علائم ناباروری چیست؟
اگر شما و شریک جنسی‌تان در بچه‌دار شدن مشکل دارید، تنها نیستید. ناباروری ممکن است ناشی از مشکل شما یا شریک جنسی‌تان یا ترکیبی از عوامل باشد. خوشبختانه روش‌های درمانی ایمن زیادی برای افزایش شانس بارداری وجود دارند.
اگر شما و شریک جنسی‌تان در بچه‌دار شدن مشکل دارید، تنها نیستید. در ایران تخمین زده شده است که بین ۱۰ تا ۱۴ درصد از زوج‌ها نابارورند. ناباروری برای بیشتر زوج‌ها این‌گونه تعریف می‌شود: ناتوانی در باردارشدن علی رغم داشتن روابط جنسی مکرر و محافظت‌نشده برای حداقل یک سال.
ناباروری ممکن است ناشی از مشکل شما یا شریک جنسی‌تان یا ترکیبی از عوامل باشد. خوشبختانه روش‌های تشخیص علائم ناباروری و درمانی ایمن زیادی برای افزایش شانس بارداری وجود دارند.
علائم ناباروری
علایم اصلی ناباروری ، ناتوانی در باردار شدن است؛ ممکن است علامت واضح دیگری وجود نداشته باشد. گاهی اوقات، زنان نابارور ممکن است فاقد دوران قاعدگی یا دارای دوره های قاعدگی نامنظم باشند. در بعضی موارد، مردان نابارور ممکن است نشانه‌هایی از مشکلات هورمونی داشته باشند؛ مثلاً: تغییر در رشد موی سر یا عملکرد جنسی.
بیشتر زوج‌ها سرانجام با درمان یا بدون درمان، موفق به بارداری می‌شوند.
زمان مراجعه به پزشک
اگر کمتر از یک سال است که به‌طور مرتب برای باردار شدن تلاش می‌کنید، احتمالاً نیازی به دیدن پزشک ندارید.
البته در موارد زیر زنان باید زودتر به پزشک مراجعه کنند:
- زنان ۳۵ ساله یا بالاتر که ۶ ماه یا بیشتر است که برای باردار شدن تلاش می‌کنند
- زنان بالای ۴۰ سال
- داشتن دوره‌های قاعدگی نامنظم یا فقدان دوران قاعدگی
- داشتن دوران قاعدگی بسیار دردناک
- داشتن مشکلات بارداری تشخیص‌داده‌شده
- ابتلا به آندومتریوز یا بیماری التهابی لگن
- تجربه‌ٔ چند سقط خودبه‌خودی
- تحت درمان قرار گرفتن برای سرطان
در موارد زیر مردان باید به پزشک مراجعه کنند:
- کمبود تعداد اسپرم یا سایر مشکلات مربوط به اسپرم‌ها
- داشتن سابقه‌ٔ مشکلات بیضه، پروستات یا مشکلات جنسی
- تحت درمان قرار گرفتن برای سرطان
- کوچک بودن اندازه‌ٔ بیضه‌ها یا ورم کیسه‌ٔ بیضه
- وجود افراد نابارور در فامیل
علل ناباروری
به منظور باردار شدن، تمام مراحل تخمک گذاری و لقاح باید به‌درستی انجام شوند. گاهی اوقات مشکلی که سبب ناباروری زوجین می‌شود، مادرزادی است؛ گاهی هم این مشکل در سایر مراحل زندگی گریبان آن‌ها را می‌گیرد.
علائم ناباروری می‌تواند در یک یا هر دو نفر از زوجین وجود داشته باشد. به‌طور کلی:
- تقریباً در یک‌سوم موارد مرد مشکل دارد.
- در سایر موارد هم یا هر دوی آن‌ها مشکل دارند یا علت ناباروری نامشخص است.
علل ناباروری مردان
اختلال در تولید یا عملکرد اسپرم‌ها، در نتیجه‌ٔ عدم نزول بیضه‌ها، نقص‌های ژنتیکی، بیماری‌هایی همچون: دیابت یا عفونت‌های کلامیدیا، سوزاک، اوریون یا HIV (عامل ایدز). اتساع وریدهای بیضه (واریکوسل) هم می‌تواند بر کیفیت اسپرم‌ها تأثیر بگذارد.
مشکلات مربوط به خروج اسپرم‌ها، در نتیجه‌ٔ مشکلات جنسی (مثل: زودانزالی)، بعضی از بیماری‌های ژنتیکی (مثل: فیبروز کیستیک)، مشکلات ساختاری (مثل: انسداد بیضه‌ها) یا آسیب‌دیدگی اندام تناسلی.
قرارگیری بیش‌ازحد در معرض بعضی از عوامل محیطی، از قبیل: آفت‌کش‌ها یا سایر مواد شیمیایی و تشعشعات. مصرف سیگار، الکل، ماریجوانا، استروئیدهای آنابولیک و داروهایی که برای درمان عفونت‌های باکتریایی به‌کار می‌روند و همچنین بالا بودن فشار خون و افسردگی، می‌تواند باروری را تحت تأثیر قرار دهد.
آسیب‌های ناشی از سرطان و معالجهٔ آن، که شامل: تشعشعات یا شیمی‌درمانی است. معالجهٔ سرطان می‌تواند به تولید اسپرم لطمه بزند؛ گاهی این لطمه شدید است.
علل ناباروری زنان
علل ناباروری زنان ممکن است شامل موارد زیر شود:
اختلالات تخمگ‌گذاری، که بر رهاسازی تخمک‌ها از تخمدان تأثیر می‌گذارد. این اختلالات شامل اختلالات هورمونی (مثل: سندرم تخمدان پلی‌کیستیک) می‌شوند. عوامل دیگری که باعث اختلالات تخمک‌گذاری می‌شوند عبارت‌اند از:
هایپرپرولاکتینمی (وضعیتی که در آن میزان پرولاکتین بدن افزایش می‌یابد) که ممکن است در تخمک‌گذاری تداخل ایجاد کند. پرولاکتین هورمونی است که تولید شیر را در پستان‌ها تحریک می‌کند.
وجود مقادیر بسیار بالا یا بسیار پایین هورمون‌های تیروئیدی (هایپرتیروئیدیسم یا هیپوتیروئیدیسم) هم می‌تواند چرخه‌ٔ قاعدگی را تحت تأثیر قرار داده یا سبب ناباروری شود.
تومورها نیز می‌توانند عامل اختلالات تخمک‌گذاری باشند.
ورزش بیش از حد و اختلالات خوردن نیز می‌تواند عامل این اختلالات باشد.
ناهنجاری‌های رحم یا دهانه‌ٔ رحم، که شامل ناهنجاری‌های دهانه‌ٔ رحم، پولیپ‌های رحم یا شکل رحم می‌شوند. تومورهای غیرسرطانی (خوش‌خیم) دیواره‌ٔ رحم (فیبروئیدهای رحمی) ممکن است با مسدود کردن لوله‌های رحمی (فالوپ) یا ممانعت از لانه‌گزینی سلول تخم در رحم، باعث ناباروری شوند.
آسیب‌دیدگی یا انسداد لوله‌ٔ رحمی (فالوپ)، که اغلب ناشی از التهاب لوله‌ٔ رحمی (سالپنژیت) است. این التهاب می‌تواند بر اثر بیماری التهابی لگن رخ دهد؛ خود این بیماری هم در نتیجه‌ٔ عفونت‌های منتقله از راه جنسی (STI)، آندومتریوز یا چسبندگی‌ها ایجاد می‌شود.
آندومتریوز، زمانی رخ می‌دهد که بافت آندومتر در خارج از رحم رشد کند؛ این امر ممکن است عملکرد تخمدان‌ها، رحم و لوله‌های رحمی را تحت تأثیر قرار دهد.
یائسگی زودرس، زمانی رخ می‌دهد که قبل از ۴۰ سالگی عملکرد تخمدان‌ها متوقف شده و قاعدگی دیگر اتفاق نیفتد. اگرچه علت یائسگی زودرس اغلب نامشخص است ولی عوامل معینی از قبیل: اختلالات سیستم ایمنی، بعضی از اختلالات ژنتیکی و پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی، با آن ارتباط دارند.
چسبندگی لگنی، نوارهایی از بافت اسکار که باعث به هم چسبیدن اندام‌ها به یکدیگر می‌شوند، می‌توانند پس از عفونت لگن، التهاب آپاندیس، آندومتریوز یا جراحی شکم و لگن، تشکیل شوند.
سرطان و معالجهٔ آن، بعضی از سرطان‌ها - به‌خصوص سرطان‌های دستگاه تناسلی - غالباً باعث ناباروری زنان می‌شوند. پرتودرمانی و شیمی‌درمانی هم باروری را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
ریسک فاکتورها
بیشتر ریسک‌فاکتورها در مردان و زنان مشترک هستند؛ این ریسک‌فاکتورها عبارت‌اند از:
- سن: باروری زنان - به‌خصوص در اواسط دهه‌ٔ چهارم زندگی - به تدریج با افزایش سن کاهش می‌یابد و پس از ۳۷ سالگی، این کاهش، شدت می‌گیرد. ناباروری زنان مسن احتمالاً ناشی از کاهش تعداد و کیفیت تخمک‌ها و همچنین بیماری‌هایی است که باروری را تحت تأثیر قرار می‌دهند. باروری مردان بالای ۴۰ سال، ممکن است از مردان جوان‌تر کمتر باشد.
- استعمال دخانیات: مصرف دخانیات یا ماریجوانا توسط هر یک از زوجین ممکن است احتمال باردار شدن را کاهش دهد و همچنین از میزان تأثیرگذاری اقدامات درمانی بکاهد. در زنانی که دخانیات مصرف می‌کنند، احتمال سقط خودبه‌خودی افزایش می‌یابد. مصرف دخانیات در مردان می‌تواند سبب افزایش خطر ابتلا به اختلال نعوظ و کاهش تعداد اسپرم‌ها شود.
- مصرف الکل: در طی فرآیند لقاح و لانه‌گزینی و در دوران بارداری، مصرف هر اندازه الکل برای زنان خطرناک است. مصرف الکل ممکن است سبب ناباروری شود. مصرف بیش از حد و طولانی‌مدت این ماده در مردان می‌تواند باعث کاهش تعداد و تحرک اسپرم‌ها گردد.
- داشتن اضافه‌وزن: کم‌تحرکی و داشتن اضافه‌وزن ممکن است خطر ناباروری را در زنان افرایش دهد. اضافه وزن مردان می‌تواند منجر به کاهش تعداد اسپرم‌های آنان شود.
- کم‌وزنی: زنانی که دچار اختلالات خوردن (مثل: بی‌اشتهایی یا پرخوری) هستند یا آن‌ها که یک رژیم غذایی بسیار کم‌کالری یا محدودکننده دارند، در معرض خطر ناباروری قرار می‌گیرند.
- مسائل مرتبط با ورزش: ورزش نکردن منجر به چاقی و در نتیجه افزایش خطر ابتلا به ناباروری می‌شود. گاهی اوقات هم ممکن است انجام مکرر ورزش‌های سخت و شدید باعث ایجاد مشکلات تخمدانی در زنانی شود که اضافه وزن ندارند.
پیشگیری
بعضی از انواع ناباروری‌ها قابل پیشگیری نیستند؛ اما برای افزایش احتمال بارداری راهکارهایی وجود دارد:
داشتن مقاربت‌های مکرر در حوالی زمان تخمک‌گذاری باعث به حداکثر رساندن شانس بارداری می‌شود. برقراری روابط جنسی حداقل ۵ روز قبل از تخمک‌گذاری تا یک روز پس از آن، احتمال بارداری را افزایش می‌دهد. تخمک‌گذاری معولاً در میانه‌ٔ چرخه‌ٔ قاعدگی اتفاق می‌افتد (بین دو دوره‌ٔ قاعدگی). در بیشتر زنان، فاصله‌ٔ بین چرخه‌های قاعدگی ۲۸ روز است.
اگرچه بیشتر انواع ناباروری‌های مردان غیر قابل پیشگیری هستند، ولی راهکارهای زیر می‌توانند مفید باشند:
- از استعمال مواد مخدر و دخانیات بپرهیزید. این مواد ممکن است سبب ناباروری شوند.
- از جکوزی‌ها و حمام‌های آب داغ استفاده نکنید. دمای بالا ممکن است به‌طور موقت تعداد و تحرک اسپرم‌ها را کاهش دهند.
- خود را در معرض سموم صنعتی و محیطی قرار ندهید. این سموم می‌توانند تولید اسپرم‌ها را تحت تأثیر قرار دهند.
- مصرف داروهایی را که بر باروری تأثیر می‌گذارند، محدود کنید. مصرف این داروها - چه توسط پزشک تجویز شده باشند، چه بدون نسخه باشند - را محدود کنید. راجع به داروهای مصرفی خود با پزشک حرف بزنید و سر خود مصرف هیچ‌یک از داروهای تجویزی را قطع نکنید.
- متعادل ورزش کنید. ورزش منظم ممکن است سبب افزایش کیفیت اسپرم‌ها و بالا رفتن احتمال بارداری شود.
چند راهکار برای افزایش احتمال بارداری زنان وجود دارد:
- دخانیات را ترک کنید. تنباکو تأثیرات منفی فراوانی بر باروری دارد؛ البته نیازی به ذکر آثار مخرب آن بر سلامت شما و جنین نیست. اگر دخانیات مصرف می‌کنید و قصد باردار شدن دارید، همین حالا آن را ترک کنید.
- از مصرف الکل و مواد مخدر بپرهیزید. این مواد ممکن است به توانایی بارداری شما لطمه بزنند و مانع از داشتن یک بارداری سالم شوند. اگر می‌خواهید باردار شوید، از مصرف الکل و مواد مخدر (مثل ماریجوانا) خودداری کنید.
- مصرف کافئین را محدود کنید. زنانی که قصد باردار شدن دارند، شاید بهتر باشد مصرف کافئین را محدود کنند. مقدار ایمن کافئین مصرفی را از پزشکتان بپرسید.
- متعادل ورزش کنید. ورزش منظم اهمیت دارد؛ ولی ورزش‌های شدیدی که سبب بر هم زدن نظم دوره‌های قاعدگی یا مانع بروز قاعدگی می‌شوند، می‌توانند بر باروری تأثیر بگذارند.
- به وزن مناسب برسید. داشتن اضافه‌وزن یا کم‌وزنی می‌تواند بر تولید هورمون‌ها تأثیر گذاشته و سبب ناباروری شود.