همچنین اضافه ‌وزن یا لاغری نیز می‌تواند باعث کاهش باروری شود. سیگار کشیدن نیز علاوه بر آن که باعث کاهش باروری در زن می‌شود، می‌تواند خطر بارداری خارج از رحم را افزایش دهد.

علائم و دلایل ناباروری در مردان
مشکل ناباروری در مردان ممکن است چندان واضح نباشد و تا زمانی که برای بچه‌دار شدن اقدام نکرده‌اند، متوجه آن نشوند. اما برخی از علائمی که بروز آن ممکن است با مشکلات ناباروری در مرد مرتبط باشد در زیر آمده است:
تغییر در رشد موها
کاهش میل جنسی
درد، برآمدگی یا تورم بیضه‌ها
مشکلات نعوظ و انزال
کوچکی و سفت بودن بیضه‌ها
این علائم به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود. علت ناباروری در مردان معمولاً با مشکلات اسپرم در ارتباط است. مشکلاتی مثل وجود نداشتن یا پایین بودن تعداد اسپرم‌ها، کم‌تحرکی یا غیرطبیعی بودن شکل اسپرم‌ها یا انسداد مجاری اسپرم می‌تواند باعث ناباروری مردان شود. کاهش موقتی تولید اسپرم که ممکن است در اثر وارد شدن صدمه به بیضه‌ها مثلاً پس از گرم شدن بیش از حد و به مدت طولانی یا قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و مواد مخدر به وجود آمده باشد که در تولید اسپرم و باروری مرد تأثیر منفی می‌گذارد. مصرف الکل و دخانیات نیز باعث کاهش تعداد و کیفیت اسپرم‌ها می‌شود، در ضمن مردان ۴۰ ساله و بیشتر با کاهش قدرت باروری بیشتری مواجه خواهند شد.

زمان مراجعه به پزشک
اگر کمتر از ۳۵ سال سن دارید و مدت یک سال است برای بچه‌دار شدن تلاش کرده‌، اما موفق نشده‌اید و اگر ۳۵ سال یا بیشتر سن دارید و به مدت شش ماه است برای بچه‌دار شدن تلاش کرده‌اید ولی موفق نشده‌اید باید به پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر هر یک از علائم ناباروری در شما یا همسرتان وجود دارد، بهتر است پیش از اقدام برای اطمینان از وضعیت باروری خود و همسرتان به پزشک مراجعه کنید. برای پیدا کردن علت و درمان ناباروری ممکن است نیاز به انجام آزمایش خون، ادرار و تصویربرداری باشد. برای بررسی کمیت و کیفیت اسپرم‌های مرد نیز آنالیز اسپرم انجام خواهد شد. پزشک ممکن است شما را به یک متخصص غدد درون‌ریز ارجاع دهد که تخصص او در زمینۀ ناباروری است. متخصص از شما سوال‌هایی دربارۀ علائم ناباروری و سابقۀ پزشکی خواهد پرسید. پیش از مراجعه به پزشک، اطلاعات زیر را یادداشت کنید و همراه خود ببرید:
داروهایی که مصرف می‌کنید شامل داروهای نسخه‌دار، ویتامین‌ها، مواد معدنی، مکمل‌ها و هر داروی دیگری که بدون نسخه مصرف می‌کنید.
تعداد دفعاتی که بدون استفاده از روش‌های پیشگیری رابطۀ جنسی دارید. مدتی که از زمان شروع به اقدام شما برای بچه‌دار شدن گذشته است و تاریخ آخرین باری که رابطۀ جنسی برقرار کرده‌اید.
تغییرات فیزیکی و علائم دیگری که در بدن خود مشاهده کرده‌اید.
تاریخ هر نوع جراحی یا درمانی که در گذشته داشته‌اید، به ویژه موارد مرتبط با مجرای تناسلی را یادداشت کنید.
اگر در معرض تشعشعات مختلف قرار گرفته‌اید یا سابقۀ شیمی‌درمانی دارید.
میزان سیگار کشیدن و مصرف الکل و مواد مخدر خود را به پزشک بگویید.
سابقۀ بیماری‌های آمیزشی خود را به پزشک اطلاع دهید.
هر نوع اختلال ژنتیکی یا بیماری مزمن نظیر دیابت یا بیماری تیروئید در خود یا خانواده را به پزشک اطلاع دهید.
به صدای بدن خود گوش دهید و در صورت مشاهدۀ هر نوع علائم، پزشک خود را در جریان بگذارید. تشخیص زودهنگام مشکلات ناباروری ممکن است باعث افزایش شانس بچه‌دار شدن شما شود. این را بدانید که ناباروری بیماری تلقی نمی‌شود و امروزه درمان‌های زیادی وجود دارد که پس از مراجعه به پزشک می‌توانید آنها را بشناسید و برای برطرف کردن علت ناباروری اقدام کنید.