احساس گناه در کودکان، علل ایجاد

اگر چه به نظر می‌رسد که دوران کودکی یک مرحله ساده از زندگی است، اما واقعیت این است که دنیای درونی کودکان پیچیده‌تر از آن چیزی است که فکرش را می‌کنیم. به علاوه، در سنین پایین معمولاً عقاید و احساساتی در کودکان شکل می‌گیرند که در تمام مراحل زندگی با آنان خواهند بود که از آن جمله می‌توان به احساس گناه در کودک اشاره کرد.
در این مقاله قصد داریم تا مفهوم و علل احساس گناه در کودکان را با جزئیات بیشتری شرح داده و با راه‌های مقابله با آن آشنا شویم.

مفهوم احساس گناه در کودک
به طور کلی، حس گناه نوعی احساس بی‌قراری عاطفی است که پس از رفتارهای ناشایست یا آزرده‌خاطر کردن دیگران در فرد به وجود می‌آید. از سوی دیگر، چنین احساساتی روی کودکان به دلیل پاک و معصوم بودن دل‌هایشان، تأثیر بیشتری دارند. در واقع، حس گناه، احساسی قدرتمند، مضر و فلج‌کننده است که اگر هر یک از افراد در دوران کودکی نتوانند آن را مدیریت کنند، دچار کمبود اعتماد به نفس شده و در بزرگسالی شخصیت و واکنش‌های آن‌ها نسبت به موقعیت‌های مختلف بر اساس همین حس گناه پرورش یافته در دوران کودکی شکل می‌گیرند.

علل ایجاد احساس گناه در کودک
بدیهی است که هیچ یک از افراد با حس گناه به دنیا نمی‌آیند! بلکه در طول زندگی و با کسب تجربه‌های متفاوت آن را می‌آموزند. به طور کلی، بخش بزرگی از این احساسات به آموزش‌های مرتبط به روابط کودک با والدین و معلمانش بستگی دارد. به عبارتی، بسیاری از ما در دوران کودکی با بزرگسالانی در زندگی خود در ارتباط هستیم که دیگران و حتی خودشان را مورد قضاوت و سرزنش قرار می‌دهند. در نتیجه، ناخودآگاه خودمان نیز همان الگوی رفتاری را یاد گرفته و تکرار می‌کنیم.
همچنین بسیاری از والدین نیز برای آگاه کردن کودکان خود از عواقب برخی کارهای احتمالی، سعی می‌کنند تا حس عذاب وجدان را در کودک خود برانگیخته کنند! این در حالی است که والدین به جای تربیت کودکان بر این اساس، می‌توانند با رفتارهای درست، منظم و منسجم، میزان آگاهی کودکان خود را در مورد نتایج اعمال آنان بالا ببرند.

تربیت کودکان بر اساس احساس گناه یا مسئولیت‌ پذیری؟
همه ما به عنوان یک انسان در زندگی خود اشتباهاتی داشته‌ایم. به علاوه، در برخی شرایط کارهایی انجام داده‌ایم که دیر یا زود متوجه اشتباه بودن آن‌ها شده‌ایم. این در حالی است که روش‌های تربیتی والدین هم نشاءت گرفته از آن چیزی است که خودشان آموزش دیده‌اند! به عبارتی، برخی والدین ممکن است از روش‌های کاملاً نادرستی که در نتیجه آموزش‌های نادرست در دوران کودکی داشته‌اند، فرزندان خود را پرورش دهند. در ادامه، تفاوت‌های تربیت فرزند بر اساس حس گناه یا تقویت احساس مسئولیت‌پذیری در آنان را بررسی می‌کنیم.

تربیت فرزند بر اساس حس گناه
کودکی که بر اساس روش‌های مرتبط با بر انگیختن احساس گناه در او پرورش می‌یابد، عادت دارد تا در زندگی شخصی و کاری خود دیگران را به شدت مورد قضاوت قرار دهد. بنابراین اگر به طور مداوم فرزندان خود را به دلیل اشتباه در کارهایشان مورد سرزنش قرار دهیم، به عزت نفس آن‌ها آسیب می‌رسانیم. به علاوه، این نوع رفتار با کودک توهین‌آمیز بوده و منجر به تأمل، تصحیح رفتار یا عبرت‌آموزی نمی‌شود، بلکه موجب سقوط او از نظر رفتاری می‌گردد!
در واقع، کودکانی که در سنین پایین چنین تجربیاتی داشته‌اند، معمولاً دچار اضطراب می‌شوند؛ چرا که روش‌های دیگری برای اداره زندگی، مواجهه با مشکلات و عبور از موانع نیاموخته‌اند. در نتیجه، الگوی رفتاری نادرستی که در کودکی آموخته‌اند، باعث شکل‌گیری احساساتی مانند تزلزل، ترس و تنفر از خود در آنان می‌گردد. همچنین این موضوع بر مهارت ارتباط موثر آن‌ها تأثیر گذاشته و ممکن است در بزرگسالی به افرادی آسیب‌پذیر، شکننده یا با عقده‌های روانی کوچک و بزرگ مبدل شوند!

تربیت فرزندی مسئولیت‌پذیر
به هر حال والدین موظف هستند تا به فرزندان خود تفاوت مابین خوبی و بدی را آموزش دهند، هنجارها و محدودیت‌هایی برای آن‌ها تعیین کرده و این در حالی است که برای پرورش چنین فرزندانی باید رویکردهای تقویت مسئولیت‌پذیری در آنان به کار گرفته شوند.
در حقیقت، تفاوت اصلی در تربیت فرزندان از طریق مسئولیت‌پذیری یا بر انگیختن حس گناه در آنان این است که کودکان خود را نسبت به پیامدهای طبیعی اعمالشان آگاه کنیم و یکسری تنبیه‌های نادرست را به آن‌ها تحمیل نکنیم. بدین ترتیب استقلال اخلاقی کودکان ارتقاء یافته، نسبت به رفتارهای مطابق با ارزش‌های درست آگاهی داشته و از روی ترس یا تعهد به سراغ چنین ارزش‌هایی نمی‌روند!
بنابراین به عنوان والدین فرزندان خود باید بکوشید تا واکنش‌های از روی تأمل و تفکر در مورد پیامدهای اعمال مختلف را به کودکان بیاموزید و گام‌های مؤثر در برخورداری از این نگرش را برایشان بیان کنید. در چنین شرایطی، کودکان پس از تشخیص خطاهای خود، راهی برای رفع آن‌ها پیدا کرده و از اشتباهات خود تجربه می‌آموزند. همچنین به آنان بیاموزید که نیازی نیست تا زمان زیادی برای فکر کردن به اشتباهات، کارهای ناپسند یا عذاب وجدان خود فکر کنید؛ چراکه تمرکز بیش از حد روی چنین احساساتی باعث درد و رنج آنان می‌شوند.

۵ روش مقابله با احساس گناه در کودک
۱. مسئول احساسات خود بودن
به طور معمول، نکته‌ای که بیش از همه چیز به کودکان صدمه می‌زند، این است که والدینشان عصبانیت یا ناراحتی خود را ابزاری برای بر انگیختن احساس گناه در کودک مد نظر قرار داده و سعی می‌کنند تا کودک خود را بدین روش تربیت کنند. به عبارت دیگر، برخی از والدین با نشان دادن احساساتی مانند عصبانیت، ناراحتی و … در تلاش هستند تا کودکان خود را از انجام رفتارها یا گفتارهای نادرست باز دارند. بنابراین به یاد داشته باشید که شما به عنوان والدین کودک مسئول مدیریت احساسات خود هستید و این موضوع را بر فرزندان خود تحمیل نکنید!
۲. آموختن تعریف گناه به فرزندان
به فرزندان خود بیاموزید تا مفهوم روشنی از احساس گناه داشته باشند. در واقع، بدین طریق به آن‌ها کمک می‌کنید تا سهم خود را از مسئولیت‌پذیری در شرایط مورد نظر و حتی سایر مسئولیت‌های دیگری که به آن‌ها مربوط نمی‌شود، تعیین کرده و آن‌ها را از همدیگر تمیز دهند. در همین راستا، نیاز است تا کودکان خود را راهنمایی کنید تا هیچ گونه سرزنشی را از جانب دیگران تحمل نکرده یا وابستگی بیش از حد به سایرین نداشته باشند.
۳. تشویق کردن کودک برای بیان احساساتش
از جمله دیگر راهکارهای مقابله با احساس گناه در کودک این است که به آن‌ها اجازه دهید تا احساسات گناه خود را ابزار کنند. در واقع، این موضوع به کودکان کمک می‌کند تا از انزوا خارج شده و توانایی مدیریت احساسات خود را داشته باشند.
۴. بیان کردن اهمیت و تأثیر اقدامات کودک
برای مقابله با احساس گناه در کودک لازم است تا تأثیر و اهمیت اقداماتشان را به آنان متذکر شوید؛ آن‌ها را ترغیب کنید تا در مورد اشتباهات خود تأمل کنند، رفتار بدشان را جبران کنند و از طرف مقابل خود عذرخواهی کنند. در واقع، با بکارگیری این روش‌ها به کودک می‌آموزید تا هر چه سریع‌تر خود را از شر احساس عذاب وجدان برهاند.
۵. آموختن احترام گذاشتن به خود و دیگران
کودکان معمولاً تحت تأثیر الگوهای رفتاری والدین و معلمان خود هستند. بنابراین سعی کنید تا در روابط خود با فرزندانتان با احترام با آن‌ها برخورد کنید. همچنین بر این موضوع تأکید داشته باشید که در روابط خودشان با اطرافیان، همکاران و … احترام به طرف مقابل را فراموش نکنند. به علاوه، اگر با روش‌های تقویت عزت نفس در کودکان آشنایی داشته باشید، می‌توانید احترام گذاشتن به خود را به فرزندتان آموزش دهید. در این صورت، فرزند شما می‌آموزد تا با رعایت کردن اصول احترام به خود و همچنین دیگران، از انجام کارها یا رفتارهایی که منجر به بروز احساس گناه می‌شوند، اجتناب کند.

جمع‌بندی
در این مقاله، به تعریف مفهوم احساس گناه در کودک و علل آن پرداختیم و جنبه‌های مختلف آن را مورد بررسی قرار دادیم. در نهایت، ۵ راه مؤثر برای مقابله با احساس گناه در کودک و تربیت فرزندانی مسئولیت‌پذیر معرفی کردیم؛ بنابراین با به‌کارگیری هر یک از موارد مطرح‌شده در این مقاله، می‌توانید فرزندانی مسئولیت‌پذیر تربیت کنید که در دوران بزرگسالی خود توانایی اتخاذ تصمیماتی به دور از هر گونه واکنش احساسی شدید را داشته و نسبت به مدیریت احساسات توانمند باشد. نظر شما در مورد راه‌های مقابله با عذاب وجدان در کودکان و یا تربیت فرزند بر اساس رویکرد انگیزش احساس گناه در آنان چیست؟ نظرات و پیشنهادات خود را با ما در میان بگذارید.