نارسایی دهانه رحم در بارداری، عوامل مؤثر و روش‌های درمان

نارسایی دهانۀ رحم در طول بارداری می‌تواند مشکلاتی را برای مادر و جنین ایجاد کند. این نارسایی باعث باز شدن دهانۀ رحم خیلی زودتر از زمان زایمان و تخلیۀ مادۀ مخاطی مسدودکنندۀ رحم می‌شود. این موضوع به خصوص اگر در هفته‌های ۱۶ تا ۲۴ اتفاق بیفتد، می‌تواند باعث زایمان زودرس یا حتی سقط جنین شود. در این مطلب با نارسایی دهانۀ رحم، علائم و روش‌های کنترل آن آشنا ‌شوید.

عوامل مؤثر در ابتلا به نارسایی دهانۀ رحم
دهانه یا گردنۀ رحم، بخش باریک لوله‌ای و تحتانی رحم است که به واژن منتهی می‌شود. وقتی باردار نیستید، دهانۀ رحم اندکی باز می‌ماند تا اجازۀ ورود اسپرم به درون رحم و جریان یافتن خون عادت ماهانه را بدهد. زمانی که باردار می‌شوید، ترشحات کانال را پر می‌کند و یک سد دفاعی تشکیل می‌دهد که مایع مسدودکنندۀ دهانۀ رحم یا موکوس پلاگ (mucus plug) نام دارد.
در طول بارداری معمولی و بدون مشکل تا سه ماهۀ سوم، دهانۀ رحم سخت، بلند و بسته باقی می‌ماند. به مرور، وقتی که کودک آمادۀ به دنیا آمدن می‌شود، دهانۀ رحم شروع به نرم شدن، تخلیه، کوتاه شدن و گشاد یا باز شدن می‌کند. در زنان بارداری که دچار نارسایی دهانۀ رحم می‌شوند این فرایند خیلی زودتر از زمان زایمان اتفاق می‌افتد. در صورت داشتن شرایط زیر، احتمال ابتلا به نارسایی دهانۀ رحم افزایش می‌یابد:
- سابقۀ جراحی یا نمونه‌برداری مانند بیوپسی مخروطی یا لیپ(leep) در دهانۀ رحم داشته باشید.
- دهانۀ رحم شما بر اثر زایمان‌های قبلی یا عمل کورتاژ آسیب دیده باشد.
- سابقۀ یک مورد یا بیشتر سقط ناخواسته جنین، بدون علت مشخص در سه ماهۀ دوم بارداری داشته باشید.
- در بارداری قبلی نیز به نارسایی دهانۀ رحم مبتلا شده باشید.
- در بارداری‌های قبلی دچار زایمان زودرس شده باشید.
- مشکل‌ها و ناهنجاری‌های رحمی مانند رحم دوشاخ داشته باشید.
- مادرتان زمانی که شما را باردار بوده ‌است از داروهایی مثل دی‌اتیل‌استیل‌استرول (des) استفاده کرده باشد.

تشخیص نارسایی دهانۀ رحم
نارسایی دهانۀ رحم ممکن است هیچ علامتی نداشته یا علائم خفیفی داشته باشد که معمولاً بین هفته‌های ۱۴ تا ۲۰ بروز می‌کند. برخی از این علائم عبارتند از:
- فشار در لگن
- گرفتگی‌های عضلانی شبیه عادت ماهانه
- کمردرد
- بیشتر یا رقیق‌تر شدن حجم ترشحات واژن
- تغییر رنگ در ترشحات واژن؛ مایل به صورتی یا قهوه‌ای روشن
- لکه‌بینی یا خونریزی کم از واژن
اگرچه هنوز روش مناسبی برای غربالگری نارسایی دهانۀ رحم وجود ندارد، اما اگر احتمال ابتلا به نارسایی رحم داشته باشید، ممکن است پزشک به طور منظم با سونوگرافی درون‌واژنی که از هفتۀ ۱۶ شروع می‌شود، طول دهانۀ رحم شما را اندازه‌گیری کند و کوتاه شدن آن را تحت نظر بگیرد. تا هفتۀ ۲۳ معمولاً این مشاهده‌ها باید به طور منظم و هر دو هفته انجام شود. اگر پزشک تغییر چشمگیری مثل کاهش ۲۵ میلی‌متری دهانۀ رحم را ببیند، ممکن است شما در خطر زایمان زودرس باشید و درمانی برای مشکل شما شروع شود.

روش‌های کنترل نارسایی دهانۀ رحم
درصورتی‌که سونوگرافی، کاهش طول دهانۀ رحم تا حد ۲۵ میلی‌متر را نشان دهد و کمتر از ۲۴ هفته از بارداری گذشته باشد و شما سایر عواملی را نیز داشته باشید که احتمال ابتلا به نارسایی دهانۀ رحم را بالا می‌برد، ممکن است پزشک برای کاهش احتمال زایمان زودرس از عمل سرکلاژ (cerclage) استفاده کند. سرکلاژ یک روش درمانی است که در آن با استفاده از نخ بخیه، دور دهانۀ رحم دوخته می‌شود تا آن را تقویت و به بسته نگه داشتنش کمک کنند. این عمل معمولاً به عنوان یک عمل جراحی سرپایی در نظر گرفته می‌شود که به وسیلۀ بی‌حسی نخاعی انجام خواهد شد. پس از عمل سرکلاژ باید چند روزی استراحت کرد و ممکن است در این مدت انقباضات عضلانی و خونریزی‌های اندکی دیده شود. ممکن است لازم باشد در این دوره یا حتی تمام طول بارداری از رابطۀ جنسی جلوگیری شود.
سرکلاژ ممکن است برای کسانی مفید باشد که در معاینات پزشکی بارداری آنها تشخیص داده شده است که دهانۀ رحم باز به میزان یک سانتی‌متر یا بیشتر، قبل از هفتۀ ۲۴ دارند. همچنین ممکن است سرکلاژ برای مادرانی که سقط‌های مکرر در سه ماهۀ دوم بارداری یا سابقۀ زایمان زودرس داشته‌اند نیز مفید باشد. اگر به این وضعیت دچار هستید، بهتر است بین هفته‌های ۱۲ تا ۲۴ و قبل از شروع تغییرات دهانۀ رحم، عمل سرکلاژ را انجام دهید. عمل سرکلاژ بعضی وقت‌ها می‌تواند از طریق واژن صورت گیرد که هیچ زخمی بر بدن باقی نمی‌گذارد، اما در بعضی موارد پزشک مجبور به انجام عمل جراحی سرکلاژ از طریق شکم می‌شود. سرکلاژ شکمی نیازمند عمل جراحی از طریق شکم است.
سرکلاژ شکمی ممکن است بین بارداری‌ها یا قبل از سه ماهۀ اول و پیش از هفتۀ ۱۲ انجام شود. این عمل نیازمند یک برش در شکم مانند عمل سزارین و همین‌طور بستری شدن در بیمارستان است. اگر پیش از بارداری این عمل را انجام دهید، پزشک می‌تواند با استفاده از روش لاپاراسکوپی (laparoscopy) این کار را انجام دهد که در این حالت، شما به زمان ریکاوری کوتاه‌تری نیاز خواهید داشت. اگر برای یک بارداری سرکلاژ انجام داده باشید، به این معنی نیست که برای بارداری‌های بعدی نیز نیاز به عمل سرکلاژ دارید. در بارداری‌های بعدی پزشک با استفاده از سونوگرافی واژینال، وضعیت دهانۀ رحم شما را بررسی و در صورت لزوم عمل سرکلاژ را برای شما تجویز خواهد کرد. شما بعد از انجام این جراحی، باز هم می‌توانید به طور طبیعی باردار شوید.
پس از عمل سرکلاژ شکمی، زایمان باید به صورت سزارین انجام شود. زیرا این بسته شدن به صورت دائم باقی می‌ماند و کودک نمی‌تواند از طریق واژن متولد شود. خوبی سرکلاژ شکمی این است که اکثر زنانی که این روش را انجام می‌دهند، بعد از هفتۀ ۳۵ یا دیرتر زایمان می‌کنند. زنانی که پیش از این، زایمان زودرس خودبه‌خود و بدون دلیل را تجربه کرده‌اند برای کاهش خطر تکرار آن باید مقدار بیشتری پروژسترون دریافت کنند. برخی پزشکان تزریق هفتگی پروژسترون را توصیه می‌کنند، به این صورت که از هفتۀ ۱۶ شروع شود و تا هفتۀ ۳۶ ادامه پیدا کند. برخی از پزشکان ممکن است دُز روزانه شیاف واژینال پروژسترون را تجویز کنند.
سرکلاژ شکمی برای بارداری‌های بعدی نیز ممکن است باقی بماند. پزشک معمولاً بعد از سرکلاژ، رحم شما را برای کنترل تغییرات موجود به طور منظم معاینه می‌کند و این کار را تا هفتۀ ۳۷ ادامه می‌دهد. از هفتۀ ۳۷ شما می‌توانید با آرامش منتظر شروع زایمان باشید. برخی پزشکان به جای سرکلاژ یا در کنار آن، استراحت مطلق را توصیه می‌کنند، اما استراحت مطلق لزوماً موجب پیشگیری از زایمان زودرس نیست و ممکن است تأثیرهای منفی نیز داشته باشد.
شاید به شما توصیه شود که سطح فعالیت خود را کاهش دهید، از ورزش و رابطۀ جنسی پرهیز کنید و استراحت‌های متناوب برای راحتی پاهایتان داشته باشید. اگر علائم زایمان زودرس را دارید و سونوگرافی، کوچک شدن دهانۀ رحم را نشان می‌دهد و احتمال به دنیا آمدن کودک نیز وجود دارد، پزشک ممکن است برایتان استروئید تجویز کند. استروئید در ترکیب با دیگر داروها می‌تواند از زایمان زودرس جلوگیری و به افزایش سرعت رشد ریه‌های جنین کمک کند.