کمبود محبت در کودکان، چه علائمی دارد؟

کودکان برای رشد بهتر، به عشق و محبت نیاز دارند به‌طوری‌ که اگر از این دو نعمت محروم شوند، قطعاً با کمبود عاطفی مواجه خواهند شد. محبت و توجه دو اصل مهم در رشد و تربیت کودک به شمار می‌روند. کمبود عاطفی در کودک معمولا در سال‌های نخستین زندگی اتفاق می‌افتد. در اغلب موارد مسبب این کمبود والدین هستند یعنی افرادی که کودک بیشترین زمان را با آنها سپری می‌کند. توجه نکردن به کودک، عدم حمایت و مراقبت از وی و نیز نشان ندادن علاقه به این موجود کوچک، همگی دست به دست هم می‌دهند و به کمبود عاطفی کودک ختم می‌شوند. کمبود عاطفی در کودکان معمولا از فاکتورهای بسیاری ناشی می‌شود: ترک کودک، بدرفتاری با وی و نیز انواع مشکلات پیچیده خانوادگی که اگرچه خیلی حاد و نگران‌کننده نیستند، درنهایت زمینه را برای بی‌توجهی نسبت به کودک فراهم می‌‌کنند. کمبود عاطفی در کودکان معمولاً با نشانه‌هایی بروز می‌کند که در این مقاله سعی در توضیح آنها داریم.

کمبود عاطفی به چه معناست؟
زمانی ‌که کودک یا حتی نوزاد به هر دلیلی با عدم توجه، مراقبت و نیز عدم علاقه والدین یا اطرافیان نزدیکش مواجه می‌شود، اصطلاحاً کمبود عاطفی شکل می‌گیرد. وقتی کودک مورد بی‌مهری، توهین یا سوءاستفاده‌های مختلف قرار می‌گیرد، زمانی ‌که والدین یا یکی از آن‌ دو به دلایل کنار کودک حضور ندارند و نمی‌توانند مهر و محبت خویش را از نزدیک نثار وی کنند و نیز زمانی ‌که والدین برای کودک وقت نمی‌گذارند و در عمل وی را نادیده می‌گیرند، نتیجه‌ای جز کمبود عاطفی فرزندشان به جا نخواهد ماند.
در ادامه‌ی این وضعیت، کودک احساس می‌کند که کسی وی را دوست ندارد، از سوی همه طرد شده ‌است و تمام خانواده او را نادیده می‌گیرند. این حس و حال خراب، تاثیری منفی بر روح و روان کودک می‌گذارد. هنگامی‌ که کودک کم‌سن و سال‌تر است، نسبت به این موقعیت علم و آگاهی کافی ندارد و فقط احساس می‌کند که در جهانی تهی از عشق و محبت زندگی می‌کند، جهانی که در آن محبت و توجهی که نیاز دارد را دریافت نمی‌کند.

نشانه‌های کمبود عاطفی در کودکان
۱. پرخاشگری: زمانی ‌که کودک پرخاشگر می‌شود، بهتر است که به وی ابراز علاقه کنید و توجهی که به آن نیاز دارد را نثارش کنید، کنارش باشید و به حرف‌هایش گوش دهید. به او نشان دهید که برای گفته‌هایش ارزش قائل هستید. درادامه مطمئن باشید که او به شما اعتماد می‌کند و هرآنچه ذهنش را مشغول کرده، برایتان بازگو خواهد کرد.
2. نافرمانی: اگر کودک احساس کند از سوی والدینش مورد بی‌مهری و بی‌توجهی واقع شده‌، در عکس‌العمل به این وضعیت، از دستورات آنها نافرمانی می‌کند و برای اینکه توجه آ‌نها را به سوی خویش جلب کند، حرکات و رفتارهای زشت و غیرقابل قبولی را در پیش می‌گیرد. نافرمانی و سرپیچی میان کودکان نشانه‌های واضحی مثل خشم، رفتارهای تکانشی مانند بیش‌فعالی، تغییرات ناگهانی خلق و خو، ترس‌های کنترل نشده، پرخاشگری و وحشت دارد. اگر این مشکلات به کمک فرد متخصص درمان نشوند و نیز اگر کودک نتواند از پس غلبه بر آنها برآید، درنهایت نوعی احساس پوچی و بی‌اعتمادی در کودک شکل می‌گیرد که قطعا به مرور زمان و با بالارفتن سن کودک، شدید و شدیدتر خواهد شد.
معمولا احساس ترس زمانی در کودک شکل می‌گیرد که وی احساس می‌کند محبتی از سوی خانواده دریافت نمی‌کند و درنتیجه با خودش فکر می‌کند که پدر و مادر دوستش ندارند و هر آن ممکن است وی را از خود جدا کنند. در این وضعیت، توصیه می‌کنیم که کودک را به یک روان‌درمان‌گر نشان دهید تا در غلبه بر این ترس به او کمک کند.
3. تزلزل و بی‌ثباتی: زمانی ‌که کودک دچار خلاء عاطفی می‌شود، احساس می‌کند که زمین و زمان به او پشت کرده‌اند و دیگر هیچ پشتیبانی در این جهان ندارد. کودکی که چنین وضعیت روانی‌ای دارد، از برقراری ارتباط با دیگران می‌ترسد. حالت تدافعی به خود می‌گیرد و عدم اعتمادش به دیگران کاملا گویای این مطلب است که این وسط یک چیزی روبه‌راه نیست و باید حل شود و سر و سامان بگیرد.
۴. نتایج بد تحصیلی: کمبود عاطفی کودک روی وضعیت تحصیلی وی نیز اثر منفی می‌گذارد مثل نمرات بد، مشکل در یادگیری و نیز نداشتن انگیزه لازم برای درس خواندن و انجام تکالیف. کودکانی که دچار خلاء عاطفی هستند معمولاً دیر زبان باز می‌کنند و در کسب توانایی‌های اجتماعی بسیار کند و ضعیف هستند. در این میان حتی به ابراز علاقه و محبت اطرافیان خویش نیز دست رد می‌زنند.
5. تمایل بیش از حد به وسایل الکترونیکی: بعضی والدین برای ساکت کردن فرزندانشان، آنها را با ابزارهای الکترونیکی مثل تبلت، تلفن همراه یا تلویزیون تنها می‌گذارند و به حال خود رها می‌کنند. نتیجه اینکه کودک تعاملات انسانی را به فراموشی می‌سپارد و درعوض به دستگاه‌های مدرن عصر امروز وابسته می‌شود و به نوعی اعتیاد پیدا می‌کند.

پیامدهای کمبود عاطفی در کودکان
کودکی که دچار خلاء عاطفی شده‌ است، معمولاً نشانه‌های زیر را دارد:
سختی به دیگران اعتماد می‌کند.
احساساتش را به سختی ابراز می‌کند و برای کنترل آنها مشکل دارد.
دقت پایینی دارد.
معمولاً مضطرب است.
رفتارهای تکانشی از خود بروز می‌دهد و هیچ کنترلی بر آنها ندارد. این رفتارها معمولاً با تغییرات ناگهانی خلق و خو و نیز عکس‌العمل‌های تهاجمی و پرخاشگرانه همراه هستند.
از حیث رشد توانایی‌های زبانی و اجتماعی بسیار عقب است.
اگر خلاء عاطفی کودک در همان کودکی پُر نشود و اگر کودک با این کمبود بزرگ شود، قطعاً در بزرگسالی شاهد عوارضی وخیم و غیرقابل جبران خواهیم بود. معمولاً چنین کودکانی وقتی بزرگ‌ می‌شوند، انسان‌هایی وابسته، غیراجتماعی و البته خودخواه خواهند شد.
تمام نشانه‌هایی که دربالا و درخصوص کمبود عاطفی کودکان برشمرده ‌شد، زنگ خطری برای والدین هستند و به آنها هشدار می‌دهند که برخی مسائل سیر طبیعی خود را طی نمی‌کنند و نیاز به چاره‌اندیشی دارند چون مسبب بروز این وضعیت خود ایشان هستند.
کمبود عاطفی کودک بر روند رشد شخصیت او اثرات مخربی می‌گذارد طوری ‌که کودک به بلوغ احساسی نمی‌رسد و هویت خویش را بازنمی‌یابد. درنهایت در آینده،‌ وقتی چنین کودکی به سن بزرگسالی می‌رسد، از آنجا که نسبت به همه بدگمان است، از برقراری روابط درست و پایدار باز می‌ماند.