چگونه خجالتی بودن کودک را درمان کنیم؟

طاهرعلیزاده متخصص روانشناسی و مشاوره گفت: بسیاری از والدین نسبت به این موضوع که کودکان خجالتی دارند و از جمع به طور مدام گریزان هستند، گلایه می کنند و می‌خواهند کودک در جمع راحت و اجتماعی برخورد کند. باید به این نکته توجه داشت که خجالتی بودن دلایل مختلفی را شامل می‌شود. رفتار‌هایی مانند تحت فشار قرار دادن کودک، تمسخر یا اجبار به مشارکت و تعامل اجتماعی که برای تغییر رفتار او صورت می‌گیرد؛ علاوه بر اینکه مفید نیست بلکه می‌تواند نتیجه عکس نیز داشته باشد و باعث شود کودک حالت منزوی پیدا کند یا نسبت به حضور دیگران حساسیت داشته باشد. در ادامه این موارد حتی خطر ابتلای کودک به اختلالاتی مانند اضطراب اجتماعی در سال‌های آینده افزایش پیدا می‌کند.

او در ادامه افزود: احساس خجالت یا شرم سالم در مواقع تخطی از قوانین و آسیب زدن به دیگران و ترس از این موضوع که در نگاه کسانی که به آن‌ها وابسته هست دوست نداشتنی شود، فعال می شود و کارکرد مفیدی می تواند داشته باشد، ولی در بسیاری از مواقع کودک به شکل دائمی و بدون عمل اشتباه، احساس شرم و خجالت می کند و الگوی برخورد او با محیط بیرون می شود.

مهم ترین عوامل خجالتی بودن کودکان

این متخصص روانشناسی ادامه داد: مهم‌ترین عامل در ایجاد شخصیت خجالتی در کودکان نوع شخصیت و به تبع آن نوع تربیت و رفتار والدین با کودک است. دو نوع شخصیت در والدین می‌تواند زمینه ساز اضطراب اجتماعی و خجالت در کودکان باشد. اولین مورد مربوط به شخصیت خودشیفته (و شخصیت‌های شبیه به آن مانند جامعه ستیز و...) است و به این دلیل که به کودک، به چشم وسیله و دارایی خود نگاه می‌کنند، مدام در حال مقایسه کردن کودک با سایرین و تحقیر و اجبار او به دلیل نداشتن ویژگی‌های مدنظر خود هستند. بعنوان مثال والدین، فرزند خود را با جمله‌ای مانند " ببین پسر فلانی چقدر خوب درس می‌خواند و باعث افتخار است " رو به رو می‌کنند.کودکان

علیزاده بیان کرد: این والدین بخاطر تحمیل و اجبار کودک به یادگیری مهارتی که اشتیاقی به آن ندارد و مقایسه او با سایر کودکانی که انجام می دهند؛ به عزت نفس کودک آسیب می زنند و زمینه‌های خجالتی بودن را در او ایجاد می کنند. به نوعی کودک به دلیل فضای رقابتی سنگین با آسیب عزت نفس رو به رو می‌شود و هم ممکن است نسبت به سایر همسالان خود خشم و نفرت پیدا و پنهان نشان دهد که برخی کودکان برای تجربه نکردن سرزنش‌ها و فضای رقابتی و همچنین هیجانات منفی مانند خشم و اضطراب، اجتناب و کناره گیری از سایرین را انتخاب می کنند که از دید دیگران این حالت به خجالتی بودن تعبیر می شود.

این متخصص روانشناسی و مشاوره مطرح کرد: از عوامل موثر در این زمینه تحریک و تقویت کودک به فرافکنی است. به این معنا که کودک، خود را در چشم دیگران ببیند و مورد قضاوت واقع شود. در این قضاوت، چون کودک، خود را یک شخص کافی و دوست داشتنی نمی‌بیند، به طور طبیعی از افراد بیرونی می‌ترسد و به دلیل ترس ایجاد شده از جمع، دوری می‌کند که به اشتباه خجالت تلقی می‌شود. همچنین کودک این پیام را دریافت می‌کند که به خودی خود، کافی و دوست داشتنی نیست و فقط زمانی که معیار‌های والدین را برآورده کند؛ دوست داشتنی می‌شود.

علیزاده افزود: والدین با ساختار شخصیت وسواسی و کمال گرا نوع دیگری از پدر و مادر هستند که قوانین انعطاف ناپذیر و سختی را برای کودک ایجاد می‌کنند که اگر فرزند در یک زمینه خاص نفر اول نباشد، این کار از چشم والدین بی ارزش محسوب می‌شود. زمانی که کودک مدام ناکام شود، هم خودش خشم زیادی را متحمل می‌شود و هم احساس دوست داشتنی نبودن را دریافت می‌کند و به نوعی با درماندگی و اضطراب زیاد از جامعه و اجتماع دوری کند.

او تاکید کرد: هر انسانی با تفاوت‌های ژنتیکی خاصی به دنیا می‌آید. برخی کودکان به شکل ذاتی برونگرا یا زودجوش هستند و تمایل بیشتر به برقراری ارتباط با دیگران دارند. در مقابل برخی از کودکان درونگرا یا دیرجوش هستند و تمایل دارند بیشتر به سمت بازی‌های فکری و فعالیت‌های فردی حرکت کنند و علاوه براینکه با این مساله مشکلی ندارند؛ از آن لذت هم می برند. والدینی که به ویژگی‌های مربوط به خلق و خوی کودکان توجه نمی‌کنند، برخی اوقات رفتارهایش را به اشتباه خجالت تلقی می‌کنند و کودک را برخلاف علاقه و میل درونیش مجبور به حضور در بین همسالان و اجتماع می کنند و او در مقابل یا خشمگین و لجباز می شود و یا به شکل انفعالی تبعیت بیمار گونه پیدا می کند و در یک چرخه معیوب بیشتر آسیب می بیند.کودکان

اقدامات لازم برای کمک به کودکان خجالتی

علیزاده درباره راهکارهای لازم برای رفع خجالتی بودن کودکان مطرح کرد: احترام به علایق و پذیرش میزان توانایی‌های کودک از مهم ترین اقداماتی است که می توانید برای رفع خجالتی بودن کودک انجام دهید. باید بپذیرید که کودکتان می تواند جدا از نظر و سلیقه شما، علایق و ترجیحات مستقل و متفاوتی داشته باشد و اینکه برای مثال کودک باید به کلاس موسیقی برود، چون مفید است، به عزت نفس کودک (که بیشترین ارتباط را با مساله خجالتی بودن دارد)، آسیب وارد می کند، از طرفی باید بدانید و بپذیرید که توانایی کودک شما در حیطه‌های مختلف ممکن است با آرزو و انتظارات شما متفاوت باشد، با پذیرش و واقع نگری، از کودکان انتظار بیشتر از توانایی آن ها نداشته باشید و کودک را همانطور که هست دوست داشته باشید. با قطب نمای واقع نگری (نه خودخواهی) او را به سمت عرصه‌های رشدی که هم سو با علایقش است، همراهی کنید. از دیگر موارد کمک دهنده به رفع خجولی کودکان می توان به موارد زیر اشاره کرد:

_ ارتباط صیحیح و سالم: مهم‌تر از همه‌ی تکنیک‌های درمانی، ارتباط سالم والدین با کودکان، می تواند مشکلاتشان را تا حد زیادی برطرف کند، ارتباطی که به کودک، احساس پیوسته و بی قید و شرط دوست داشتنی بودن را می دهد؛ مهم‌ترین راه درمان و کاهش مشکلات شخصیتی-رفتاری کودک است.

_ همدلی با کودکان: کودکان عموما احساسات بد خود را از طریق لجبازی یا مشکلات بدنی (دل درد در موقعیت اضطراب) با حساسیت بالا نشان می دهند. والدین اگر به جای درک وهمدلی با کودک، او را تنبیه کنند هم رابطه والد- فرزندی آسیب می بیند و هم مشکلات کودک زیاد می شود؛ در واقع به قول ویلفرد بیون روانکاو معروف، مادر باید بتواند مثل ظرفی احساسات منفی کودک را در بربگیرد و با ترکیب احساسات مثبت، آن را به او پس بدهد تا کودک کم کم تحمل احساساتش بالا برود.

_ اجتناب از برچسب زدن: نباید کل هویت کودک را با یک لقب مثل بچه خجالتی کاهش دهیم و از طرفی با تکرار مداوم لقب خجالتی، نقشی را به کودک بدهیم و او را تشویق به ادامه و تکرار آن نقش کنیم.

_ بازی‌های ارتباطی: تشویق و تسهیل و طراحی‌ بازی‌هایی که امکان ارتباط سالم کودک را بالا ببرد و از آن طریق احساساتش را بشناسد. در واقع از این طریق به کودک کمک می کنیم که افکار فرافکنانه خود را استخراج و سپس آن‌ها را خنثی کند و از این طریق از میزان خجالت کودک کم کنیم. البته باید سعی کنیم در حد توان کمترین دخالت را در این بازی‌ها داشته باشیم و اجازه بدهیم کودک رفتارعادی خود را داشته باشد و ما فقط تسهیل کننده باشیم.

علیزاده در پایان تصریح کرد: در نهایت بهتر است با صبر و آرامش و در قالب ارتباط، به کودک کمک کنیم که عزت نفس او رشد کند و احساس دوست داشتنی بودنش وابسته به کار و انتظار خاصی نباشد. همچنین والدین از میزان خودخواهی و سختگیری خود کم کنند تا کودک در فضایی آزاد و مراقبتی بتواند توانایی های خود را شکوفا کند.