بارداری خارج از رحم، علل بروز

اگر تخمک لقاح یافته در هر جای دیگری غیر از جداره داخلی رحم مستقر شود و شروع به رشد کند، بارداری نابجا یا خارج از رحم اتفاق می افتد.
در حالت عادی بعد از اینکه تخمک بارور می شود به حرکت خود که از تخمدان شروع شده بود ادامه می دهد تا از لوله به رحم برسد و بر روی دیواره حفره رحمی جایگزین شود. اگر به دلایل مختلف مثل تنگی لوله های رحمی بر اثر چسبندگی ناشی از عفونت یا جراحی های شکمی این حرکت متوقف شود، تخم لقاح یافته ممکن است در محل تنگی لانه گزینی کرده و به رشد خود ادامه دهد. تخمک بارور در سطح لولۀ رحم می‌ماند و در همان جا بارداری به وقوع می‌پیوندد و پیشرفت می‌کند. به محض اینکه حجم پیدا کرد، لولۀ رحم دیگر حالت انعطاف پذیری ندارد و در هم می‌شکند.
از آنجا که اکثر بارداری های خارج رحمی در یکی از لوله های رحم رخ می دهد آنرا بارداری لوله ای نیز می نامند. با احتمال بسیار کم ممکن است بارداری خارج رحمی در محلهای دیگری نیز دیده شود. بارداری نابجا ممکن است در مکان های احتمالی دیگری نظیر تخمدان، دهانه رحم، گردن رحم، حفره شکمی و یا بخش های دیگر شکم نیز رخ دهد. البته معمول ترین نوع حاملگی نابجا، بارداری لوله ای است و انواع غیر معمول آن حاملگی هتروتوپیک ، حاملگی شکمی، حاملگی تخمدانی، حاملگی بینابینی، حاملگی سرویکال، حاملگی در اسکار سزارین می باشد. در موارد بسیار نادر امکان دارد حاملگی خارج از رحم همزمان با حاملگی نرمال (درون رحمی) رخ دهد. که به آن حاملگی هتروتوپیک (heterotopic) اطلاق می شود یعنی همراه با یک بارداری رحمی یک تخم دیگر نیز در جایی خارج از رحم جایگزین شود و باردرای خارج رحمی صورت گیرد که البته این اتفاق در IVF که تخمک ها بطور مصنوعی لقاح یافته و به داخل رحم تزریق می شوند، ممکن است دیده شود.
از هر 50 حاملگی ممکن است یکی خارج از رحم باشد.

خطرات عدم درمان بارداری خارج از رحم
هیچ راهی برای جابجایی محل تخم و انتقال و کاشتن آن در رحم وجود ندارد بنابراین تنها راه درمان ختم حاملگی است. اگر بارداری خارج رحمی به موقع تشخیص داده نشود و مورد درمان قرار نگیرد، اصلی ترین خطری که توسط حاملگی خارج از رحم ایجاد می شود، پارگی است که به خونریزی داخلی منجر می شود. زیرا با رشد سلولی و بزرگ شدن جنین احتمال پارگی لوله های رحمی وجود دارد. متاسفانه در چنین حالتی آسیب جدی یا از دست دادن کامل لوله یا عدم توانایی در عملکرد درست آنها در آینده اتفاق می افتد.
این واقعه با درد شدید و خونریزی همراه است که نهایتاً منجر به شوک هموراژیک که یک اورژانس پزشکی است، می شود. در هنگام شوک هموراژیک بیمار رنگ پریده شده، لب هایش سفید و دست و پایش سرد می شود. عرق سردی ممکن است به صورت یا اندام هایش بنشیند. احساس سرما، احساس تشنگی، تند تند نفس کشیدن. تعداد ضربان قلبش بالا، کاهش سطح هوشیاری و در نهایت از هوش رفتن از نشانه های شوک هموراژیک می باشد. در این شرایط اگر درمان سریع مقدور نباشد خونریزی شدید داخلی حتی منجر به مرگ نیز خواهد شد. .
مطالعات اخیر نشان می دهد که امروزه احتمال مرگ ناشی از حاملگی خارج از رحم به کمتر از پنج مورد از هر ۱۰۰۰۰ مورد کاهش یافته است. بنابراین امروزه علیرغم افزایش نرخ حاملگی های خارج از رحم، درصد مرگ مادر هر چه بیشتر و بیشتر رو به کاهش است. اصلی ترین دلیل شکست در نجات جان مادر عدم موفقیت برای ارایه به موقع مراقبت های پزشکی است.

عوامل افزایش ریسک ابتلا به بارداری خارج از رحم
بارداری خارج رحمی در دوره فعالیت جنسی هر خانمی ممکن است روی دهد. نکته ای که باید در نظر داشت این است که حاملگی خارج از رحم، ممکن است در فردی که هیچ یک از عوامل زیر را ندارد نیز رخ دهد، اما بعضی شرایط احتمال وقوع آن را افزایش می دهد. با توجه به رشد سه برابری تعداد حاملگی های خارج رحمی در سال های اخیر، اطلاع از فاکتورهای افزایش دهنده این مشکل، می تواند به پیشگیری یا تشخیص به موقع آن کمک نماید.
هرگونه نقص در لوله های فالوپ یا آسیب دیدگی لوله ها ناشی از ابتلا به عفونت هایی که می توانند موجب التهاب و عفونت لگن یا PID شوند، می تواند ریسک ابتلا به حاملگی خارج از رحم را افزایش دهد. بیماری های مقاربتی بخصوص عفونت با کلامیدیا و بیماری سوزاک حتی اگر علائم واضحی برای شما نداشته باشند ممکن است سبب درگیری لوله ها شوند. سابقه انجام هرگونه عمل جراحی بر روی لوله های فالوپ نیز همین اثر را دارد. عفونت، نقایص مادرزادی و یا وجود تومور در لوله های فالوپ نیز ریسک ابتلا را افزایش می دهد.
بارداری بعد از بستن لوله ها (انجام جراحی برای جلوگیری از باردرای دائم)، یا انجام یک جراحی دیگر جهت باز کردن مجدد لوله ها
انجام هر نوع عمل جراحی در ناحیه لگن مانند جراحی های کیست تخمدان و فیبروم، برداشتن آپاندیس، یا حتی سزارین قبلی خطر ابتلا به حاملگی خارج از رحم را افزایش می دهد.
بیماری های مربوط به تورم لگن (PID) یا عفونت های لگنی، عفونت در دستگاه تناسلی زنان که معمولاً به علت وجود کلامیدیا بروز می کند. عفونت لگنی نیز فاکتور خطر آفرین دیگری است که ریسک ابتلا به این عارضه را افزایش می دهد. عفونت های لگنی معمولاً توسط ارگانیسم هایی که از طریق رابطه جنسی منتقل می شوند و یا عوامل دیگر بروز می یابد. به طور معمول، جداره داخلی لوله های فالوپ توسط برآمدگی هایی که به مو شباهت دارند پوشیده شده است که سیلیا نامیده می شود. سیلیا به تخمک ها کمک می کند که به آرامی از تخمدان به سمت رحم حرکت کنند. اگر سیلیا به علت عفونت آسیب ببیند، انتقال تخمک ها مختل می شود و تخمک لقاح یافته موفق نمی شود به رحم برسد و نتیجتاً حاملگی خارج از رحم رخ می دهد. انسداد و چسبندگی لوله های فالوپ نیز تأثیر مشابهی دارند.
سابقه بارداری خارج رحمی (بالاترین ریسک ابتلا: 15% پس از تجربه حاملگی خارج از رحم اول و 30% پس از تجربه حاملگی خارج از رحم دوم)
بارداری در حین استفاده از IUD؛ البته وجود IUD باعث بارداری خارج رحمی نمی شود، بلکه اثر جلوگیری آن در بارداری های داخل رحمی است. بدین معنا که اگر قرار باشد بارداری خارج رحمی اتفاق بیافتد به احتمال کمتری از یک بارداری طبیعی می تواند از آن جلوگیری کند.
اندومتریوز (رشد بافت‌های همانند رحم در جاهایی بیرون از رحم)
فیبروم (تومورخوش خیم عضلهٔ صاف رحم)
اگر قبلا تشخیص ناباروری برای شما داده شده و یا درمان شده اید. از آنجا که برخی از ناباروری ها به علت اختلال در لوله های رحم رخ می دهند، در اینصورت شما نسبت به افراد عادی احتمال بیشتری برای بارداری خارج رحمی دارید.
اگر مادر شما حین بارداری شما داروی دی اتیل استیل بسترول یا DES مصرف کرده باشد.
احتمال وقوع بارداری خارج رحمی در خانمهای مسن تر بیشتر است.
مصرف سیگار در دوران نزدیک به لقاح
استفاده مرتب از دوش واژینال

علائم و نشانه های بارداری خارج از رحم
علائم بارداری خارج رحمی معمولا شش تا هشت هفته پس از آخرین قائدگی طبیعی بروز می یابد، اگر چه برخی نیز این علائم را حدود هفته چهارم دارند. اما در صورتی که حاملگی خارج از رحم در جایی بغیر از لوله های فالوپ رخ داده باشد امکان دارد این علایم تا قبل از اینکه سونوگرافی سه ماهه اول بارداری انجام شود تشخیص داده نشود.
مشاهده هر یک از این علائم می تواند به معنای حاملگی خارج از رحم باشد اما نه بطور قطعی. امکان دارد سقط جنین نیز علائم مشابهی داشته باشد.

علائم ممکن است در افراد مختلف متفاوت باشد که معمولاً بستگی به محل قرار گیری تخم نیز دارد. بهترین حالت این است که بارداری خارج رحمی در مراحل اولیه و با کمترین علائم تشخیص داده شود تا از خطر پارگی لوله و خونریزی شدید جلوگیری بعمل آید. متأسفانه ده تا بیست درصد از زنانی که این علائم را مشاهده می کنند تشخیص نمی دهند که اینها علائم حاملگی خارج از رحم است. بنابراین تشخیص و مراجعه به مراکز درمانی تا زمانی که با یک حالت اورژانسی مثل فشار خون پایین، ضربان قلب ضعیف اما تند، رنگ پریده و احساس گیجی مواجه شوند به تعویق می افتد.
با این حال گاهی علائم واضحی وجود ندارد. در بارداری خارج رحمی معمولا تست های خانگی حاملگی مثبت نمی شوند، بنابراین بهتر است اگر احتمال بالایی برای حاملگی وجود دارد و حتی بعد از تاخیر در پریود تست مثبت نشده است، برای انجام بررسی به پزشک مراجعه شود.

در صورت بروز هر کدام از نشانه های زیر به خصوص در سه ماهه اول بارداری با پزشک مشورت شود :
درد یا گرفتگی در ناحیه لگن که معمولا به صورت درد ناگهانی، ثابت و شدید بروز می کند.
دردهای تیز در ناحیه پایین شکم، هنگام لمس یا سرفه یا در حین حرکات روده ها و اجابت مزاج
احساس درد در یکی از طرفین شکم
حالت تهوع و استفراغ در هنگام دردهای شکمی و لگن
فشار خون پایین
خونریزی واژینال مداوم یا منقطع یا لکه بینی قهوه ای ( ممکن است با خونریزی قاعدگی اشتباه شود، به خصوص اگر انتظار بارداری وجود نداشته باشد.)
احساس درد در ناحیه شانه، گردن و مقعد، درد شانه در یک سمت به خصوص موقع دراز کشیدن بدلیل پاره شدن لوله و تحریک صفاق در ناحیه ای بین سینه و شکم رخ می دهد. این علامت برای اقدام در جهت درخواست درمان سریع پزشکی بسیار مهم است.
ضعف، گیجی، احساس غش به دلیل پاره شدن لوله های فالوپ که خونریزی شدید و متعاقباً شوک و بی هوشی را به دنبال خواهد داشت.

تشخیص بارداری خارج از رحم
اولین مرحله برای تشخیص حاملگی خارج ار رحم، پرسش و پاسخ بین بیمار و پزشک و همچنین معاینه پزشک است، اما از آنجا که امکان وجود بسیاری از علایم فوق در یک بارداری طبیعی نیز هست، برای تشخیص قطعی حاملگی خارج رحمی از روش های زیر نیز استفاده می شود:
انجام آزمایش خون: تست کمی بارداری (مثبت یا منفی بودن) و یا تست کیفی یعنی اندازه گیری مقدار HCG در خون (اندازه گیری سطح هورمون ها)
در یک بارداری طبیعی مقدار گنادوتروپین جفتی انسانی (HCG) به سرعت افزایش می یابد و اگر سطح HCG آن طور که انتظار می رود افزایش نیابد، به وجود نوعی بارداری غیر طبیعی مشکوک می شویم. در صورت وجود بارداری خارج رحمی، ممکن است سطح HCG افزایش یابد ولی در سونوگرافی، هیچ نشانه ای مبنی بر بارداری درون رحم دیده نمی شود.
معاینه داخلی از طریق واژن: احتمالا دهانه رحم بسیار دردناک بوده و ممکن است در معاینه لگنی توده ای در ناحیه لوله ها و خارج از رحم لمس شود.
سونوگرافی یا سونوگرافی ترانس واژینال: البته امکان دارد با وجود انجام این تست پزشک نتواند نظر قطعی بدهد اما می تواند عدم وجود جنین در رحم را تشخیص دهد، همچنین پزشک ممکن است توده ای در ناحیه لوله فالوپ یا تخمدان را مشاهده کند و یا به دلیل پارگی لوله یا خونریزی، مقداری خون در حفره شکم ببیند.
لاپاروسکوپی: گاهی حتی با انجام آزمایشات فوق تشخیص قطعی حاملگی خارج رحمی امکان پذیر نیست و یا بسیار شبیه به علائم سقط می باشد. بنابراین ممکن است پزشک فرد را تحت نظر بگیرد یا درخواست لاپاروسکوپی نماید. با لاپاراسکوپی برش های بسیار کوچکی در ناحیه ناف و بخش تحتانی شکم ایجاد می شود و پزشک داخل شکم و اعضای لگنی را با وسیله کوچکی به نام لاپاروسکوپ مشاهده می کند. با این روش می توان محل دقیق بارداری خارج رحمی را نیز پیدا نمود.

درمان بارداری خارج از رحم
حاملگی نابجا یا خارج رحمی از مهم‌ترین شرایط اورژانسی بارداری محسوب می‌شود که تشخیص هر چه سریع‌ تر آن موجب نجات مادر و حفظ باروری مجدد وی می‌گردد، روش درمان (دارویی یا جراحی) به زمان تشخیص، میزان قطعی بودن تشخیص، اندازه جنین و همچنین به تکنیک های در دسترس بستگی دارد و هدف پزشک خارج کردن جنین و حفظ توانایی باروری است.
درمان دارویی
در مواردی که بارداری خارج از رحم زود تشخیص داده شود، اگر اندازه جنین هنوز کوچک و بارداری به وضوح در خارج از رحم باشد، می توان از درمان دارویی استفاده کرد. درمان غیر جراحی یک بارداری خارج رحمی بدون پارگی، استفاده از نوعی داروی ضد سرطان به نام متوترکسات است که درون مجرای فالوپ تزریق می‌شود و مولکول های آن رشد سلولی تخمک را متوقف می‌کنند و سلول های موجود را از بین می‌برند. این دارو که به صورت تزریق داخل وریدی در بیمارستان یا درمانگاه بیماران سرپایی، تجویز می شود می‌تواند با بی حسی عمومی بدن انجام شود ولی نیازی به بستری شدن نیست. بیمار همان روز می‌تواند بیمارستان را ترک کند اما باید حدود پانزده روز بعد، مجدداً برای معاینه مراجعه کند. در صورتی که سطح HCG پس از این روش درمانی کاهش یابد، نشانه به پایان رسیدن بارداری است و پس از آن علایم نیز بهبود می یابند. با این حال ممکن است بعد از استفاده از دارو نیز نهایتا نیاز به جراحی وجود داشته باشد.
این درمان قدرت باروری در آینده را از بین نمی‌برد و فرد می‌تواند چند ماه بعد از این درمان، باردار شود.
درمان جراحی
جراحی می‌تواند به صورت لاپاراسکوپی یا لاپاراتومی (باز کردن شکم) صورت گیرد. اگر بتوان این نوع حاملگی را در مراحل اولیه تشخیص داد و اندازه آن زیر 4 سانتی‌متر باشد، می‌توان از جراحی لاپاراسکوپی استفاده کرد.
بعد از جراحی میزان HCG خون تا زمان به صفر رسیدن یعنی ۲۱ هفته بعد اندازه‌گیری می‌‌شود.
لاپاراسکوپی
اگر وضعیت مادر خوب بوده و جنین نیز هنوز خیلی بزرگ نشده باشد که آسیب به لوله های رحمی وارد کرده باشد می توان از جراحی لاپاروسکوپی نیز برای خارج کردن آن استفاده کرد. در لاپاروسکوپی با استفاده از یک دوربین بسیار کوچک داخل لگن مشاهده شده و جراحی نیز با لوازم بسیار ریز و دقیق انجام می شود. این عمل با بی حسی موضعی انجام می شود و نقاهت آن کمتر از یک هفته خواهد بود.
بنابر وضعیت مجرای آسیب دیده، نگه داشته یا حذف می‌شود، هر تصمیمی بستگی به شرایط مجرا دارد. بنابراین معمولاً در بیشتر موارد قدرت باروری حفظ می‌شود.
لاپاراتومی، جراحی باز
در صورت افزایش سن بارداری و سایز جنین، زمانی که تخمک به پیشرفته ترین مرحله اش می‌رسد، خطر از بین رفتن مجرای فالوپ بسیار بالا می رود و منجر به آسیب جدی در ناحیه و خونریزی می شود. در این زمان بهترین روش جراحی و باز کردن شکم با بیهوشی است تا جنین و کلیه نسوج آسیب دیده خارج شود. ممکن است در شرایطی بتوان لوله رحم را ترمیم کرد اما گاهی لازم است کل یک لوله (مجرای فالوپ) به طور کامل خارج شود (سالپنژکتومی) و این مساله روی توانایی باروری در آینده تاثیرگذار خواهد بود و تنها در شرایطی می‌توان امکان بارداری در آینده را متصور بود که مجرای دیگر کاملاً سالم باشد.. دوره نقاهت در جراحی شکمی حدود 6 هفته خواهد بود..
بنابراین بهتر است سعی شود پیش از پارگی و تخریب لوله، حاملگی خارج رحمی تشخیص داده شود. با تشخیص زود هنگام می توان مانع از بروز خونریزی داخلی بدلیل پارگی و خونریزی لوله و احتمالا از دست دادن لوله رحمی شد. اغلب بارداری های خارج رحمی حدود هفته های ۶ تا ۸ بارداری شناسایی می شوند.
کلید تشخیص زود هنگام، آگاهی و توجه به علائم، ارتباط با پزشک و پیگیری وجود هر نوع علامت و شدت آن است.
در موارد بسیار کمی، رحم نیز آسیب می‌بیند که در این شرایط باید اقدام به هیسترکتومی (خارج کردن رحم) نمود، که مسلماً در آن صورت هر گونه بارداری غیرممکن خواهد بود.

احتمال وقوع مجدد بارداری خارج از رحم
شانس بروز مجدد حاملگی خارج رحمی در کسانی که یک بار سابقه بارداری خارج از رحم داشته اند، حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد است که این میزان بسته به دلایلی همچون علت به وجود آمدن اولین بارداری خارج رحمی و روش درمانی استفاده شده، متفاوت می باشد. به عنوان مثال اگر دلیل بروز بارداری نابجا، عفونت و انسداد لوله ای باشد، ممکن است همان تاثیر را مجدداً بر لوله دیگر رحم گذاشته و احتمال وقوع مجدد آن را تا ۸۵ درصد افزایش دهد. بنابراین این افراد باید درمان و کنترل این دسته از مشکلات را بطور جدی پیگیری نمایند.
خانم هایی که سابقه حاملگی خارج رحمی داشته‌اند، چنانچه با تاخیر دوره قاعدگی‌ یا تغییر در خونریزی یا درد غیرطبیعی ناحیه شکم مواجه شدند، حتما باید به پزشک مراجعه نمایند. همچنین قبل از تصمیم و اقدام جهت حاملگی و یا داشتن علائم بارداری نیز می بایست سریعاً به پزشک متخصص مراجعه شود. گاهی لازم است سطح هورمون HCG خون از روز دهم حاملگی ثبت و سونوگرافی در هفته ششم حاملگی برای اطمینان از پیشرفت طبیعی بارداری انجام گیرد.

بسیاری از زنان می‌توانند بعد از یک حاملگی خارج رحمی، حاملگی طبیعی داشته باشند و هرگز نباید نگران تکرار این نوع حاملگی باشند.
آمارها حاکی از آن هستند که ۶۰ درصد این زنان طی ۱۸ ماه بعد از بیماری، حاملگی طبیعی خواهند داشت.

وضعیت باروری بعد از بارداری خارج از رحم
شانس بارداری موفق
احتمال داشتن یک بارداری سالم پس از تجربه بارداری خارج از رحم بستگی به علت اولین بارداری خارج رحمی، روش درمانی مورد استفاده و در نهایت ارتباط مستقیمی با سلامت لوله های فالوپ دارد
لوله های فالوپ هیچ نقشی در کنترل چرخه عادت ماهیانه ندارند. چرخه عادت ماهیانه توسط هورمون های تولید شده در قسمت های مختلف بدن و عمدتا در تخمدان ها کنترل می شود. بنابراین حتی در صورت حذف لوله های فالوپ ممکن است عادت ماهیانه همچنان یک بار در ماه ادامه یابد. اما در صورتی که هر دو لوله فالوپ حذف شوند، بارداری باید توسط روش های درمان ناباروری مانند IVF که جهت قرار دادن تخمک لقاح یافته در محل مناسب می باشد، انجام گیرد.
اگر یکی از تخمدان ها در اثر بارداری خارج از رحم برداشته شود، تخمدان دیگر اغلب این موضوع را جبران و هورمون کافی را جهت کنترل چرخه قاعدگی تولید می کند.
زمان مناسب برای بارداری مجدد
پزشکان توصیه می‌کنند که اگر در بارداری خارج از رحم قبلی متوتروکسات تزریق شده باشد تا 3 ماه بارداری بعدی به تعویق بیفتد تا وضعیت جسمی برای بارداری طبیعی کاملا بهبود پیدا کند، زیرا این دارو می تواند سوخت و ساز بدن را تغییر دهد و بر سلول های بارداری در حال رشد شما تاثیر منفی بگذارد.
اگر جهت درمان بارداری خارج از رحم دو بار در فاصله یک هفته متوتروکسات تزریق شده باشد توصیه می شود پس از گذشت شش ماه، تلاش برای بارداری مجدد را آغاز شود. جهت بارداری مجدد، بدن نیاز به بهبود و بازیابی تندرستی خود دارد. تا زمانی که میزان هورمون بارداری یا hCG به کمتر از mIU/ml ۵ نرسیده باشد، مصرف اسید فولیک توصیه نمی شود، ولی سه ماه قبل از تلاش برای بارداری مجدد، باید مصرف اسید فولیک را آغاز نمود.
به طور معمول بیش از 65 درصد از زنان ظرف مدت 18 ماه پس از بارداری خارج از رحم، موفق به داشتن یک بارداری سالم می شوند. برخی مطالعات نشان می دهد که این رقم پس از گذشت بیش از دو سال به 85 درصد ارتقا می یابد.

وضعیت روحی و جسمی بعد از بارداری خارج از رحم
بی شک ابتلا به بارداری خارج رحمی یک اتفاق ناراحت کننده برای زوجین است، شرایط جسمی نامناسب به دلیل قرار گرفتن تحت عمل جراحی یا درمان دارویی، تغیرات هورمونی سریع، اوضاع روحی به هم ریخته به دلیل تجربه یک بارداری ناموفق و ترس و دلهره برای بارداری های بعدی همگی ممکن است حالت کلافگی و افسردگی را در افراد ایجاد کند. بنابراین بهتر است زوجین قبل اقدام به بارداری مجدد فرصت کافی را به خود داده تا از نظر جسمی، روحی و عاطفی به وضعیت مطلوبی برسند.
همان طور که در بالا ذکر شد، بسیاری از متخصصین توصیه می کنند که حداقل 3 تا 6 ماه پس از درمان اقدامی جهت بارداری صورت نگیرد تا بدن شرایط سلامتی را بدست آورد. البته ریسک بارداری خارج رحمی مجدد حتی بعد از این زمان نیز کاهش نمی یابد و به عواملی که اشاره شد مرتبط است. بنابراین قبل از هر تصمیم و اقدامی جهت حاملگی مجدد بهتر است با پزشک متخصص مشورت گردد؛ همچنین زوجین در مورد احساسات و نگرانی هایشان با یکدیگر صحبت کنند. البته ممکن است احساس غم و نگرانی به وجود آمده مانع بیان عواطف و دریافت حمایت از یکدیگر گردد، پس در صورت احساس نیاز، به یک مشاور روانشناسی یا روانپزشک برای کمک در تسریع بهبودی مراجعه شود تا تا راهکارهای لازم برای بازگشت به زندگی به شما ارائه شود.