بیماری های کودکان در مدرسه | بیماری‌های واگیردار و غیرواگیر + ۵ روش پیشگیری

آیا ویروس‌ها مسری هستند؟

بله؛ ویروس‌ها به‌شدت مسری‌اند و می‌توانند به‌سرعت و از راه‌های مختلفی از فردی به فرد دیگر منتقل شوند؛ از جمله از طریق قطرات تنفسی، تماس مستقیم یا لمس سطوح آلوده به ویروس. برای مثال، بیماری‌هایی مانند آنفولانزا، سرماخوردگی (عفونت دستگاه تنفسی فوقانی) و ویروس RSV به‌آسانی زمانی منتقل می‌شوند که فرد مبتلا، سرفه یا عطسه کند یا وسایل خود را با دیگران به اشتراک بگذارد.

حالا تصور کنید کودکان وقتی کنار هم هستند چه رفتارهایی دارند: لمس کردن و بازی کردن، گذاشتن دست روی سطوح مختلف در کلاس‌ها و زمین بازی و به اشتراک گذاشتن وسایل و خوراکی‌ها.

از طرف دیگر، کودکان در شستن دست‌ها یا پوشاندن دهان هنگام سرفه و عطسه چندان دقیق نیستند. به همین دلیل مدارس و مهدکودک‌ها به محیطی مستعد برای گسترش بسیاری از ویروس‌های مسری تبدیل می‌شوند.

بیماری‌های واگیردار شایع در مدارس

یکی از نگرانی‌های والدین هنگام بازگرداندن فرزندانشان به مدرسه، بیماریهای واگیردار شایعی است که کودکان ممکن است به آن‌ها مبتلا شوند. از سوی دیگر، خطر سرایت بیماری به سایر اعضای خانواده نیز وجود دارد.

برخی از این بیماری‌ها با واکسن قابل پیشگیری هستند، در حالی که برای برخی دیگر تنها می‌توان اقداماتی برای کاهش خطر ابتلای کودک انجام داد. در ادامه ۹ بیماری شایع در مدرسه و میان کودکان را ذکر می‌کنیم تا بهتر بدانید باید به چه علائمی توجه کنید و چگونه واکنش نشان دهید.

1. سرماخوردگی: یکی از شایع‌ترین بیماری‌هایی است که کودکان در مدرسه می‌گیرند. این بیماری به‌وسیله ویروس‌هایی ایجاد می‌شود که در محیط‌های پرجمعیت مانند مدارس و مهدکودک‌ها به‌راحتی منتقل می‌شوند. درمان قطعی برای سرماخوردگی کودک وجود ندارد اما می‌توان علائم آن را با داروهای بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن کنترل کرد. مصرف آسپیرین برای کودکان و نوجوانان توصیه نمی‌شود زیرا با سندرم نادر اما خطرناک رای مرتبط است.

2.  آنفولانزای معده (گاستروانتریت): این بیماری ویروسی به‌سرعت گسترش می‌یابد و علائم آن شامل تهوع، استفراغ و اسهال است. برخلاف نامش، ارتباطی با ویروس آنفولانزا ندارد. بیشتر موارد پس از چند روز برطرف می‌شوند. استراحت کافی و جبران مایعات از دست‌رفته ضروری است. در صورت تداوم علائم، باید به پزشک مراجعه شود.

3.  گلودرد چرکی (استرپتوکوکی): این بیماری توسط باکتری استرپتوکوک پیوژنز ایجاد می‌شود. علائم شامل گلودرد، تورم لوزه‌ها، تب و درد شکم است. برای درمان آن معمولاً پزشک آنتی‌بیوتیک‌ تجویز می‌کند.

4.   بیماری دست، پا و دهان: این بیماری بیشتر در کودکان زیر پنج سال دیده می‌شود و بسیار مسری است. علائم آن شامل تب، گلودرد، زخم‌های دهانی و بثورات یا تاول روی دست‌ها، پاها و دهان است. بی‌حالی و بی‌اشتهایی نیز شایع است. فرد بیمار باید ایزوله شود تا از انتشار بیماری جلوگیری شود. درمان بیشتر شامل استراحت و مصرف مایعات است. رعایت بهداشت دست نیز اهمیت زیادی دارد.

5.  التهاب ملتحمه (چشم صورتی): این بیماری با قرمزی چشم، ترشح، خارش و تورم همراه است. علت آن می‌تواند باکتریایی یا ویروسی باشد. در موارد باکتریایی، قطره یا پماد آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود.

   ---

   بیشتر بخوانید: علت التهاب و قرمزی چشم کودکان چیست؟ 

6. ---

    شپش سر: شپش‌ها انگل‌های کوچکی هستند که روی پوست سر زندگی می‌کنند و خون می‌مکند. علائم شامل خارش شدید و وجود دانه‌های کوچک روی پوست سر است. درمان شپش کودک شامل شامپوها و لوسیون‌های دارویی است. تخم‌ها (تخم شپش) باید با شانه مخصوص برداشته شوند و لباس‌ها و ملحفه‌ها ضدعفونی شوند.

   ---

   بیشتر بخوانید: شپش از چی به وجود میاد و علل ابتلا به آن چیست؟

7. ---

    آنفلوانزا: ویروسی است که از طریق عطسه و سرفه منتقل می‌شود. علائم آن تب، لرز، بدن‌درد، خستگی و بی‌اشتهایی است. بیشتر موارد با استراحت، مصرف مایعات و داروهای تسکین‌دهنده در خانه درمان می‌شوند. در موارد شدید یا همراه با بیماری‌های زمینه‌ای، مراجعه به پزشک ضروری است. واکسن آنفلوانزا برای کودکان خطر ابتلا و شدت بیماری را کاهش می‌دهد.

8. آبله ‌مرغان: این بیماری ناشی از ویروس واریسلا است که از دهه ۱۹۸۰ واکسن آن در دسترس قرار گرفته و شیوعش کاهش یافته است. علائم شامل بثورات خارش‌دار و تاول‌دار در سراسر بدن، تب، گلودرد و بدن ‌درد است. درمان دارویی ندارد اما می‌توان با لوسیون کالامین، کرم‌های ضدخارش یا حمام بلغور جو دو سر، علائم را کاهش داد. استامینوفن برای کاهش تب مناسب است.

   ---

   بیشتر بخوانید: نشانه های آبله مرغان در کودکان، علائم شروع

9. ---

    مونونوکلئوز عفونی (بیماری بوسه): این بیماری که به‌وسیله ویروس اپشتین–بار ایجاد می‌شود، از طریق بزاق منتقل می‌گردد. بیشتر در نوجوانان دیده می‌شود اما کودکان نیز ممکن است از طریق عطسه یا سرفه مبتلا شوند. علائم آن شامل خستگی، گلودرد، تب و بدن‌درد است. درمان شامل استراحت و داروهای تسکین‌دهنده است. این ویروس سیستم ایمنی را تضعیف می‌کند و فرد مبتلا را مستعد سایر بیماری‌ها می‌سازد.

بیماری های غیرواگیر شایع در مدارس

در حالی که بسیاری از والدین و معلمان تمرکز خود را بر بیماری‌های واگیر کودکان می‌گذارند، نباید از بیماری‌های غیرواگیر که به همان اندازه بر سلامت جسمی و روانی دانش‌آموزان اثر می‌گذارند، غافل شد. بیماری‌های غیرواگیر، برخلاف بیماری‌های عفونی، قابل انتقال از فردی به فرد دیگر نیستند اما می‌توانند در طول زمان بر کیفیت زندگی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان تاثیر چشمگیری بگذارند. در ادامه، برخی از بیماری‌های فیرواگیردار شایع در مدارس را معرفی می‌کنیم.

1. آسم: یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن در کودکان است. آسم بر مجاری تنفسی تاثیر می‌گذارد و علائمی مانند تنگی نفس، خس‌ خس سینه و سرفه را ایجاد می‌کند. حملات آسمی ممکن است با فعالیت بدنی، آلرژی یا استرس تشدید شوند. توجه به مدیریت دارویی و اجتناب از عوامل محرک در مدرسه نیز اهمیت زیادی دارد.

   ---

   بیشتر بخوانید: آیا آسم کودکان درمان دارد؟

2. ---

   آلرژی‌ها: برخی دانش‌آموزان به گرده گل، گرد و غبار، حیوانات یا برخی خوراکی‌ها ممکن است حساسیت داشته باشند. واکنش‌های آلرژیک، از عطسه و خارش چشم تا موارد شدیدتر مانند آنافیلاکسی، ممکن است زندگی روزمره دانش‌آموز را مختل کند.

3.  چاقی و اضافه‌ وزن: کاهش فعالیت بدنی و مصرف خوراکی‌های ناسالم در مدرسه یا خانه، زمینه‌ساز افزایش نرخ چاقی در میان دانش‌آموزان شده است. چاقی نه تنها مشکلات جسمی مانند دیابت نوع ۲ و فشار خون بالا را به دنبال دارد، بلکه اثرات روانی همچون کاهش اعتماد به نفس و تجربه قلدری در مدرسه را نیز تشدید می‌کند.

4.  دیابت نوع ۱ و ۲: دیابت نوع ۱ کودک، یک بیماری خودایمنی است که در کودکان شایع‌تر بوده و نیازمند تزریق انسولین و نظارت مداوم است. دیابت نوع ۲ کودک، گرچه بیشتر در بزرگسالان دیده می‌شود اما به دلیل تغییر سبک زندگی، در میان نوجوانان نیز رو به افزایش است. کنترل قند خون و حمایت از دانش‌آموزان مبتلا در محیط مدرسه ضروری است.

   ---

   بیشتر بخوانید: درمان دیابت کودکان، نگران نباشید

5. ---

    مشکلات بینایی: نزدیک‌ بینی و سایر اختلالات بینایی می‌توانند یادگیری دانش‌آموز را تحت تاثیر قرار دهند. عدم تشخیص به‌موقع این مشکلات، ممکن است به افت تحصیلی منجر شود. غربالگری‌های منظم بینایی در مدارس می‌تواند به شناسایی زودهنگام این مشکلات کمک کند.

6.  اختلالات روانی و رفتاری: اضطراب، افسردگی، بیش‌فعالی و سایر مشکلات روانی در میان دانش‌آموزان شیوع روزافزونی دارند. فشارهای تحصیلی، مشکلات خانوادگی یا اجتماعی می‌توانند این اختلالات را تشدید کنند. توجه به سلامت روان در مدارس به اندازه سلامت جسم اهمیت دارد.

بیشتر بخوانید: اضطراب جدایی در کودکان | ۷ نشانه و روش تشخیص + راهکار درمان

پیشگیری از بیماری‌های کودکان در مدرسه

اقدامات روزمره می‌توانند با کاهش گسترش عفونت‌ها در مدارس، به حفظ سلامت دانش‌آموزان کمک کنند. عفونت‌ها در مدارس به دلیل استفاده مشترک از وسایل، تماس نزدیک با دیگران، بازی و تعامل‌های فیزیکی کودکان، کمبود برنامه‌های منظم نظافت و ضدعفونی و همچنین نبود تهویه مناسب گسترش می‌یابند. به‌کارگیری راهبردهای مناسب می‌تواند از انتشار بیماری‌های شایع کودکان مانند گاستروانتریت، سرماخوردگی و آنفلوانزا جلوگیری کند و مشارکت دانش‌آموزان در فعالیت‌های مدرسه را افزایش دهد. راه‌های پیشگیری از بیماری‌های کودکان در مدرسه عبارتند از:

• بهبود کیفیت هوا
• نظافت، ضدعفونی و گندزدایی
• شست‌وشوی دست‌ها
• رعایت بهداشت تنفسی
• واکسیناسیون

بهبود کیفیت هوا

بهبود کیفیت هوا می‌تواند با افزایش جریان هوا، تصفیه محیط یا برگزاری فعالیت‌ها در فضای باز، تعداد میکروب‌های موجود در هوا را کاهش دهد. این کار احتمال انتقال بیماری‌ها، به‌ویژه ویروس‌های تنفسی را کمتر می‌کند. مدیران مدارس می‌توانند از پیشنهادهای زیر برای بهبود کیفیت هوای کلاس و مدرسه استفاده کنند:

• اطمینان از این‌که سیستم‌های تهویه، حداقل میزان هوای تازه مورد نیاز را بر اساس استانداردها تامین می‌کنند.
• در بازسازی یا ساخت ساختمان‌های جدید، بهینه‌سازی طراحی برای تهویه و تامین هوای پاک ضروری است.
• باز کردن پنجره‌ها برای افزایش تهویه مفید است. حتی باز کردن چند پنجره بهتر از بسته نگه‌داشتن همه آن‌ها است. استفاده از پنکه برای تقویت جریان هوا نیز مفید است.
• برگزاری برخی فعالیت‌ها در فضای باز به جلوگیری از انتشار ویروس کمک می‌کند.

نظافت، ضدعفونی و گندزدایی

مدارس باید رویه‌های منظم نظافت و ضدعفونی داشتن باشند که شامل تمیز کردن روزانه سطوح و وسایلی است که بیشتر لمس می‌شوند مانند میزها، دستگیره‌ها، کیبوردها، وسایل کمک ‌آموزشی، شیرآب‌ها، تلفن‌ها و اسباب‌بازی‌ها.

سطوح آلوده به خون یا سایر مایعات بدن، باید فوراً با دستکش و تجهیزات حفاظت فردی تمیز و سپس ضدعفونی شوند. در شرایط خاص مانند ظهور یک پاتوژن جدید یا شیوع بیماری خاص مثل نوروویروس، ممکن است نیاز به ضدعفونی ویژه باشد.

شستن مرتب دست‌ها

در صورتی که دانش آموزان، دستان خود را به‌طور مرتب بشویند، از گسترش بیماری‌های تنفسی و گوارشی جلوگیری می‌شود. آموزش شست‌وشوی صحیح دست‌ها به دانش‌آموزان بسیار موثر است. مدارس می‌توانند زمان‌های مشخصی برای شست‌وشوی دست‌ها در طول روز تعیین کنند و در زمان افزایش بیماری‌ها، این برنامه‌ها را تقویت کنند. نکات مهم عبارتند از:

• دسترسی آسان به صابون، آب و دستمال کاغذی.
• شستن دست‌ها با آب و صابون، بهترین روش است.
• در صورت نبود صابون و آب، استفاده از محلول ضدعفونی دست با حداقل ۶۰٪ الکل توصیه می‌شود.
• محلول ضدعفونی باید دور از دسترس کودکان خردسال نگهداری شود و برای کودکان زیر ۶ سال تنها با نظارت بزرگسالان استفاده شود.

رعایت بهداشت تنفسی

آموزش بهداشت تنفسی به دانش‌آموزان می‌تواند از انتشار ویروس‌های تنفسی مانند آنفلوانزا و ویروس کرونا جلوگیری کند. توصیه‌هایی برای رعایت بهداشت تنفسی توسط دانش آموزان عبارتند از:

• پوشاندن دهان و بینی با دستمال هنگام عطسه یا سرفه و انداختن دستمال در سطل زباله.
• در صورت نبود دستمال، عطسه یا سرفه در آرنج (نه دست‌ها).
• شستن دست‌ها بلافاصله پس از سرفه، عطسه یا فین کردن.
• قرار دادن دستمال در مکان‌های قابل دسترس برای دانش‌آموزان.

واکسیناسیون

واکسن زدن دانش آموزان و آگاهی از برنامه واکسیناسیون در پیشگیری از بیماری‌های کودکان در مدرسه بسیار موثر است. نقش مدارس و نهادهای بهداشتی برای دریافت واکسن عبارت است از:

• ارائه اطلاعات به خانواده‌ها، دانش‌آموزان و کارکنان درباره واکسن‌های توصیه ‌شده.
• ترویج ایمنی و اثربخشی واکسن‌ها.
• فراهم کردن شرایط آسان و حمایتی برای واکسیناسیون.
• معرفی خانواده‌ها و کارکنان به مراکز خارج از مدرسه برای دریافت واکسن.

غربالگری بیماری‌های شایع در مدارس

مدارس یکی از مهم‌ترین محیط‌هایی هستند که سلامت جسمی و روانی کودکان و نوجوانان در آن شکل می‌گیرد. از آنجا که دانش‌آموزان ساعات زیادی را در محیط مدرسه می‌گذرانند و در تماس نزدیک با یکدیگر قرار دارند، توجه به غربالگری بیماری‌های شایع در مدارس می‌تواند نقش کلیدی در پیشگیری، تشخیص زودهنگام و مدیریت مشکلات سلامت ایفا کند.

چرا غربالگری در مدارس اهمیت دارد؟

• تشخیص زودهنگام: بسیاری از بیماری‌ها در مراحل اولیه علائم آشکاری ندارند. غربالگری به شناسایی سریع آن‌ها کمک می‌کند.
• پیشگیری از شیوع: برخی بیماری‌های عفونی با تشخیص زودهنگام، امکان کنترل سریع و جلوگیری از انتقال به دیگر دانش‌آموزان را فراهم می‌آورند.
• ارتقای عملکرد تحصیلی: مشکلات جسمی یا روانی تشخیص‌داده‌نشده، می‌توانند به افت تحصیلی منجر شوند.
• عدالت در سلامت: غربالگری در مدارس، فرصت برابر برای همه دانش‌آموزان فراهم می‌کند، حتی آن‌هایی که دسترسی آسان به خدمات پزشکی ندارند.

روش‌های اجرایی غربالگری در مدارس

• معاینات دوره‌ای پزشکی و دندانپزشکی با همکاری مراکز بهداشت.
• برگزاری تست‌های بینایی و شنوایی توسط کارشناسان بهداشت مدارس.
• پایش رشد و تغذیه با اندازه‌گیری قد، وزن و بررسی وضعیت تغذیه.
• پرسشنامه‌ها و مصاحبه‌های روان‌شناختی برای شناسایی مشکلات رفتاری و هیجانی.
• استفاده از پرونده سلامت دانش‌آموز برای ثبت و پیگیری نتایج غربالگری.

سخن پایانی

شناخت بیماری‌های شایع در مدارس و توجه به راهکارهای پیشگیرانه مانند بهداشت فردی، واکسیناسیون و غربالگری منظم، نه‌تنها به کاهش ابتلا و کنترل شیوع بیماری‌ها کمک می‌کند، بلکه زمینه‌ساز محیطی سالم‌تر و پویاتر برای رشد و یادگیری دانش‌آموزان خواهد بود.