نمودار رشد کودک، خودتان دست به کار شوید

در مراجعه‌هایی که برای مراقبت کودک انجام می‌شود، پزشک اطفال یا مراقب مربوطه، قد، وزن و دور سر کودکتان را اندازه‌گیری خواهد کرد و سپس اعداد به دست‌ آمده را روی نموداری که حاوی محدودۀ رشد نرمال برای کودکان در همان سن و با همان جنسیت مذکر یا مؤنث است علامت می‌زند. در پایان نیز به شما گفته می‌شود که کودکتان در چه صدکی است. در نمودارهای رشد جدید، معیار تغذیه با شیر مادر یا شیر خشک هم مشخص می‌شود. در این مطلب می‌توانید با معنا و مفهوم نمودار رشد، هدف از بررسی نمودار رشد، اندازه‌گیری ابعاد بدن کودک، اهمیت اندازۀ سر کودک و پیگیری رشد کودک در خانه آشنا شوید.

معنی و مفهوم نمودار رشد
نمودارهای رشد، محدودۀ کامل رشد یک کودک در یک سن خاص را نشان می‌دهد. برای مثال، نمودار قد برای یک دختر دو ماهه، محدودۀ قد از کوتاه‌ترین تا بلندترین را نشان می‌دهد و اگر دختر دو ماهۀ شما در صدک پنجاهم است، به معنای این است که او دقیقاً در میانۀ نمودار قرار می‌گیرد و قدی متوسط برای سنش دارد.
همچنین اگر کودکتان زودرس است و زودتر از موعد مقرر برای تولدش به دنیا آمده، پزشک این موضوع را در نمودار لحاظ می‌کند و از سن جنینی کودک برای علامت‌گذاری اعداد روی نمودار استفاده می‌کند. برای مثال، اگر نوزادتان چهار هفته زودتر به دنیا آمده است، ابعاد بدن او با کودکان فول‌ترم و کاملی که چهار هفته از او کوچک‌تر هستند مقایسه می‌شود.
گاهی والدین بی‌دلیل دربارۀ این صدک‌ها نگران می‌شوند. رتبه‌بندی صدکی در نمودارهای رشد مشابه نمرۀ درس‌ها در مدرسه نیست. یک رتبۀ صدکی پایین‌تر به معنای آن نیست که کودکتان مشکلی دارد. فرض کنیم قد پدر و مادر هر دو کوتاه‌تر از میانگین است و فرزندشان نیز وقتی بزرگ می‌شود نسبتاً کوتاه خواهد بود. برای آن کودک کاملاً طبیعی خواهد بود که در حین بزرگ شدنش به طور مداوم در صدک دهم قد قرار بگیرد.
اندازه‌گیری‌های صدک‌ها یک راهنمای کلی برای کمک به شما و پزشک در ارزیابی رشد کودکتان است و مهم ادامه داشتن رشد فرزندتان خواهد بود. به یاد داشته باشید که کودکتان یک انسان منحصربه‌فرد است و با آهنگ رشد خاص خودش پیش می‌رود. شکل و سایزی که سالم تلقی می‌شود، طیف وسیعی از کودکان را دربرمی‌گیرد. ژنتیک، میزان فعال بودن کودک، مشکلات سلامت و تغذیه، فقط تعدادی از فاکتورهایی است که می‌تواند روی رشد تأثیرگذار باشد.

هدف از بررسی نمودار رشد
فرزند شما یک منحنی رشد ویژه دارد و پزشک رشد او را دنبال می‌کند تا اطمینان حاصل کند که روی همان منحنی باقی می‌ماند. پزشک می‌خواهد مطمئن شود که کودک شما به طور متناسبی وزن اضافه می‌کند. برای مثال، هیچ افت شدیدی وجود ندارد یا وزن او نسبت به قدش زیاد از حد نیست، زیرا اضافه وزن می‌تواند نشان‌دهندۀ مشکلات وزنی در آینده باشد.
به جای جدا کردن یک صدک از بقیۀ آنها،‌ پزشک شما به این اندازه‌ها به صورت کلی نگاه می‌کند تا الگوی رشد کلی را ببیند. گاهی اوقات، جهش‌های طبیعی رشد یا کند شدن آن می‌تواند باعث شود که اعداد کمی متغیر باشد، اما معمولاً کودک شما به‌طورکلی در طول رشدش در همان صدک قدی و وزنی باقی خواهد ماند.
چند الگوی رشد می‌تواند نشان‌دهندۀ وجود یک مشکل باشد. برای مثال، اگر کودکتان از نظر قدی در صدک دهم و از نظر وزنی در صدک نودم است، وزن او می‌تواند بر وجود یک مشکل دلالت داشته باشد. کودک ممکن است یک جهش رشد را تجربه کند که او را به یک نسبت وزنی و قدی متناسب برگرداند یا پزشک بررسی خواهد کرد که چرا وزنش کمی بالاست.
به همین شکل، اگر کودکتان به طور مداوم در همۀ چک‌آپ‌هایش در صدک وزنی شصتم است و سپس در مراقبت بعدی، از نظر وزنی در صدک سی‌ام قرار گرفته، احتمالاً پزشک بررسی خواهد کرد که آیا دلیلی وجود دارد که او با همان آهنگ رشد قبلی‌اش رشد نمی‌کند یا اینکه همه چیز طبیعی است. همچنین پزشکان معمولاً با توجه به سن کودکتان از نمودارهای رشد متفاوتی استفاده می‌کنند. به‌هرحال، لازم است تفسیر و معنی منحنی رشد فرزند خود را به پزشک کودکتان بسپارید و از تفسیرهای شخصی خودداری کنید.

اندازه‌گیری ابعاد بدن کودک
از آنجا که یک سانتی‌متر یا یک کیلو می‌تواند تفاوت قابل ‌ملاحظه‌ای در محل قرارگیری کودک در نمودارهای رشد ایجاد کند، ابعاد بدن و وزن‌گیری کودک با دقت زیادی اندازه‌گیری می‌شود. به دست آوردن اعداد درست و دقیق می‌تواند بسیار مشکل باشد، به ویژه اگر کودکتان خیلی تکان بخورد، اما بیشتر پزشکان و پرستاران در این کار مهارت دارند. پزشک یا پرستار معمولاً سه چیز را به شکل زیر اندازه‌گیری خواهند کرد:
وزن
پس از اینکه کودکتان را کاملاً برهنه کردید و پوشکش را نیز درآوردید، پزشک یا پرستار او را روی یک ترازو قرار می‌دهد. وزن به کیلوگرم اندازه‌گیری خواهد شد و تا یک دهم کیلوی آن نیز در این اندازه‌گیری ثبت می‌شود.
طول یا قد
درحالی‌که کودکتان دراز کشیده است، پزشک یا پرستار، طول بدن او را از بالای سر تا پاشنه‌اش اندازه‌گیری می‌کند. برخی پزشکان برای اندازه‌گیری دقیق‌تر از یک ابزار ویژه که یک تخته برای سر و یک تخته متحرک برای پا دارد استفاده می‌کنند.
دور سر
برای اندازه‌گیری سر کودکتان، پزشک یا پرستار یک متر اندازه‌گیری را دور قسمتی از سر کودک قرار می‌دهد که بیشترین محیط را دارد، یعنی کمی بالای ابروها و گوش‌ها و از پشت سر در جایی که بیشترین قوس را نسبت به گردن دارد.

اهمیت اندازۀ سر کودک
اندازۀ جمجمۀ کودک بازتاب رشد مغز اوست، بنابراین اگر مغز کودک به طور طبیعی در حال رشد و تکامل نباشد، محیط دور سرش نمی‌تواند به آن اندازه‌ای که باید افزایش یابد. از سوی دیگر، اگر جمجمه خیلی سریع رشد کند، می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل مثل هیدروسفالی یا همان تجمع مایع در مغز باشد. مهم است که از نبود و وجود نداشتن هر دو وضعیت با وجود نادر بودن آنها اطمینان حاصل شود.
در ضمن سر کودکان در مقایسه با سر بزرگسالان به شکل نامتناسبی بزرگ است، پس نگران نباشید اگر سر کودک به نظرتان بزرگ می‌رسد. ویژگی وراثت خودتان را هم در نظر بگیرید، یعنی اگر شما یا همسرتان سر بزرگ یا کوچکی دارید، کودکتان نیز ممکن است شبیه شما باشد.

پیگیری رشد کودک در خانه
انجام این کار توسط خودتان ممکن است به اندازۀ کار پزشک یا پرستار ‌دقیق نباشد. اما گاهی نیز والدین در خانه متوجه چیزهایی می‌شوند که شاید زودتر از پزشک متوجه مشکلی در رشد کودکشان شوند. اگر می‌خواهید این کار را به عنوان یک سرگرمی امتحان کنید، می‌توانید به شکل زیر عمل کنید:
اندازه‌گیری وزن کودک
اگر ترازوی مخصوص اندازه‌گیری وزن کودک را ندارید، می‌توانید با هر ترازوی وزن بزرگسال دقیق دیگری هم این کار را انجام دهید. کودکتان را در آغوش بگیرید و روی ترازو بروید. عددی را که ترازو نشان می‌دهد یادداشت کنید. سپس کودکتان را زمین بگذارید و به تنهایی روی ترازو بروید. عدد ترازو را از مجموع وزنتان کم کنید تا وزن تقریبی کودک را به دست آورید.
اندازه‌گیری قد کودک
فرزندتان را دراز کنید و یک متر اندازه‌گیری را از بالای سر تا پاشنۀ پایش بکشید. اگر کسی بتواند به شما کمک کند، کارتان راحت‌تر می‌شود زیرا پای کودک باید با ملایمت صاف شود تا قدش اندازه‌گیری شود. عددی که به دست می‌آورید دقیقاً مساوی عدد پزشک نخواهد بود، اما شما یک عدد تقریبی به دست خواهید آورد.
اندازه‌گیری دور سر کودک
یک متر اندازه‌گیری را کمی بالای ابروها و گوش‌ها و از پشت سر در جایی بگیرید که بیشترین قوس را نسبت به گردن دارد. هدف این است که دور سر از جایی اندازه‌گیری شود که بیشترین محیط را دارد.